Sąd ubezpieczeń społecznych rozpoznając odwołanie od zaskarżonej decyzji ZUS, ma za zadanie skontrolować legalność lub zgodność z prawem tej decyzji.
W razie uwzględnienia odwołania ubezpieczonego zmienia zaskarżoną decyzję i orzeka co do istoty sprawy. Gdy go nie uzna, oddala odwołanie, uznając, że zaskarżona decyzja jest prawidłowa.
Powrót do ZUS
Decyzja organu rentowego określa zakres przedmiotowy postępowania przed sądem ubezpieczeń społecznych. Dlatego już w samym postępowaniu przed sądem niedopuszczalne jest merytoryczne rozpoznanie żądań, które wykraczają poza podstawę faktyczną decyzji zaskarżonej odwołaniem (wyroki SN z 14 stycznia 1980, III URN 52/79, i z 29 września 2000, II UKN 759/99).
W praktyce oznacza to, że jeśli ubezpieczony zgłosi nowe żądanie, którego dotychczas nie rozpoznawał ZUS, sąd przyjmuje je do protokołu i przekaże do rozpoznania organowi rentowemu (art. 477
10
§ 2 k.p.c).
Potwierdzał to także Sąd Najwyższy w wyroku z 25 maja 1999 (II UKN 622/98), stwierdzając, że jeżeli po wniesieniu odwołania od decyzji w sprawie z zakresu ubezpieczenia społecznego zostanie zgłoszone nowe żądanie, to sąd nie może go rozpoznać i zobowiązany jest przekazać to żądanie do rozpoznania organowi rentowemu.
Przekazanie tego nowego żądania następuje w formie postanowienia sądu. Przyjmuje się, że jest to postanowienie kończące postępowanie w sprawie i dlatego przysługuje na nie zażalenie do sądu drugiej instancji (art. 394 § 1 k.p.c.).
Przykład 1
Pan Adam otrzymał decyzję ZUS, w której dokonano waloryzacji jego emerytury. Złożył odwołanie od tej decyzji do sądu.
W toku postępowania przed sądem wyjaśnił, że nie kwestionuje decyzji ZUS odnośnie do przeprowadzonej waloryzacji, ale chciałby, aby ZUS dokonał przeliczenia jego świadczenia z uwzględnieniem zarobków z lat 1995 – 1998.
Dotychczas ich nie uwzględniono, bo nie miał on wcześniej dokumentów obrazujących te zarobki. Sąd uznał, że żądanie dotyczące przeliczenia emerytury nie było jeszcze rozpoznawane przez ZUS. Przyjął to żądanie do protokołu i przekazał je w drodze postanowienia do ZUS, aby ten je rozpoznał i wydał decyzję.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje stanowisko, że badanie legalności decyzji i orzekanie o niej przez sąd możliwe jest tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili jej wydawania.
Postępowanie dowodowe przed sądem jest natomiast postępowaniem sprawdzającym ustalenia dokonane przez ZUS. Tak wskazywał SN m.in. w wyroku z 5 kwietnia 2007 (I UK 316/06), stwierdzając wyraźnie, że badanie legalności decyzji jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu prawnego i faktycznego istniejącego w chwili ustalania do niego prawa.
Podobnie wypowiedział się SN w wyroku z 20 maja 2004 (II UK 395/03), podkreślając, że warunki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy określone w art. 57 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych muszą być spełnione łącznie w chwili wydania decyzji przez organ rentowy.
W postępowaniu odwoławczym od decyzji odmawiającej prawa do tej renty sąd ubezpieczeń społecznych ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania.
Ważna data z decyzji
Zasadą jest zatem, że sąd ocenia legalność decyzji ZUS według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. Ma to istotne znaczenie praktyczne. Oznacza bowiem, że późniejsza zmiana stanu faktycznego lub prawnego nie jest podstawą do uznania decyzji ZUS za wadliwą i do jej zmiany.
Przykładowo więc zmiana stanu zdrowia ubezpieczonego, a w szczególności jego pogorszenie się od dnia wydania decyzji odmawiającej mu renty z tytułu niezdolności do pracy do dnia wyrokowania przez sąd, nie uzasadnia zmiany zaskarżonej decyzji i przyznania mu renty z tytułu niezdolności do pracy.
Potwierdza to również treść art. 477
14
§ 4 k.p.c., w myśl którego w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika ZUS lub orzeczenie komisji lekarskiej ZUS i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia, sąd nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji.
W takich sytuacjach sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do rozpoznania ZUS i umarza postępowanie. Istota postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych o rentę z tytułu niezdolności do pracy jest bowiem taka, aby ubezpieczony nie powoływał się w tym postępowaniu na nowe okoliczności dotyczące stanu jego zdrowia, które nie były znane w chwili wydawania decyzji ani lekarzowi orzecznikowi ZUS, ani komisji lekarskiej ZUS, ani organowi rentowemu.
Przykład 2
Pan Adam złożył wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. ZUS w decyzji z 1 marca 2011 odmówił mu przyznania renty, bo komisja lekarska ZUS ustaliła, że jest zdolny do pracy.
Pan Adam nie zgadzając się z tym, złożył 18 marca 2011 odwołanie do sądu, wskazując na swoje liczne schorzenia. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych, którzy ustalili, że wskutek doznania 6 kwietnia 2011 urazu kręgosłupa jest on częściowo niezdolny do pracy od tego dnia.
Sąd uchylił wówczas zaskarżoną decyzję ZUS, przekazał sprawę do rozpoznania do ZUS i umorzył postępowanie. Sąd uznał bowiem, że po dniu złożenia odwołania powstały nowe okoliczności dotyczące niezdolności do pracy tej osoby.
Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach