Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób wykonujących pracę na zlecenie stanowi przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskiwany ze zlecenia, jeżeli w umowie odpłatność za jego wykonanie określono kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie.
Jeżeli odpłatność ustalono w innej formie (co praktycznie się nie zdarza), podstawę wymiaru stanowi zadeklarowana kwota – nie niższa niż minimalne wynagrodzenie. Gdy podstawę wymiaru składek stanowi przychód, należy w niej uwzględnić zarówno wynagrodzenie wypłacone w gotówce, jaki i inne przychody uzyskiwane z tej umowy, np. zwrot należności za podróż służbową.
Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie może być wyższa w roku kalendarzowym od 30-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W tym roku górny roczny limit na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wynosi 78 480 zł.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe zleceniobiorców stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania górnego rocznego ich limitu. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe w danym miesiącu nie może być wyższa niż 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Ubezpieczeniu zdrowotnemu podlegają wszystkie osoby, które z danego tytułu podlegają obowiązkowo lub mają prawo do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych. W zasadzie więc każda osoba wykonująca zlecenie (z wyjątkiem gdy zlecenie wykonuje się w ramach prowadzonej działalności gospodarczej lub wykonuje ją student lub uczeń, który nie ukończył 26 lat) podlega z niej co najmniej ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Podstawę składki zdrowotnej zleceniobiorcy stanowi podstawa składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pomniejszona o kwotę składek na ubezpieczenia społeczne finansowaną przez ubezpieczonego. Przypominamy, że ubezpieczony z własnych środków finansuje połowę składki na ubezpieczenie emerytalne (9,76 proc.) podstawy wymiaru, część składki na ubezpieczenie rentowe (3,5 proc. do końca grudnia 2007 r., a od 1 stycznia 2008 r. ma to być 1,5 proc.) oraz całą składkę na ubezpieczenie chorobowe (2,45 proc). Gdy zleceniobiorca przystąpił do ubezpieczenia chorobowego, w sumie finansuje 15,71 proc. naliczane od jego wynagrodzenia, a gdy do niego nie przystąpił – 13,26 proc.
Przy ustalaniu podstawy składek na ubezpieczenie zdrowotne nie stosuje się też górnego rocznego limitu podstawy ich wymiaru. Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 9 proc. podstawy. Z zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych odlicza się składkę w wysokości 7,75 proc. podstawy wymiaru. Natomiast pozostałą część (1,25 proc.), której nie odlicza się od zaliczki, finansuje ubezpieczony.
Składka na FP wynosi 2,45 proc. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia podstawy do 30-krotności. Składkę na FP należy opłacać za zleceniobiorców, którzy obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym i ich wynagrodzenie jest równe co najmniej minimalnemu.
Wymóg opłacania składek za zleceniobiorców u zleceniodawców będących osobami fizycznymi dotyczy tylko tych, którzy zatrudniają co najmniej jednego pracownika. Nie obejmuje natomiast zleceniodawców – jednostek organizacyjnych. U nich na obowiązek opłacania na FP za zleceniobiorców nie ma wpływu to, czy zatrudniają co najmniej jednego pracownika, czy nie zatrudniają żadnej osoby w stosunku pracy. Stąd osoba fizyczna, która zatrudnia zleceniobiorcę i nie ma żadnych pracowników, nie powinna za zleceniobiorcę opłacać składki na FP.
Spółka jawna ma jedną osobę na zlecenie, ale nie zatrudnia pracowników. Jeżeli zleceniobiorca od zlecenia podlega ubezpieczeniom społecznym i jego podstawa wymiaru składek jest równa lub wyższa od minimalnego wynagrodzenia, spółka opłaca za niego składkę na FP.
Aby ustalić obowiązek opłacania składek na FP przy zleceniach trwających kilka miesięcy z określonym w umowie wynagrodzeniem za pracę w stawce miesięcznej, należy przeliczać podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na miesiąc. Jeżeli zleceniobiorca pracował przez niepełny miesiąc (bo np. rozpoczął lub zakończył umowę w trakcie miesiąca, chorował lub miał inną nieobecność), należy ustalić, ile wynosiłaby podstawa wymiaru składek, gdyby pracę wykonywał przez cały miesiąc. Jeżeli ustalona w ten sposób podstawa wymiaru składek jest co najmniej równa minimalnemu wynagrodzeniu, zleceniodawca musi opłacać składkę na FP.
Przeliczenia nie robimy, gdy w zleceniu nie określono wynagrodzenia w stawce miesięcznej, ale akordowej, kwotowej stawce godzinowej albo prowizyjnej. Wówczas o obowiązku opłacania składek na FP decyduje wysokość osiągniętego przychodu. Jeżeli w miesiącu ze zlecenia jest on co najmniej równy minimalnemu wynagrodzeniu, zleceniodawca płaci na FP.
