- ZUS odmówił mi umorzenia należności składkowych z indywidualnej działalności gospodarczej. Wskazał, że nie spełniam przesłanek wynikających z przepisów, bo łączny dochód rodziny (trzy osoby) wynosi ok. 4 tys. zł na miesiąc i nie można stwierdzić tzw. całkowitej nieściągalności. Zasadniczo rodzina jest na utrzymaniu męża – nie mieszka z nami (zarabia ok. 3 tys. zł, a ja 1 tys. zł), ja opłacam mieszkanie i prawie nic mi nie zostaje na życie. Co istotne, mam rozdzielność majątkową (ustanowioną przed założeniem działalności) i tego ZUS nie uwzględnił. Czy jest szansa, że sąd zmieni decyzję ZUS, skoro była rozdzielność? Czy w moim przypadku nie wystarczy stwierdzenie nieściągalności, bo mam trudną sytuację życiową i zarabiam tylko 1 tys. zł? – pyta czytelniczka.

Regulacje dotyczące umarzania należności składkowych ZUS zawierają art. 28 ust. 2–3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa o sus) oraz dla ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia – § 3 rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (dalej: rozporządzenie).

Jakie odstępstwa

Ustawa o sus przewiduje wyjątek od zasady umarzania należności ze składek tylko w razie ich całkowitej nieściągalności (art. 28 ust. 2 i 3). Zgodnie z art. 28 ust. 3a tej ustawy należności te mogą być umarzane – mimo braku całkowitej nieściągalności w uzasadnionych przypadkach. Wyjątek ten dotyczy tylko ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami. Czytelniczka ma taki status.

Szczegółowe zasady umarzania, o którym mowa w art. 28 ust. 3a ustawy o sus, określa rozporządzenie w § 3 ust. 1. ZUS może umorzyć należności ze składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie ich opłacić, gdyż pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny. W szczególności chodzi o przypadki:

- gdy opłacenie należności ze składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych,

- poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności składkowych mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności,

- przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

Brzmienie tego przepisu nie pozostawia wątpliwości, że to na stronie wnioskującej o umorzenie spoczywa wymóg wykazania spełnienia przewidzianych prawem przesłanek.

Wspólna odpowiedzialność

Z opisu czytelniczki wynika, że miesięczne dochody trzyosobowej rodziny wynoszą ok. 4 tys. zł, z tym, że małżonkowie mieli rozdzielność majątkową ustanowioną jeszcze przed rozpoczęciem działalności przez czytelniczkę, a mieszkanie jest własnością męża, który nie mieszka z rodziną. Dla oceny, czy czytelniczka spełnia warunki z § 3 ust. 1 rozporządzenia, w szczególności czy ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, gdyż pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niej i jej rodziny, należy brać pod uwagę dochody małżonka, mimo ustanowienia rozdzielności majątkowej. Takie stanowisko zajął również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 1 grudnia 2009 r. (II GSK 226/09). Dodatkowo zaakcentował, że: „przemawia za tym systematyka kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Art. 27 k.r.o. – zgodnie z którym oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli – zamieszczono bowiem w dziale II „Prawa i obowiązki małżonków". „Małżeńskie ustroje majątkowe", w tym rozdzielność majątkową, uregulowano zaś w odrębnym dziale (dział III). Znaczy to, że ustanowienie rozdzielności nie uchyla obowiązku przyczyniania się przez małżonków do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli".

Skłania to zatem do wniosku, że jeżeli małżonek osoby zobowiązanej do spłaty należności ze składek, wypełniając swój obowiązek, może łożyć na utrzymanie rodziny takie środki, które są w stanie zaspokoić niezbędne jej potrzeby życiowe, to czytelniczka, otrzymując wynagrodzenie za pracę, może opłacać inne należności (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 26 listopada 2008 r., V SA/Wa 2049/08).

Bez widoków na wygraną

W konsekwencji w podanym opisie nie zachodzi sytuacja, w której opłacenie należności ze składek pozbawiłoby zobowiązaną i jej rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych. Tym samym ZUS zasadnie nie umorzył należności składkowych czytelniczki. Oznacza to też, że ma ona niewielkie szanse na zmianę decyzji ZUS przez sąd.

podstawa prawna: art. 28 ust. 2–3, 3a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 963 ze zm.)

podstawa prawna: § 3 rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (DzU nr 141, poz. 1365)