Właściciel urządzenia wodnego może wystąpić z wnioskiem o jego legalizację, do którego dołącza odpowiednio dokumenty wymienione w art. 407 i 422 ustawy prawo wodne z 2017 r.
Wniosek inwestora
Najważniejszym elementem tego wniosku będzie operat wodnoprawny, gdyż jest on podstawowym dokumentem pozwalającym na weryfikację zgodności legalizowanego przedsięwzięcia, dla którego wymagane jest pozwolenie wodnoprawne (lub dokonanie zgłoszenia). Jego wysoka wartość wynika z faktu, że z jednej bowiem strony ma on charakter wysoce techniczny i specjalistyczny (co zbliża go funkcją do opinii biegłego), z drugiej zaś jest on przedkładany przez stronę postępowania, a więc podmiot z istoty zainteresowany korzystnym zakończeniem postępowania, czyli zalegalizowaniem istniejącego urządzenia. Organ administracji nie może stosować w tym zakresie automatyzmu i wnikliwie zweryfikować złożone dokumenty. Wynika to z prostej przyczyny, gdyż wszystkie istotne dane i parametry urządzenia zobowiązany jest podać inwestor (najczęściej będzie to sam wnioskodawca). Weryfikacja będzie polegać na sprawdzeniu pod kątem kompletności, rzetelności oraz prawdziwości, ponieważ to na podstawie właśnie tych informacji organ będzie kształtował treść decyzji legalizacyjnej, a przez to sytuację prawną jego adresata oraz podmiotów trzecich, na które przedsięwzięcie może oddziaływać.
Czytaj więcej
Utworzenie zbiornika wodnego bez pozwolenia na budowę jest samowolą.
Przesłanki legalizacji
Organ właściwy w sprawach pozwoleń wodnoprawnych na wykonywanie urządzeń wodnych może wydać decyzję o legalizacji urządzenia wodnego, jeżeli lokalizacja tego urządzenia nie narusza:
1) ustaleń planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza,
2) ustaleń planu zarządzania ryzykiem powodziowym,
3) ustaleń planu przeciwdziałania skutkom suszy,
4) ustaleń programu ochrony wód morskich,
5) ustaleń krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych,
6) ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, decyzji o warunkach zabudowy albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego,
7) wymagań dotyczących ochrony zdrowia ludzi, środowiska, ochrony przyrody i dóbr kultury wpisanych do rejestru zabytków wynikających z przepisów odrębnych.
Usunięcie urządzenia wodnego
W praktyce może zaistnieć sytuacja, gdy właściciel urządzenia wodnego nie uzyska decyzji o legalizacji urządzenia wodnego.
Zgodnie z przepisami likwidacja urządzenia będzie niemożliwa ze względów technicznych lub ekonomicznych. W tym przypadku organ właściwy w sprawach pozwoleń wodnoprawnych na wykonywanie urządzeń wodnych może nałożyć na właściciela tego urządzenia, w drodze decyzji, obowiązek wykonania urządzeń zapobiegających szkodom.
Zestawienie obok siebie dwóch rodzajów, znacznie różniących się charakterem względów tj. technicznych i ekonomicznych, jako równorzędnych i niezależnych od siebie przesłanek odstąpienia od nakazania likwidacji urządzeń wodnych oznacza, że „niemożliwość” likwidacji będzie uzależniona od konkretnego przypadku, co oznacza stosowanie uznaniowości przez organ. Należy to ocenić pozytywnie ze względu na rozwój techniki i odmienną sytuację ekonomiczną podmiotu. W orzecznictwie sądowym podkreśla się, że „gdy chodzi o przeszkody techniczne, posiadające wymierne parametry, można by je traktować jako przesłankę obiektywną, choć biorąc pod uwagę aktualny stan rozwoju techniki, sytuacje, w których obiektywnie nie będzie możliwe zlikwidowanie urządzenia wodnego ze względów technicznych, prawdopodobnie wystąpią niezwykle rzadko. Natomiast przesłankę względów ekonomicznych zasadniczo należy traktować subiektywnie, zależnie od okoliczności i sytuacji konkretnego podmiotu”. Odnosząc się do potocznego rozumienia tego pojęcia „ekonomicznym” będzie wszystko to co wymaga niewielkiego nakładu sił i środków”. Z kolei rachunkiem ekonomicznym będzie „porównanie nakładów i wyników w różnych wariantach przyszłej działalności gospodarczej i wybór wariantu najkorzystniejszego”. Na podstawie tych definicji można przyjąć, że względy ekonomiczne to nie tylko ograniczone możliwości finansowe (pieniężne), ale także konieczność podjęcia działań/czynności, wymagających zaangażowania sił i środków (narzędzi) nieopłacalnych w stosunku do konieczności działań następczych.
