To skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 24 maja 2012 r. (P 12/10; DzU z 2012 r., poz. 622). Orzekł on, że przepisy dotyczące ustalania podstawy wymiaru zasiłków chorobowych i macierzyńskich dla przedsiębiorców ubezpieczonych krócej niż miesiąc są sprzeczne z konstytucją.
Chodzi o art. 48 ust. 2 i art. 52 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.).
Co prawda trybunał nie zakwestionował możliwości różnicowania zasad ustalania wysokości świadczeń dla pracowników objętych ubezpieczeniem chorobowym obowiązkowo w porównaniu z tymi dotyczącymi innych ubezpieczonych, opłacających składkę na to ubezpieczenie dobrowolnie (m.in. przedsiębiorców). Uznał jednak, że są granice zróżnicowania.
Wyrok jest istotny dla tych osób prowadzących pozarolniczą działalność, które:
- stały się niezdolne do pracy przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, jeśli
- były wcześniej objęte tym ubezpieczeniem z innego tytułu.
Przy biznesie mniej...
Ubezpieczenie chorobowe dla osób prowadzących własny biznes jest dobrowolne. Zatem w razie niedyspozycji zdrowotnej przedsiębiorcy może on liczyć na zasiłek chorobowy, pod warunkiem że do niego przystąpi.
Zgodnie z przepisami, które zakwestionował TK, jeśli biznesmen zachorował już w pierwszym miesiącu ubezpieczenia, otrzymywał dość niskie świadczenie. Podstawę jego wymiaru ZUS naliczał bowiem odpowiednio do okresu trwania ubezpieczenia. I to bez względu na to, czy miał ciągłość ubezpieczeniową z innego, wcześniejszego tytułu.
Tak się działo nawet wtedy, gdy bezpośrednio po wielu latach opłacania obowiązkowej składki chorobowej (np. ze stosunku pracy) zmieniał mu się tytuł ubezpieczenia na dobrowolne z racji prowadzenia działalności gospodarczej. Gdy zachorował przed upływem pełnego miesiąca ubezpieczenia z nowego tytułu, przy ustalaniu wysokości należnych zasiłków był traktowany tak, jakby do ubezpieczenia przystąpił po raz pierwszy.
... niż na etacie
Korzystniej ustala się podstawę wymiaru zasiłku dla pracownika, który zachorował przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego. Dla niego zgodnie z art. 48 ust. 2 i art. 52 ustawy zasiłkowej podstawę wymiaru świadczenia stanowi wynagrodzenie, które osiągnąłby, gdyby przepracował pełny miesiąc kalendarzowy.
Podstawa u zatrudnionych była więc zawsze uzupełniania, a u przedsiębiorców nie. To oznaczało zasadniczą dysproporcję w zakresie ustalania podstawy wymiaru zasiłku dla osób prowadzących własny biznes.
W rozpatrywanej sprawie przedsiębiorca był przez ponad dziesięć lat ubezpieczony jako pracownik. Na bieżąco z jego pensji potrącana była i opłacana składka chorobowa. Jeszcze będąc etatowcem, rozpoczął prowadzenie własnej firmy. Ponieważ pracownicze zarobki były wysokie, nie musiał opłacać składek społecznych z biznesu.
Taki dualizm tytułów do ubezpieczeń społecznych trwał kilka miesięcy. Bezpośrednio po zakończeniu umowy o pracę mężczyzna zgłosił się do ubezpieczeń jako przedsiębiorca. Prowadził działalność gospodarczą od sierpnia 2008 r., ale chorobowe składki z firmy opłacał począwszy od drugiej połowy marca 2009 r. W kwietniu 2009 r. przebywał na L-4, a następnie przejął od żony opiekę nad dzieckiem w ramach urlopu macierzyńskiego.
