Nie każdy przedsiębiorca odzyska zasiłek opiekuńczy

Teraz, po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca br. (P45/06), wiadomo już, że przepis odmawiający prawa do zasiłku opiekuńczego osobom, które dobrowolnie przystąpiły do ubezpieczenia chorobowego, był niekonstytucyjny. Dotyczy to przede wszystkim przedsiębiorców, bo oni rzeczywiście mogą płacić składkę na ubezpieczenie chorobowe na zasadzie dobrowolności.

Wyrok Trybunału został ogłoszony w Dzienniku Ustaw z 16 marca br. (nr 47, poz. 318). To oznacza, że od tego dnia wszyscy przedsiębiorcy dobrowolnie opłacający składkę chorobową mają prawo do zasiłku chorobowego. Oczywiście po spełnieniu określonych warunków (patrz ramka niżej).

Teoretycznie wyrok Trybunału powinien też zadziałać wstecz i dzięki niemu zasiłek opiekuńczy powinni dostać również wszyscy ci, którzy wcześniej - na skutek niekonstytucyjnego przepisu -takiego prawa nie mieli.

Jest nawet konkretny przepis, na podstawie którego mogliby dostać teraz zaległy zasiłek. To art. 67 ust. 3 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. w DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm., w skrócie ustawa chorobowa). Wynika z niego, że jeżeli niezgłoszenie roszczenia o wypłatę zasiłku nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby uprawnionej, to termin 6 miesięcy (chodzi o termin przedawnienia - przyp. K. J.) liczy się od dnia, w którym ustała przeszkoda uniemożliwiająca zgłoszenie roszczenia.

Teoretycznie więc przedsiębiorca, który nie dostał wcześniej zasiłku opiekuńczego, ma 6 miesięcy na to, by o niego wystąpić (czyli czas aż do 17 września br.). Jest tylko jeden warunek. Żeby dostać zaległy zasiłek, przedsiębiorca musiałby mieć dzisiaj wystawione wtedy zaświadczenie lekarskie ZUS ZLA z wpisaną opieką nad chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny. A który przedsiębiorca wziął to zaświadczenie, wiedząc z góry, że i tak nie dostanie zasiłku opiekuńczego?

W praktyce o zaległy zasiłek mogą starać się dziś tylko ci, którzy nieświadomi przepisów lub w poczuciu niesprawiedliwości brali jednak zaświadczenia od lekarza i występowali o zasiłek opiekuńczy. Dzięki temu, że wtedy dostali odmowną decyzję ZUS, teraz mają się od czego odwoływać.

W jaki sposób? Mogą teraz złożyć do ZUS wniosek o wznowienie postępowania administracyjnego (wyżej pokazujemy, jak go napisać). Trzeba go nazwać skargą (zgodnie z art. 145a § 2 kodeksu postępowania administracyjnego) lub po prostu wnioskiem. Nie trzeba go uzasadniać, bo sprawa jest oczywista.

Wniosek należy skierować do prezesa ZUS, ale złożyć za pośrednictwem swojej jednostki terenowej ZUS.

Od wniosku nie trzeba uiszczać opłaty skarbowej, bo pisma w sprawach ubezpieczenia społecznego nie są nią objęte.

Uwaga: czasu na złożenie wniosku nie jest dużo, bo tylko miesiąc od ogłoszenia wyroku TK w Dzienniku Ustaw. Najpóźniej więc trzeba go złożyć 16 kwietnia.

Ci, którzy się spóźnią, skazują się na dłuższą mitręgę, bo najpierw będą musieli wystąpić o przywrócenie im terminu na złożenie wniosku, a dopiero później, po uzyskaniu zgody, będą mogli składać sam wniosek.

Więcej czasu mają ci, którzy sprawiedliwości w tej sprawie szukali już w sądzie. Oni muszą do 16 czerwca złożyć wniosek o wznowienie postępowania sądowego. Mimo że chodzi o postępowanie sądowe, taki wniosek należy również złożyć za pośrednictwem swojej jednostki terenowej ZUS.

1. Od daty opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego, tj. od 16 marca 2007 r. prawo do zasiłku opiekuńczego nabywają również ubezpieczeni, którzy są objęci dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, w tym m.in. osoby prowadzące pozarolniczą działalność, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy-zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, i osoby z nimi współpracujące.

2. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego stosuje się zgodnie z jego literalnym brzmieniem, co oznacza, że osoby objęte dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym nabywają prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat oraz innym chorym członkiem rodziny. Nie mają natomiast prawa do zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do ukończenia lat 8 w przypadkach określonych w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, tj.

- nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,

- porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,

- pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.

3. Ubezpieczeni, którym przed dniem ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego odmówiono prawa do zasiłku opiekuńczego, mają prawo dochodzenia wypłaty zasiłku.

4. Na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w sprawach zakończonych decyzją ostateczną, od której nie zostało wniesione odwołanie do sądu, ma zastosowanie przepis art. 145a kodeksu postępowania administracyjnego. Na podstawie tego przepisu osobom, które wystąpią z wnioskami o wypłatę zasiłku opiekuńczego w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, tj. do 16 kwietnia 2007 r., prawo do tego zasiłku będzie ustalone ponownie.

