Brak nauczycieli w szkołach staje się globalnym problemem. W Polsce największy problem jest w szkołach branżowych, w których brakuje nauczycieli mogących nauczać przedmiotów zawodowych. Ustawa z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe w art. 15 wprowadza możliwość zatrudnienia osoby niebędącej nauczycielem, mającej przygotowanie uznane przez dyrektora szkoły za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć. Przepis ten umożliwia też przyznanie takiej osobie wynagrodzenia w wysokości wyższej, ponad 184 proc. kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej. W takiej sytuacji to organy prowadzące szkoły mogą upoważniać dyrektorów szkół, w indywidualnych przypadkach, do przyznawania takiego wynagrodzenia. Prawo oświatowe nie wskazuje jednak, w jakiej formie powinno się udzielić stosownego upoważnienia. Co więcej, okazuje się, że prawo to jest rzadko stosowane w praktyce.

- Brak domniemania kompetencji

Ustawa o samorządzie powiatowym, w przeciwieństwie do ustawy o samorządzie gminnym, nie wprowadza zasady domniemania kompetencji rady powiatu. Przepisy art. 29 prawa oświatowego zawierają określenie organów jednostek samorządu terytorialnego wykonujących zadania i kompetencje organu prowadzącego z podziałem na poszczególne zadania i kompetencje. W powołanym przepisie nie został wskazany organ, do którego kompetencji należy upoważnienie dyrektorów szkół, w indywidualnych przypadkach, do przyznawania wynagrodzenia w wyższej wysokości, o którym mowa w art. 15 ust. 3 prawa oświatowego. Brak jest jednocześnie podstawy prawnej do przekazania kompetencji zarządowi powiatu. Zgodnie jednak z art. 4 ust. 1 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie edukacji publicznej. Z kolei z art. 91d ust. 1 Karty nauczyciela (KN) wynika, że „w przypadku szkół i placówek prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego, zadania i kompetencje organu prowadzącego określone w: 1) art. 30 ust. 6 i 10a, (...) – wykonuje odpowiednio: (...) rada powiatu (...)”. Chodzi tu o podwyższanie wynagrodzenia nauczycieli zatrudnionych na podstawie KN.

- Pogląd organów nadzorczych

W art. 30 ust. 10 KN zostały zawarte analogiczne postanowienia dotyczące upoważnienia dyrektora szkoły do podwyższenia wynagrodzenia w indywidualnych przypadkach – tak jak w art. 15 ustawy – Prawo oświatowe. W praktyce organów nadzorczych dotyczącej uchwał podjętych na podstawie art. 30 ust. 10 KN pomimo braku ustawowego upoważnienia wskazuje się, że organem właściwym do udzielenia dyrektorowi upoważnienia do przyznania wynagrodzenia w wyższej wysokości w indywidualnych przypadkach będzie odpowiednio rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa (np. rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody dolnośląskiego z 16 grudnia 2022 r., NK-N.4131.108.21.2022.MS6).

- Czy prawo może działać wstecz

Naczelny Sąd Administracyjny niejednokrotnie wskazywał, że zgodnie z zasadą demokratycznego państwa prawnego obywatele nie mogą być obarczani skutkami zaniedbań organów władzy publicznej (tu: samorządu terytorialnego), a wsteczna moc prawa może dotyczyć ewentualnie tylko przyznania praw – w tym przypadku prawa dyrektora do przyznania wyższego wynagrodzenia. Natomiast uchwalenie uchwały obniżającej wynagrodzenie ze wsteczną mocą obowiązującą byłoby niedopuszczalne.

Autorka jest radcą prawnym w Kancelarii Radców Prawnych Hryniów, Łebek i Partnerzy