ZUS przyznał mu zasiłki – najpierw chorobowy, potem macierzyński. Ich wysokość ustalił jednak od podstawy wymiaru składek w wysokości proporcjonalnej do zaledwie dziesięciu dni ubezpieczenia (tj. za okres, w którym mężczyzna podlegał ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu działalności gospodarczej w marcu 2009 r.). Obydwa zasiłki były więc znacznie niższe, niż gdyby przyjąć jako podstawę ich wymiaru pełną miesięczną kwotę, od której przedsiębiorcy płacą składki ZUS.
TK orzekł, że przepisy art. 48 ust. 2 i art. 52 ustawy zasiłkowej są niezgodne z ustawą zasadniczą, choć w ograniczonym zakresie. Uznał za sprzeczne z konstytucją sporne przepisy ustawy zasiłkowej tylko w tej części, w jakiej uniemożliwiają – w odniesieniu do przedsiębiorców – odpowiednie zastosowanie art. 37 ust. 1 ustawy zasiłkowej, dotyczącego uzupełniania podstawy wymiaru zasiłku do kwoty przychodu proporcjonalnej do pełnego miesiąca kalendarzowego.
Warto upomnieć się o swoje
Zakwestionowane przepisy będą obowiązywać do uchwalenia nowych. Jednak już teraz ZUS i sądy nie mogą ich stosować w sposób sprzeczny z konstytucją. Co to oznacza w praktyce?
Od 1 czerwca, czyli od dnia publikacji wyroku w Dzienniku Ustaw, organ rentowy, ustalając podstawę zasiłkową dla chorego przedsiębiorcy ubezpieczonego krócej niż miesiąc, nie może określić wysokości jej podstawy jako kwoty proporcjonalnej do czasu trwania ubezpieczenia. Jednak będzie tak pod warunkiem, że niedomagający biznesmen ma ciągłość ubezpieczenia chorobowego. Chodzi zatem o to, by bezpośrednio przed przystąpieniem do ubezpieczenia chorobowego z biznesu odprowadzał składki na to ubezpieczenie z innego tytułu.
Przedsiębiorcy, którym ZUS obliczył podstawę wymiaru zasiłku proporcjonalnie do okresu ubezpieczenia przed wejściem w życie wyroku TK, mogą wystąpić o ponowne ustalenie ich wysokości. Zasady postępowania są odmienne w zależności od tego, czy w sprawie była wydawana decyzja lub było prowadzone postępowanie przed sądem.
Reakcja do 2 lipca...
O tym, czy osobie, która otrzymała zaniżone świadczenie, ZUS wypłaci wyrównanie, zadecyduje m.in. to, czy wniosła odwołanie od decyzji ustalającej wysokość zasiłku. Jeśli decyzja w tej sprawie zapadła nie wcześniej niż 1 czerwca 2007 r., a świadczeniobiorca nie odwołał się od niej do sądu, to na jej zaskarżenie ma czas maksymalnie do 2 lipca br.
Zgodnie bowiem z art. 145a kodeksu postępowania administracyjnego w sprawach zakończonych decyzją ostateczną, od której nie zostało wniesione odwołanie do sądu, termin na wniesienie skargi o wznowienie postępowania to jeden miesiąc od dnia wejścia w życie orzeczenia TK >patrz ramka.
W myśl art. 146 k.p.a. uchylenie decyzji nie może nastąpić, gdy od dnia doręczenia decyzji upłynęło pięć lat.
Jeśli zatem pokrzywdzony przedsiębiorca wystąpi ze skargą o wznowienie postępowania w ciągu miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia TK, tj. do 2 lipca 2012 r., wysokość przysługującego mu zasiłku zostanie ustalona ponownie. Dotyczy to spraw, w których od daty doręczenia decyzji do dnia wejścia w życie orzeczenia TK nie upłynęło pięć lat.