Dla oceny legalności wykonanych robót miarodajny jest stan prawny z daty ich wykonania. Zatem roboty wykonane przed 2018 r., czyli pod rządami poprzedniej ustawy prawa wodnego z 2001 r. będą oceniane w świetle obowiązującej wówczas ustawy. Procedura legalizacyjna ma charakter dobrowolny, ponieważ istnieje brak podstaw prawnych, aby organ "wymuszał", w trybie, np. zarządzenia pokontrolnego, konieczność wdrożenia procedury legalizacyjnej zrealizowanych urządzeń wodnych. Organ nie ma też podstaw, aby w drodze zarządzenia pokontrolnego nakazywać likwidację urządzeń wodnych, skoro formą prawną orzeczenia o tej likwidacji jest określona w art. 190 ust. 13 prawa wodnego forma decyzji administracyjnej.
Przywrócenie poprzedniej funkcji
Jeżeli właściciel urządzenia wodnego nie wystąpił z wnioskiem lub nie uzyskał decyzji o legalizacji urządzenia wodnego, organ właściwy w sprawach pozwoleń wodnoprawnych na wykonywanie urządzeń wodnych nakłada na właściciela tego urządzenia, w drodze decyzji, obowiązek likwidacji urządzenia, ustalając warunki i termin wykonania tego obowiązku.
W rzeczywistości decyzja wydawana na gruncie art. 191 ust. 1 ustawy prawo wodne jest tzw. decyzją restytucyjną. Jej głównym celem jest przywrócenie poprzedniej funkcji urządzenia wodnego, (w przypadku zmiany funkcji tego urządzenia spowodowanej nienależytym jego utrzymywaniem) lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom lub likwidację szkód, (w przypadku gdy następstwem nienależytego utrzymywania urządzenia wodnego jest szkodliwe jego oddziaływanie na wody lub grunty). Odnosząc się do przedmiotu ustawy celem takich decyzji jest między innymi zapewnienie takiego korzystania z wód, które nie powoduje pogorszenia stanu tych wód i ekosystemów od nich zależnych, marnotrawstwa wody lub energii wody oraz, które nie wyrządza szkód.
Aby właściwy organ mógł skorzystać z dyspozycji tej normy i wydać decyzję nakazującą właścicielowi urządzenia wodnego przywrócenie poprzedniej funkcji tego urządzenia, powinien ustalić w prowadzonym przez siebie postępowaniu:
- po pierwsze, że na danym terenie występuje urządzenie wodne;
- po drugie, kto jest właścicielem tego urządzenia,
- po trzecie, że doszło do nienależytego utrzymywania tego urządzenia;
- po czwarte, że następstwem owego nienależytego utrzymywania urządzenia wodnego jest zmiana jego funkcji.
To nie biegły dokonuje ustalenia, czy ewentualna zmiana funkcji urządzenia wodnego odpowiada takiej zmianie, z którą należy wiązać odpowiedzialność właściciela tego urządzenia, lecz orzekające w sprawie organy, które swoje stanowisko opierają na zgromadzonym materiale dowodowym. Ocena prawna ustaleń stanu faktycznego, zawsze leży w kompetencji organów, a nie biegłego. Ani przepisy prawa materialnego, ani procedury administracyjnej, nie nakazują przy tym organowi przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, który podlega (tak jak każdy inny dowód), swobodnej ocenie organu, co do jego wartości dowodowej, wiarygodności oraz przydatności dla rozstrzygnięcia sprawy.
