Wygasające środki perspektywy 2014-2020 każą coraz bardziej przyglądać się programom na kolejny okres budżetowy obejmujący lata 2021-2027. Osoby nieinteresujące się na co dzień tematyką funduszy europejskich mogą być zaskoczone tym, dlaczego w ogóle w połowie roku 2022 jeszcze wspominamy o programie na lata 2014-2020, zamiast wyłącznie zajmować się dokumentem na kolejne lata. Warto uspokoić, że nie wynika to z jakiegoś wyjątkowego opóźnienia. Jest raczej pewnym standardem. Otóż pieniądze z funduszy unijnych, przypisane do tzw. programów operacyjnych, są wydatkowane i rozliczane z kilkuletnim przesunięciem, wynikającym z przepisów. Stąd, nawet jeżeli program odwoływał się w swojej nazwie do lat 2014– –2020, to w praktyce może być realizowany nawet do końca 2023 roku.

W konsekwencji programy na lata 2021–2027 są uruchamiane z pewnym opóźnieniem, a pierwsze lata danej perspektywy finansowej wykorzystuje się na ich doszlifowywanie, przeprowadzanie konsultacji społecznych oraz negocjacje z Komisją Europejską. Często nowych programów nie dałoby się nawet wcześniej przygotować ze względu na brak przepisów i wytycznych. Warto przecież zauważyć, że pełny pakiet unijnych rozporządzeń, odnoszących się do celów i sposobów wykorzystywania funduszy europejskich na lata 2021-2027, został opublikowany dopiero w drugiej połowie ubiegłego roku.

Ile priorytetów

Program dla województwa mazowieckiego został podzielony według dziewięciu priorytetów (osi priorytetowych), a uwzględniając zagadnienia pomocy technicznej na 11 (osobna pomoc techniczna dla działań finansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz osobny priorytet dla działań wspieranych środkami Europejskiego Funduszu Społecznego). Każdy z nich wskazuje na cele szczegółowe, których osiągnięcie ma przyczynić się do rozwoju regionu i dostosowania go do różnych nadchodzących zmian i związanych z nimi wyzwań. Część z nich opiera się na rozwoju sektora przedsiębiorstw, sektora badawczego i naukowego, część na poprawie jakości usług publicznych lub tych świadczonych przez podmioty sektora pozarządowego. Wzrost jakości życia, a czasem po prostu jego bezpieczeństwa, ma także zapewniać rozwój szeroko rozumianej infrastruktury, w tym komunikacyjnej.

WYBRANE CELE
Ze środków EFRR

Oprócz pokrótce scharakteryzowanych obok celów, program zawiera ich więcej. Koncentrując się wyłącznie na tych, które mają zostać osiągnięte przy wsparciu Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego można wymienić następujące:
- wspieranie dostępu do wody oraz zrównoważonej gospodarki wodnej,
- wspieranie transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym i gospodarki zasobooszczędnej,
- wzmacnianie ochrony i zachowania przyrody, różnorodności biologicznej oraz zielonej infrastruktury, w tym na obszarach miejskich, oraz ograniczanie wszelkich rodzajów zanieczyszczeń,
- wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej jako elementu transformacji w kierunku gospodarki zeroemisyjnej,
- rozwój i udoskonalanie zrównoważonej, odpornej na zmiany klimatu, inteligentnej i intermodalnej mobilności na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, w tym poprawa dostępu do TEN-T oraz mobilności transgranicznej,
- wspieranie zintegrowanego i sprzyjającego włączeniu społecznemu rozwoju społecznego, gospodarczego i środowiskowego na poziomie lokalnym, kultury, dziedzictwa naturalnego, zrównoważonej turystyki i bezpieczeństwa na obszarach innych niż miejskie,
- wzmacnianie roli kultury i zrównoważonej turystyki w rozwoju gospodarczym, włączeniu społecznym i innowacjach społecznych,
- poprawa równego dostępu do wysokiej jakości usług sprzyjających włączeniu społecznemu w zakresie kształcenia, szkoleń i uczenia się przez całe życie poprzez rozwój łatwo dostępnej infrastruktury, w tym poprzez wspieranie odporności w zakresie kształcenia i szkolenia na odległość oraz online.