...albo do 3 września
Więcej czasu na żądanie wznowienia postępowania przysługuje wtedy, gdy decyzja przyznająca przedsiębiorcy zaniżony zasiłek chorobowy była przedmiotem postępowania odwoławczego przed sądem powszechnym, które zakończyło się wydaniem prawomocnego wyroku (art. 401
1
, 405 i 407 k.p.c.). Osoba, której to dotyczy, może żądać wznowienia postępowania administracyjnego. Adresuje skargę o wznowienie postępowania do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, albo do sądu wyższej instancji, jeżeli zaskarżono wyroki sądów różnych instancji. Ma na to trzy miesiące od dnia ogłoszenia ww. wyroku TK, czyli maksymalnie do 3 września 2012 r.
Do trzech lat wstecz
W sprawach, w których ZUS nie wydawał decyzji, zastosowanie ma art. 67 ust. 4 ustawy zasiłkowej. Wskazuje on, że roszczenie o wypłatę zasiłku (wyrównania) przedawnia się po upływie trzech lat od ostatniego dnia okresu, za który świadczenie przysługuje. Zatem przedsiębiorca ma szansę na ponowne ustalenie podstawy wymiaru tych zasiłków, które otrzymał za okres trzech ostatnich lat, licząc od daty wystąpienia z wnioskiem o wyrównanie. Wystarczy, by choć ostatni dzień okresu, za który zasiłek przysługiwał, mieścił się w tak liczonym trzyletnim okresie. Wówczas wypłaty wyrównania dokonuje się za cały nieprzerwany okres pobierania zasiłku.
ZUS powinien ponownie ustalić podstawę wymiaru w sprawie także wtedy, gdy została wniesiona skarga o wznowienie postępowania w sprawach zakończonych decyzją lub w których toczyło się postępowanie przed sądem. W tym przypadku wniesienie skargi powinno być traktowane jako wniosek o ustalenie podstawy wymiaru wszystkich pobieranych zasiłków, bez konieczności występowania z oddzielnym podaniem w każdej sprawie.
Zasiłek za 1 czerwca
Gdy zasiłek przysługiwał w dniu wejścia w życie wyroku TK, ZUS musi ponownie ustalić podstawę wymiaru świadczenia przysługującego za cały nieprzerwany okres. Zatem będzie musiał wypłacić jego wyrównanie także za tę część nieprzerwanego okresu, która przypada przed dniem wejścia w życie tego wyroku, tj. przed 1 czerwca 2012 r., bez konieczności występowania ubezpieczonego z wnioskiem w tej sprawie. Zasadę tę stosuje się odpowiednio, gdy w nieprzerwanym okresie pobierane były różne zasiłki w razie choroby i macierzyństwa - czyli np. chorobowy i macierzyński.
We wszystkich przypadkach ponownego ustalania podstawy wymiaru zasiłków przysługujących za okres przed dniem ogłoszenia wyroku TK przedsiębiorcy mogą liczyć na wypłaty wyrównania zasiłku wraz z odsetkami.
Niekonstytucyjny przepis a wznowienie sprawy
Gdy TK uzna przepis za niezgodny z ustawą zasadniczą, osoba, która czuje się pokrzywdzona zastosowaniem wobec niej niekonstytucyjnej regulacji, może żądać wznowienia postępowania
w swojej sprawie na podstawie art. 145a § 1 k.p.a. Dopuszczalność wznowienia jest jednak ograniczona dwiema przesłankami. Pierwszą jest rozstrzygnięcie sprawy decyzją ostateczną.
Prawo do żądania wznowienia postępowania na tej podstawie ma wyłącznie strona. Jednak wzruszenie decyzji na skutek uznania niekonstytucyjności przepisu, na podstawie którego została wydana, nie jest możliwe, jeśli od momentu doręczenia decyzji do dnia wejścia w życie orzeczenia TK minęło więcej niż pięć lat.
W sprawach, w których nie została jeszcze decyzja ostateczna, organy rozpoznające ją w toku instancji są związane orzeczeniem TK. Wiąże je bowiem stan prawny obowiązujący w dniu wydania decyzji w sprawie. Gdy decyzję wydano bez uwzględnienia orzeczenia TK obowiązującego w dniu jej wydania, jest ona nieważna.