- Mam 32 lata. Pobieram rentę po zmarłej żonie na siebie i dwójkę dzieci. Zamierzam rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej. Dotychczas byłem zatrudniony na podstawie umowy o pracę w firmie zajmującej się architekturą krajobrazu, ale moja umowa o pracę wygasła na skutek śmierci pracodawcy. Ponieważ spadkobiercy nie są zainteresowani dalszym prowadzeniem tego biznesu, zgodzili się, abym na bazie tej firmy (dostęp do listy klientów, to samo miejsce prowadzenia itd.) mógł założyć swoją działalność. Czy w tej sytuacji mogę opłacać składki od niższej podstawy? Czy ZUS będzie mnie traktował jako osobę, która ma ustalone prawo do renty rodzinnej? Jak wygląda sprawa mojej przyszłej emerytury?

– pyta czytelnik.

W tej sytuacji czytelnik w ogóle nie musi płacić składek społecznych. Obowiązkowa będzie tylko składka zdrowotna.

Zasadą jest, że osoba prowadząca pozarolniczą działalność, która ma ustalone prawo do renty, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym do czasu ustalenia prawa do emerytury. Wynika to z art. 9 ust. 4c ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej ustawa o sus). Dotyczy to jednak renty z tytułu niezdolności do pracy, a nie renty rodzinnej. Oznacza to, że do osoby, która prowadzi działalność gospodarczą i ma prawo do renty rodzinnej, zastosowanie będzie miał art. 9 ust. 5 ustawy o sus. A z niego wynika, że dla czytelnika uprawnionego do renty rodzinnej ubezpieczenia emerytalne i rentowe z działalności są dobrowolne.

Zdrowotne do opłaty

Prawo do renty rodzinnej nie zwalnia natomiast z obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego. Wynika on z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn. z 2008 r. nr 210, poz. 2135 ze zm.). Podstawę wymiaru składki na to ubezpieczenie stanowi dla przedsiębiorców zadeklarowana kwota, nie niższa jednak  niż 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale poprzedniego roku. W 2013 r. wynosi ona 2908,13 zł, a kwota składki zdrowotnej to 261,73 zł. Warto jednak pamiętać, że z zaliczki na podatek prowadzący działalność może odliczyć część tej opłaty w wysokości  225,38 zł.

Dobrowolne na wniosek

Oczywiście istnieje możliwość przystąpienia z działalności do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Jeżeli czytelnik spełnia warunki z art. 18a ustawy o sus, to składki na ubezpieczenia społeczne przez okres 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności może opłacać od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. W 2013 r. podstawa ta wynosi 480 zł (30 proc. z 1600 zł), a od 1 stycznia 2014 r. będzie to 504 zł (30 proc. z 1680 zł).

Składki od preferencyjnej podstawy może opłacać osoba prowadząca działalność, która:

1. w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia biznesu prowadziła inną (jakąkolwiek) pozarolniczą działalność,

2. nie wykonuje działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, dla którego przed dniem jej rozpoczęcia w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym  wykonywała w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres obecnego biznesu.

Ponieważ pracodawca czytelnika zmarł, spełnia on warunki z pkt 2. Jeśli więc w okresie ostatnich 60 miesięcy nie prowadził innej działalności, to składki na ubezpieczenia społeczne może opłacać od tej niższej podstawy wymiaru. Wówczas powinien się zgłosić do ubezpieczeń z kodem 05 70 xx.

Jeżeli jednak w okresie wcześniejszych 5 lat osoba ta wykonywała jakąkolwiek działalność, to po przystąpieniu do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych z aktualnej działalności musiałaby opłacać składki społeczne od podstawy nie niższej niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W 2013 r. wynosi ona 2227,80 zł. Wtedy właściwym kodem do ubezpieczeń jest 05 10 xx.

Z uwagi na to, że ubezpieczenia emerytalne i rentowe z działalności miałyby w tym przypadku dobrowolny charakter, czytelnik nie mógłby przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Może się do niego bowiem zgłosić jedynie osoba, która objęta jest obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi. Zatem niezależnie od tego, czy czytelnik przystąpi dobrowolnie do ubezpieczeń emerytalno-rentowych, nie uzyska w tym czasie zasiłku za czas absencji chorobowej, bo nie zostanie objęty – nawet gdyby chciał – dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Również w okresie choroby dziecka nie miałby prawa do zasiłku opiekuńczego.