Sektor B+R

Ograniczając się w tym miejscu do działań wspieranych wyłącznie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, jednym z celów programu jest dalsze rozwijanie i wzmacnianie zdolności badawczych i innowacyjnych oraz wykorzystanie zaawansowanych technologii. Wzorem ubiegłych lat z funduszy unijnych współfinansowane będą projekty firm, konsorcjów przedsiębiorstw i jednostek naukowych oraz klastrów przyczyniające się do powstawania nowych produktów, technologii lub procesów. Innowacyjność i postęp technologiczny wciąż pozostają kluczowymi czynnikami, a w praktyce będzie się to przekładać na dofinansowanie projektów badawczych oraz badawczo-wdrożeniowych.

Korzyści z cyfryzacji

Drugi cel ma się przyczynić do czerpania korzyści z cyfryzacji – procesu, który nadal ma być rozwijany w ramach takich działań jak:

- e-administracja,

- e-edukacja,

- e-zdrowie,

- e-kultura.

Projekty będą realizowane głównie przez województwo mazowieckie i dotyczyć będą udostępniania nowych e-usług, danych oraz systemów informatycznych, z których korzystać mają m.in. mieszkańcy, przedsiębiorcy i administracja publiczna. E-usługi publiczne, digitalizacja i udostępnianie informacji sektora publicznego, a także działania wzmacniające odporność podmiotów publicznych na cyberataki, realizowane będą głównie przez podmioty publiczne. Założenie jest takie, że wytworzone produkty będą stanowiły tzw. dobra publiczne niekonkurencyjne w konsumpcji (używanie ich przez jedną osobę nie wyklucza innych użytkowników). Główną grupę docelową dla takich działań będą stanowiły:

- jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,

- jednostki organizacyjne j.s.t.,

- jednostki sektora finansów publicznych,

- szkoły,

- uczelnie,

- podmioty lecznicze działające w publicznym systemie ochrony zdrowia,

- spółki z udziałem j.s.t.,

- instytucje kultury.

Ponieważ trudno sobie wyobrazić dalszy rozwój e-usług, a w szczególności upowszechnianie procesu korzystania z nich, bez dostępu do dobrej jakości sieci, rozwijany ma być także zasięg szerokopasmowego Internetu. W tym celu planuje się wsparcie rozwoju i rozbudowy regionalnej sieci szerokopasmowej „Internet dla Mazowsza”. Działania te mają być odpowiedzią na kolejny cel programu: udoskonalanie łączności cyfrowej.

POBÓR ENERGII
Kompleksowy monitoring

Jeden z realizowanych projektów będzie miał na celu wdrożenie bezprzewodowego systemu monitorowania, analizy oraz zarządzania poborem energii elektrycznej w jednostkach, których organem tworzącym jest województwo mazowieckie. Działania będą polegać na analizie poborów i kosztów energii elektrycznej we wszystkich punktach poboru energii w celu zweryfikowania realnych poborów, wyeliminowania wszelkich nieprawidłowości w rozliczeniach. Projekt ma także pozwolić na określenie profilu zużycia w poszczególnych obwodach energetycznych/budynkach, bądź dowolnych układach funkcjonalnych.

Efektywności c.d.n.

W perspektywie 2021–2027 kontynuowane będą także projekty poprawiające efektywność energetyczną i przyczyniające się do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Biorąc pod uwagę politykę klimatyczną UE i cele, jakie stawia przed sobą ta organizacja, takiego priorytetu nie mogło zabraknąć. Przykładowo podejmowane działania będą skoncentrowane na:

- poprawie efektywności energetycznej budynków publicznych i mieszkalnych,

- kontroli jakości powietrza,

- wsparciu gmin w realizacji programu ochrony powietrza dla stref w województwie mazowieckim,

- kompleksowym monitoringu energii.