Co nie wymaga zgłoszenia
W orzecznictwie wskazuje się najczęściej, że nie wymaga zgłoszenia usuwanie roślinności, prace konserwacyjne czy występujące sytuacje w stanie wyjątkowym. Pozwolenia wodnoprawnego albo zgłoszenia wodnoprawnego zatem nie wymaga: wycinanie roślin z wód lub brzegu w związku z utrzymywaniem wód, śródlądowych dróg wodnych oraz remontem urządzeń wodnych oraz wykonanie pilnych prac zabezpieczających w okresie powodzi, klęski żywiołowej, ogłoszonych stanów zagrożenia epidemicznego, epidemii albo w razie niebezpieczeństwa szerzenia się zakażenia lub choroby zakaźnej, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia publicznego. Nie będzie tak w przypadku wykonania remontu linii brzegowej w celu zabezpieczenia terenu przed okresowymi podtopieniami. W ocenie sądu nie spełnia to dyspozycji powyższego przepisu. Takie prace nie są wykonane w związku z wystąpieniem powodzi.
Opłata legalizacyjna
Podmiot po otrzymaniu pozytywnej decyzji o legalizacji jest zobowiązany do uiszczenia opłaty. Aktualnie jednostkowa stawka opłaty wynosi 5000,15 zł. Uiszcza się ją w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna. W decyzji wskazuje się numer rachunku bankowego, na który powinna zostać dokonana ta opłata. Obowiązek uiszczenia opłaty przedawnia się z upływem 5 lat od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna. Stawka opłaty ustalona w roku poprzednim podlega każdego roku kalendarzowego zmianie w stopniu odpowiadającym średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem za rok poprzedni, ogłaszanemu przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Minister właściwy do spraw gospodarki wodnej, nie później niż do 31 października każdego roku, ogłasza, w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość stawki opłaty obowiązującej od 1 stycznia roku następnego.
OPINIA
Karolina Wierzbicka prawnik, doktorantka Szkoły Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego
Stroną postępowania legalizacyjnego, obok wnioskodawcy, mogą być także podmioty znajdujące się w zasięgu oddziaływania rozpatrywanego pod kątem legalizacji urządzenia wodnego. Ewentualne stwierdzenie oddziaływania wnioskowanego korzystania z wód na prawa lub obowiązki skarżącej, determinuje w świetle art. 401 ust. prawa wodnego powstanie po jej stronie legitymacji do udziału w postępowaniu administracyjnym dotyczącym legalizacji przedmiotowego urządzenia wodnego. Nie zawsze wiąże się to z brakiem uzyskania pozwolenia lub zgłoszenia. W ocenie sądów dyspozycja art. 410 „ma zastosowanie w sytuacjach, gdy podmiot uzyskał pozwolenie wodnoprawne, wykonał obowiązki z niego wynikające, a mimo to doszło do naruszenia interesów osób trzecich lub zmiany sposobu użytkowania wód w regionie wodnym. Wówczas na podstawie ww. regulacji organ administracji staje się uprawniony do nałożenia obowiązku wykonania ekspertyzy, mającej charakter dowodowy. Do nałożenia tego obowiązku wystarczy uzasadnione podejrzenie naruszenia interesu chociażby jednej osoby trzeciej przez wykonywanie pozwolenia wodnoprawnego”. Dopiero ekspertyza powinna określić, czy rzeczywiście, w związku z wykonywaniem pozwolenia wodnoprawnego, nastąpiło naruszenie interesów osób trzecich. Bez wykonania ekspertyzy nie jest możliwe bezsprzeczne, jednoznaczne ustalenie, że naruszenie to związane jest z wykonywaniem pozwolenia wodnoprawnego przez stronę.