5. W sprawach, które zostały zakończone prawomocnym orzeczeniem sądu, ma natomiast zastosowanie przepis art. 401oraz art. 407 § 2 kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z tymi przepisami prawo do zasiłku opiekuńczego należy ustalić ponownie, jeżeli z wnioskiem w tej sprawie ubezpieczony wystąpi w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, tj. do 16 czerwca 2007 r. W tych przypadkach prawo do zasiłku opiekuńczego będzie ustalone ponownie za okres od 1 września 1999 r., tj. od daty obowiązywania ustawy z 25 czerwca 1999 r., gdyż ustawa od początku jej obowiązywania nie przewidywała prawa do zasiłku opiekuńczego dla osób podlegających dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

6. W razie zgłoszenia przez ubezpieczonego wniosku po upływie wymienionych wyżej terminów, prawo do zasiłku opiekuńczego za okres przed dniem ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie może zostać ustalone ponownie.

7. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego ma zastosowanie także do ubezpieczonych, którzy przed dniem ogłoszenia wyroku nie występowali z wnioskiem o wypłatę zasiłku opiekuńczego i w związku z tym w ich sprawie nie była wydawana przez ZUS decyzja. Jeżeli ubezpieczony przedłoży niezbędne dokumenty potwierdzające niemożność wykonywania pracy z powodu konieczności sprawowania opieki za okres przed 16 marca 2007 r., prawo do zasiłku opiekuńczego będzie ustalone z uwzględnieniem art. 67 ust. 3 ustawy z 25 czerwca 1999 r. Data ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego będzie potraktowana jako dzień, w którym ustała przeszkoda uniemożliwiająca zgłoszenie roszczenia o zasiłek opiekuńczy. W takim przypadku wypłata zasiłku opiekuńczego nastąpi za okres przed dniem ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego, jeżeli wniosek w tej sprawie zostanie zgłoszony przed upływem 6 miesięcy od daty ogłoszenia wyroku, tj. do 17 września 2007 r.

8. Wypłata zasiłku opiekuńczego nastąpi, zgodnie z art. 85 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, bez odsetek.

- nagle, w sposób nieprzewidziany, zostały zamknięte żłobek, przedszkole lub szkoła,

- małżonka (małżonek), która stale opiekuje się dzieckiem, zachorowała lub urodziła kolejne dziecko,

- małżonek (małżonka), który stale opiekuje się dzieckiem, jest w szpitalu.

ZUS w swoim komunikacie zwraca uwagę na to, że w tej części Trybunał Konstytucyjny w ogóle nie zajmował się art. 32 ustawy (wyrok TK dotyczy tylko art. 32 ust. 1 pkt 2 i 3). Wynikałoby z tego, że nadal, żeby skorzystać z zasiłku na opiekę nad zdrowym dzieckiem do 8 lat, trzeba być objętym obowiązkowym ubezpieczeniem chorobowym. To oznaczałoby, że w takiej sytuacji przedsiębiorca nie ma prawa do zasiłku. Moim zdaniem jednak taka interpretacja jest bardzo ryzykowna.

Przedsiębiorcy dobrowolnie opłacający składkę chorobową powinni występować do ZUS o zasiłek opiekuńczy także na podstawie art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy. Jeśli ZUS im odmówi, powinni skarżyć tę decyzję do sądu. Jest bardzo duże prawdopodobieństwo, że i w tej sprawie - gdyby trafiła ostatecznie przed Trybunał Konstytucyjny - wyrok TK byłby dla nich korzystny.

Nie ma bowiem żadnego powodu, z którego zasiłek na opiekę nad zdrowym dzieckiem do ukończenia 8 roku życia może dostać pracownik (bo jest objęty obowiązkowym ubezpieczeniem chorobowym), a nie ma do niego prawa przedsiębiorca (bo z własnej woli opłaca składkę chorobową). O tym, że nie warto rezygnować z prawa do zasiłku również i w takiej sytuacji, najlepiej przekonuje doświadczenie przedsiębiorców, którzy dotychczas nie występowali o zasiłek opiekuńczy, bo sądzili, że im nie przysługuje. Teraz, nie mając w ręku odmownej decyzji ZUS, nie mają od czego się odwoływać ani jak starać się o wznowienie postępowania. Tak więc decyzja ZUS - nawet jeśli byłaby odmowna - zawsze może się okazać przydatna.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje wtedy, gdy musimy osobiście sprawować opiekę nad:

- dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat - patrz ramka na stronie obok,

- chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat,

- innym chorym członkiem rodziny, jeżeli w okresie sprawowania opieki pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym; chodzi tu o:

- dziecko w wieku ponad 14 lat,

- małżonka,

- rodzica,

- teścia, teściową,

- dziadka, babcię,

- wnuka, wnuczkę,

- rodzeństwo.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż przez:

- 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad dziećmi,

- 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad innymi członkami rodziny.

Łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny zasiłek opiekuńczy przysługuje nie dłużej niż 60 dni w roku kalendarzowym. Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli we wspólnym gospodarstwie domowym są członkowie rodziny, którzy mogą zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to tylko sytuacji, gdy opieka ma być sprawowana nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.

ZUS wypłaca zasiłek opiekuńczy temu z rodziców, który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę. Ubiegający się o wypłatę musi wypełnić wniosek ZUS-Z-15. Jego wzór można znaleźć w załączniku do rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 1999 r. nr 65, poz. 742 ze zm.), z uwzględnieniem zmian wprowadzonych przez rozporządzenie ministra polityki społecznej z 19 lipca 2005 r. (DzU nr 142, poz. 1193 ze zm.).