Z powyższego wyliczenia wynika, że w dalszym ciągu z funduszy unijnych dotowane będą projekty związane np. z termomodernizacją budynków. W tym zakresie wciąż pozostaje bowiem dużo do zrobienia, a poprawa efektywności energetycznej budynków jest istotnym działaniem w kontekście postulatu ograniczania emisji i zmniejszania zapotrzebowania na energię. W praktyce gminy lub ich jednostki, a także inne uprawnione podmioty, będą mogły inwestować m.in. w:

- ocieplenie ścian i dachów budynków, wymianę okien i drzwi zewnętrznych,

- modernizację instalacji grzewczej wraz z wymianą kotła grzewczego, w tym z zastosowaniem mikrokogeneracji i/lub przyłączenia do sieci ciepłowniczej,

- budowę/przebudowę systemów wentylacji i klimatyzacji wraz z rekuperacją,

- wymianę oświetlenia na energooszczędne,

- instalację urządzeń OZE, wraz z magazynami energii,

- budowę lub modernizację systemów ciepłowniczych i chłodniczych (sieci) wraz z magazynami ciepła,

- projekty sieci ciepłowniczych w systemach, które nie uzyskały statusu efektywnych energetycznie,

- optymalizację energetyczną istniejących budynków.

Wzorem mijającego okresu 2014–2020 wspierane na Mazowszu będą także działania z zakresu rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz przystosowania się do zmian klimatycznych i zapobiegania ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi i katastrofami, a także odporności, z uwzględnieniem podejścia ekosystemowego. Co to oznacza w praktyce?

DZIEWIĘĆ PRIORYTETÓW
Jaki program

Wyłączając działania z zakresu pomocy technicznej, program na lata 2021–2027 wskazuje na dziewięć priorytetów:
- priorytet I – Fundusze Europejskie dla bardziej konkurencyjnego i inteligentnego Mazowsza,
- priorytet II – Fundusze Europejskie na zielony rozwój Mazowsza,
- priorytet III – Fundusze Europejskie na rozwój mobilności miejskiej na Mazowszu,
- priorytet IV – Fundusze Europejskie dla lepiej połączonego i dostępnego Mazowsza,
- priorytet V – Fundusze Europejskie dla wyższej jakości życia na Mazowszu,
- priorytet VI – Fundusze Europejskie dla aktywnego zawodowo Mazowsza,
- priorytet VII – Fundusze Europejskie dla nowoczesnej i dostępnej edukacji na Mazowszu,
- priorytet VIII – Fundusze Europejskie dla aktywnej integracji oraz rozwoju usług społecznych i zdrowotnych na Mazowszu,
- priorytet IX – Mazowsze bliższe obywatelom dzięki Funduszom Europejskim.

Zarządzanie klęskami i ryzykami

Zapewne szczegóły jeszcze poznamy, gdy wypracowane zostanie tzw. uszczegółowienie programu. Już teraz jednak można powiedzieć, że dotacje trafią m.in. na:

- sprzęt i infrastrukturę do celów zarządzania klęskami i katastrofami,

- zwiększanie ochrony przeciwpowodziowej i ograniczanie skutków suszy poprzez retencjonowanie wód opadowych,

- przeciwdziałanie skutkom suszy oraz ulewnych deszczy na obszarach zurbanizowanych poprzez zastosowanie zielonej i błękitnej infrastruktury,

- opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu.

Przykładowo, w ramach działań „sprzęt i infrastruktura do celów zarządzania klęskami i katastrofami”, za priorytetowe uważa się doposażenie OSP, które stanowią istotny element systemu reagowania i ratownictwa w przypadku wystąpienia zagrożeń dla ludzi i mienia.

Aktualną wersję programu „Fundusze Europejskie dla Mazowsza 2021–2027” można znaleźć na stronie www.funduszedlamazowsza.eu.