Nie każdy palacz centralnego ogrzewania dostanie wcześniejszą emeryturę

Wykazanie przez pracownika odpowiedniego okresu pracy w warunkach szczególnych nadal umożliwia wcześniejsze nabycie prawa do emerytury. Wielu pracowników wciąż stara się o emeryturę wynikającą z pracy w warunkach szczególnych na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 887 ze zm.; dalej: ustawa emerytalna).

Krąg uprawnionych

Według jej art. 184 ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu przewidzianego obniżonego wieku, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (tj. 1 stycznia 1999 r.) osiągnęli okres:

- zatrudnienia w szczególnych warunkach lub charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn oraz

- składkowy i nieskładkowy z art. 27 ustawy emerytalnej.

Przy czym emerytura ta przysługuje pod warunkiem, że nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.

Istotne jest też to, że prawo do tej emerytury przysługuje ubezpieczonym, którzy spełnią warunki z art. 184 ustawy emerytalnej, niezależnie od tego, kiedy osiągną wiek emerytalny umożliwiający wcześniejsze przejście na świadczenie.

Prawo do wcześniejszej emerytury może więc uzyskać kobieta, jeśli ukończy 55 lat, a mężczyzna – 60 lat, mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn oraz co najmniej 15 lat pracowali w warunkach szczególnych i wykonywali pracę określoną w wykazie A rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej: rozporządzenie RM).

Trudne zajęcia

Dla niektórych grup zawodowych rozporządzenie RM przewiduje jednak odmienne, jeszcze bardziej korzystne warunki nabycia prawa do emerytury. Dotyczy to np. wykonujących prace określone w wykazie B – przy przetwórstwie azbestu, produkcji ołowiu i kadmu czy w hutnictwie. Wśród prac w warunkach szczególnych załącznik A wymienia także prace niezautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego (dział XIV poz. 1). Jednak określenie zakresu pracowników, którzy mogą skorzystać z tego przepisu, budzi wiele wątpliwości, które rozstrzyga orzecznictwo sądowe.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 5 kwietnia 2016 r. (III AUa 1972/15) stwierdził, że nie każda praca na stanowisku palacza jest tą wymienioną pod poz. 1 działu XIV wykazu A będącego załącznikiem do rozporządzenia RM, ale tylko praca palacza kotła parowego lub wodnego typu przemysłowego. W tej sprawie za pracę w warunkach szczególnych nie uznano pracy palacza, który obsługiwał piece służące wyłącznie podgrzewaniu wody stosowanej do ogrzewania pomieszczeń mieszkalnych i zakładowych (centralnego ogrzewania) oraz uzyskania ciepłej wody użytkowej, a nie do wzbudzania procesów technologicznych. Przyjęto, że rozporządzenie RM nie wymienia takiej pracy.

Orzecznictwo wskazuje też, że zawarte w przepisie określenie „typu przemysłowego" oznacza, że istotne znaczenie ma to, gdzie stosuje się kocioł, aby praca palacza została zakwalifikowana do tej wykonywanej w warunkach szczególnych. Kocioł typu przemysłowego, to taki używany w przemyśle, dla potrzeb procesów technologicznych. Takim kotłem nie jest natomiast piec centralnego ogrzewania używany do ogrzewania budynków (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 6 listopada 2013 r., III AUa 920/13). Podobnie wypowiadał się także Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 20 marca 2013 r. (I UK 517/12), kwestionując pracę palacza c.o. w kotłowni w szkole jako tę wykonywaną w warunkach szczególnych umożliwiającą uzyskanie wcześniejszej emerytury.

Nieważna nazwa

Do ustalenia, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, sama nazwa zajmowanego przez niego stanowiska nie ma decydującego znaczenia. Ważny jest bowiem rodzaj powierzonej mu pracy i rzeczywiście wykonywane zadania pracownicze. Zwracał na to uwagę m.in. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z 15 lipca 2015 r. (III AUa 270/15).

Jeśli zatem pracodawca nawet określił stanowisko pracownika w sposób wskazujący, że nie była to praca w warunkach szczególnych (np. pomocnik palacza c.o.), ten może przed sądem udowodnić, że faktycznie wykonywał pracę zaliczaną do prac w warunkach szczególnych (tj. palacza kotłów przemysłowych).

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

Świadectwo można podważyć

O prawie do wcześniejszej emerytury nie decydują też zapisy dokonane przez pracodawcę np. w świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Tak wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 25 maja 2010 r. (I UK 3/10). Stwierdził, że nawet jeżeli pracodawca uznał pracę na konkretnym stanowisku za tę wykonywaną w szczególnych warunkach, taki pracownik może nie otrzymać wcześniejszej emerytury. Świadectwo pracy jako dowód z dokumentu prywatnego nie ma bowiem silniejszej mocy niż dowód z zeznań świadków lub przesłuchania stron. Treść tego dokumentu można więc podważyć w procesie o emeryturę.

W orzecznictwie konsekwentnie wskazuje się, że dokonana przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach ocena charakteru zatrudnienia pracownika nie jest dla sądu wiążąca. Dokument ten co do swojej wiarygodności i mocy dowodowej podlega takiej samej ocenie jak każdy inny dowód. Niewykluczone więc, że choć pracodawca uznał, iż pracownik (palacz c.o.) pracował w warunkach szczególnych, to ZUS, a następnie sąd dojdą do innych wniosków. Skutkować to będzie odmową przyznania prawa do emerytury.