Umorzenie zaległych składek w ZUS a sytuacja życiowa przedsiębiorcy

Spór w sprawie dotyczył umorzenia należności z tytułu składek. W marcu 2014 r. prowadząca działalność zwróciła się do zakładu ubezpieczeń społecznych o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od stycznia 2009 r. do lutego 2014 r., które miał obowiązek uiszczać w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Upadłość finansowa

Wnioskodawczyni powołała się na trudną sytuację zdrowotną i finansową. Wyjaśniła, że nie miała wpływu na okoliczności które, doprowadziły do "upadłości finansowej" prowadzonej przez nią działalności. Z tego powodu nie była w stanie regulować zobowiązań z tytułu składek. Poinformowała, że z końcem lutego 2014 r. zlikwidowała prowadzoną firmę, gdyż stan zdrowia uniemożliwia jej podjęcie jakiejkolwiek pracy zarobkowej. Stres doprowadził do przekształcenia się cukrzycy utajonej w nadciśnienie tętnicze i inne choroby.

ZUS odmówił umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne z odsetkami. Wyjaśnił, że kobieta nie prowadzi już działalności gospodarczej. Prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe i utrzymuje się z dochodów z tytułu świadczenia emerytalnego w wysokości 1.770 zł netto. Dalej przeanalizował sytuację finansową wnioskodawczyni. Wyjaśnił, że zbadał także pozostałe podstawy umorzenia zaległości określone w § 3 rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Ostatecznie urzędnicy uznali, że biorąc pod uwagę dochody i wydatki skarżącej, wnioskodawczyni nie wykazała, że uregulowanie zadłużenia w dłuższym okresie stanowiłoby dla niej niemożliwe do udźwignięcia obciążenie finansowe i wiązałoby się z brakiem możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb rodziny.

Zagrożenie dla rodziny

Była właścicielka firmy odwołała się od decyzji. Organ odwoławczy uznał jednak, że sytuacja rodzinna, materialna i zdrowotna zobowiązanej nie uzasadnia umorzenia należności. W jego ocenie także nie wykazała, że spłata należności wpłatami własnymi lub w ramach układu ratalnego wiązałaby się z brakiem możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Kobieta nie dawała za wygraną. W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach podkreślała, że jest osobą schorowaną, opiekuje się fizycznie i finansowo chorą matką, a wysokość świadczenia emerytalnego nie pozwala jej na pokrycie kosztów leczenia i utrzymania. Zdaniem skarżącej, egzekwowanie zadłużenia z jej emerytury pozbawi ją możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych.

Gliwicki WSA oddalił jej skargę. Po analizie przepisów i orzecznictwa zauważył m.in., że decyzja o umorzeniu należności z tytułu składek ma charakter uznaniowy. To oznacza, że nawet, gdy ponad wszelką wątpliwość ustalona zostanie całkowita nieściągalność należności albo trudna sytuacja majątkowa zobowiązanego, organ może odmówić ich umorzenia.

WSA zgodził się, że w sprawie nie zachodzi przesłanka „całkowitej nieściągalności". Skarżąca w ogóle nie podnosiła wystąpienia jakiejkolwiek okoliczności wskazanej w art. 28 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Sąd uznał, że zgromadzona w sprawie dokumentacja nie upoważnia do wydania decyzji o umorzeniu należności z tytułu składek. Zgodnie z przepisami wykonawczymi, to skarżąca powinna wykazać, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie spłacić należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie dla niej skutki.

W ocenie WSA do umorzenia należności z tytułu składek nie wystarczy trudna sytuacja materialna skarżącej. Konieczny jest stan skutkujący brakiem możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych, a tej okoliczności skarżąca nie wykazała.

Sąd zauważył, że ze względu na ograniczenia ustawowe egzekucja zaległych składek, nie pogorszy aktualnej sytuacji skarżącej, ponieważ i tak nie będzie egzekwowana większa kwota niż dotychczas. Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zezwala bowiem na egzekucję tylko 25 proc. świadczenia emerytalnego.

WSA odniósł się do okoliczności dotyczących konieczności sprawowania opieki nad matką. Wskazał, że „przewlekła choroba zobowiązanego" to przesłanka pozwalająca na umorzenie należności. Niemniej w jego ocenie chodzi tu o taką chorobę, która „pozbawia zobowiązanego możliwości uzyskiwana dochodu umożliwiającego opłacenie należności". Tymczasem w dacie rozstrzygania przez ZUS sprawy sytuacja nie pozbawiła skarżącej możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego sukcesywne opłacenie należności. Skarżąca uzyskiwała stały dochód w postaci emerytury.

W ocenie sądu, czasowe zajęcie świadczenia emerytalnego z tytułu innego zadłużenia nie daje podstaw do przyjęcia, iż w jej przypadku nie jest możliwe odzyskanie przez ZUS zaległych kwot bez naruszenia podstaw egzystencji skarżącej. Egzekucja komornicza nie może stanowić przesłanki przemawiającej za umorzeniem należności względem ZUS, gdyż prowadziłaby do uprzywilejowania innych wierzycieli kosztem zakładu.

Odpowiedzialność za zobowiązania

Co prawda WSA zgodził się, że istotna jest ocena aktualnej sytuacji majątkowej i rodzinnej skarżącej, a nie przyczyny powstania zaległości. Zwrócił uwagę, że zadłużenie z tytułu składek i odsetek jest wynikiem uprzednio prowadzonej przez skarżącą działalności gospodarczej, której celem, co do zasady, było osiągnięcie zysku finansowego. Powstałe w wyniku prowadzonej działalności negatywne konsekwencje finansowe, zasadniczo nie zwalniają z odpowiedzialności za powstałe zobowiązania. Negatywne skutki działalności gospodarczej mieszczą się w sferze działań objętych ryzykiem gospodarczym, a skutków tego ryzyka gospodarczego, nie powinno się przerzucać na Skarb Państwa i na całe społeczeństwo. Inne rozstrzygnięcie organu oznaczałoby nieuzasadnione, w okolicznościach sprawy, uprzywilejowanie skarżącego względem tych podmiotów, które regulują swoje zobowiązania.

W przypadku zmiany okoliczności mających znaczenie z punktu widzenia przesłanek umorzenia należności z tytułu składek, w ocenie WSA skarżąca może wystąpić z kolejnym wnioskiem o umorzenie.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 19 września 2016 r., I SA/Gl 1342/14.