Zatrudniając zleceniobiorcę, za którego trzeba płacić składki na ubezpieczenia społeczne, firma w zasadzie ponosi takie same obciążenia wobec ZUS, jak przy zatrudnieniu pracownika. Inaczej jest, gdy zatrudniamy zleceniobiorcę, dla którego zlecenie jest tytułem do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Gdy do nich nie przystąpi, firma nie opłaca za niego składek na ubezpieczenia społeczne.
Jeżeli oprócz zlecenia osoba zatrudniona w innym zakładzie pracy na umowę o pracę ma wynagrodzenie równe lub wyższe od minimalnego, ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo podlega z umowy o pracę, a ze zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne. Obowiązkowa jest tylko składka zdrowotna.
Pan Mirosław pracuje na umowę o pracę w spółce A, gdzie otrzymuje 936 zł wynagrodzenia. 1 grudnia zostaje równocześnie zatrudniony w spółce B na zlecenie. Ponieważ wynagrodzenie z umowy o pracę jest równe minimalnemu, to ze zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla niego dobrowolne, a obowiązkowa jest wyłącznie składka zdrowotna.
Przy równoczesnym wykonywaniu dwóch lub więcej zleceń ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym zleceniobiorca obowiązkowo podlega z pierwszej wykonywanej umowy, natomiast z pozostałych umów te ubezpieczenia są dobrowolne. Zleceniobiorca może także zmienić tytuł do obligatoryjnych ubezpieczeń.
Pani Janina od 1 listopada do 31 grudnia br. jest zatrudniona na zlecenie w spółce A. Z tej umowy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, wypadkowemu, zdrowotnemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Od 13 do 30 listopada wykonuje drugie zlecenie zawarte ze spółką B. Od 1 do 12 listopada ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo podlega z umowy zawartej w spółce A. Natomiast od 13 do 30 listopada w dalszym ciągu może obowiązkowo podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z umowy zawartej w spółce A lub jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń wybrać umowę-zlecenie zawartą ze spółką B. Od 1 grudnia obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym podlega z pierwszej umowy.
Gdy zlecenie lub inna umowa o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu, jest wykonywana w zakresie prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej (przedmiot prowadzonej działalności jest taki sam jak wykonywanej umowy i w zakresie podatkowym przychód ze zlecenia jest traktowany jako przychód z działalności), nie mamy do czynienia ze zbiegiem tytułów do ubezpieczeń społecznych.
Stąd ubezpieczony podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz zdrowotnemu od prowadzonej działalności. Natomiast ze zlecenia osoba prowadząca działalność nie podlega wówczas ubezpieczeniom społecznym i w konsekwencji ubezpieczeniu zdrowotnemu. Zlecenie należy w takiej sytuacji traktować jako jedną z umów, w wyniku której działalność jest prowadzona i uzyskiwany jest przychód.
Inaczej sytuacja wygląda, gdy zlecenie jest zawarte z osobą, która równocześnie prowadzi działalność gospodarczą, ale przedmiot tej umowy jest inny niż prowadzona działalność. Wówczas dochodzi do zbiegu tytułów do ubezpieczeń – zlecenie i działalność gospodarcza. Stąd z jednego, wybranego przez ubezpieczonego, ubezpieczenia są obowiązkowe, a z drugiego dobrowolne.
Zleceniobiorca, który równocześnie prowadzi działalność i wykonuje zlecenie, może jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń wybrać zlecenie, gdy uzyskuje z niego wynagrodzenie równe co najmniej obowiązującej go minimalnej podstawie wymiaru składek z działalności gospodarczej.
Pan Janusz od stycznia 2005 r. prowadzi działalność gospodarczą. Od 1 listopada br. zawiera dodatkowo zlecenie. W listopadzie z tej umowy otrzymuje 1200 zł wynagrodzenia. Ponieważ podstawa wymiaru składek ze zlecenia (1200 zł) jest niższa od obowiązującej go minimalnej podstawy wymiaru składek z działalności (1586,60 zł), to w listopadzie obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z działalności, a ze zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla niego dobrowolne. Pan Janusz mógłby ze zlecenia podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli wynagrodzenie z umowy-zlecenia byłoby równe co najmniej 1586,60 zł.
Ograniczenia co do wyboru tytułu do ubezpieczeń dotyczą wyłącznie osób prowadzących działalność gospodarczą na podstawie ustawy o działalności gospodarczej (w tym wspólników spółek cywilnych) lub innych przepisów szczególnych. Prawo wyboru tytułu do ubezpieczeń bez względu na wysokość wynagrodzenia uzyskiwanego ze zlecenia mają prowadzący działalność w ramach spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej, jednoosobowy wspólnik spółki z o.o. oraz osoby podlegające ubezpieczeniom jako twórcy i artyści.