Utrata przywileju

Czytelnik będzie miał prawo do renty rodzinnej przez okres wychowywania dzieci(cka) uprawnionych do renty rodzinnej – a więc do czasu ukończenia przez nie 16 lat, lub 18 lat – gdy będą się uczyć >patrz ramka. Po tym okresie prawo do świadczenia na opiekuna dzieci wygasa.

Aktualnie obowiązujące przepisy dają jednak możliwość pobierania renty rodzinnej wdowie (wdowcowi), która osiągnie 50 lat lub stanie się niezdolna do pracy po śmierci męża nie później niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od dnia zaprzestania wychowywania dzieci, na które pobiera rentę rodzinną. Jeżeli więc czytelnik aktualnie ma 32 lata, a młodsze dziecko, na które pobiera rentę rodzinną, ma 4 lata, to zakładając, że będzie się ono kształciło do czasu osiągnięcia pełnoletności, przez cały ten okres czytelnik będzie uprawniony do renty rodzinnej – czyli jednocześnie zwolniony z obowiązku opłacania składek z działalności.

W dniu ukończenia przez dziecko 18 lat czytelnik będzie miał 46 lat. Wtedy utraci prawo do renty rodzinnej i może je nabyć ponownie po ukończeniu 50. roku życia na podstawie art. 70  ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.), jeśli te przepisy nie ulegną zmianie.

Świadoma decyzja – brak kosztów czy stażu

Czas pobierania renty rodzinnej nie stanowi okresu ubezpieczenia w rozumieniu przepisów emerytalnych. Wobec tego w trosce o nabycie w przyszłości prawa do emerytury warto pomyśleć o opłacaniu za siebie składek, żeby mieć co najmniej minimalny staż ubezpieczeniowy. Aktualnie ten okres wynosi 25 lat. Oczywiście w każdym momencie czytelnik może wystąpić do ZUS o wyłączenie z kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej. W takiej sytuacji w zakresie opłacania składek będzie jednak traktowany jako osoba, która nie ma ustalonego prawa do renty rodzinnej. W związku z tym będzie z działalności obowiązkowo podlegał ubezpieczeniom społecznym. Ponadto renta na dzieci będzie niższa, bo przysługiwać będzie tylko na dwie osoby – a wtedy świadczenie należy się w wysokości  90 proc. kwoty, jaka przysługiwałaby zmarłemu (dla trzech osób wynosi ona 95 proc. tej stawki). Zatem poza koniecznością opłacenia składek społecznych czytelnik pobierałby też niższe świadczenie z ZUS. Możliwe jest również takie rozwiązanie, że czytelnik wystąpi do ZUS o wyłączenie z kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej już po rozpoczęciu biznesu. Wówczas zostanie objęty obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi z działalności, ale będzie mógł opłacać składki od preferencyjnej podstawy. Natomiast po upływie 24 miesięcy, gdy prawo do niższych składek wygaśnie, będzie mógł ponownie wystąpić z wnioskiem o ustalenie prawa do renty. Pozwoli mu to na opłacanie z działalności tylko składki zdrowotnej i spowoduje wzrost świadczenia z 90 proc. do 95 proc. kwoty, jaka należałaby się zmarłej żonie. Wówczas bowiem ponownie w zakresie ubezpieczeń społecznych byłby traktowany jako osoba mająca ustalone prawo do renty rodzinnej.

Prawo do świadczenia po śmierci członka rodziny

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny po osobie zmarłej, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego tych świadczeń.

Wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

- w chwili śmierci męża miała co najmniej 50 lat lub była niezdolna do pracy, albo

- wychowuje co najmniej jedno dziecko uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym współmałżonku, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli się kształci w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje opiekę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji bądź całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej,

- ukończyła 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później niż w ciągu 5 lat od jego zgonu lub od dnia zaprzestania wychowywania osób wymienionych w pkt 2.

Przepisy dotyczące wdowy stosuje się odpowiednio do wdowca.

Do renty rodzinnej mają prawo dzieci własne, drugiego małżonka oraz przysposobione – do ukończenia 16 lat; po osiągnięciu tego wieku pod warunkiem nauki w szkole – do ukończenia 25 lat lub bez względu na wiek – jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy do ukończenia 16 lat lub w czasie nauki w szkole do ukończenia 25 lat. Jeżeli dziecko ukończy 25 lat będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłuża się do zakończenia tego roku nauki.