Kilka spółek może połączyć się w jeden podmiot gospodarczy. W obecnych czasach większe przedsiębiorstwa dają przewagę stabilności, potencjału oraz utrzymania konkurencyjności na rynku. Jeśli firma znajduje się w okresie trwałości projektu, połączenie spółek należy przeprowadzić z zachowaniem kilku zasad, aby uniknąć zwrotu dofinansowania.

Trzy rodzaje naruszeń

Trwałość projektu dla funduszy strukturalnych Unii Europejskiej liczona jest przez okres 5 lat od zakończenia inwestycji i otrzymania ostatniej płatności. W przypadku beneficjentów z sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), termin ten ulega skróceniu do 3 lat. Przepis art. 71 Rozporządzenia ogólnego nr 1303/20131 przewiduje trzy rodzaje naruszeń w okresie trwałości projektu, do których zaliczają się:

- zaprzestanie prowadzenia działalności produkcyjnej lub przeniesienie jej poza obszar objęty programem;

- zmiana własności elementu infrastruktury, która daje przedsiębiorstwu lub podmiotowi publicznemu nienależne korzyści;

- istotna zmiana wpływająca na charakter, cele lub warunki wdrażania operacji, która mogłaby doprowadzić do naruszenia jej pierwotnych celów.

Transakcje połączenia spółek dokonywane w oparciu o przepisy Kodeksu spółek handlowych2 (k.s.h.) podlegają najczęściej ocenie przez pryzmat drugiej i trzeciej przesłanki, czyli w odniesieniu do niedopuszczalnych zmian własnościowych infrastruktury oraz zmian wpływających na charakter, cele lub warunki wdrażania operacji, niezgodnych z celami udzielonego wsparcia.

Dwa warianty połączeń…

Połączenie spółek w polskim porządku prawnym reguluje art. 491 k.s.h., zgodnie, z którym spółki kapitałowe mogą się łączyć między sobą oraz ze spółkami osobowymi. Art. 492 k.s.h. wyróżnia dwa rodzaje połączenia polegające na:

- przeniesieniu całego majątku spółki (przejmowanej) na inną spółkę (przejmującą) za udziały lub akcje, które spółka przejmująca przyznaje wspólnikom spółki przejmowanej (łączenie się przez przejęcie);

- zawiązaniu spółki kapitałowej, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek za udziały lub akcje nowej spółki (łączenie się przez zawiązanie nowej spółki).

Pierwszy wariant polega na przeniesieniu majątku spółki przejmowanej na inną spółkę przejmującą, w wyniku którego byt prawny traci wyłącznie spółka przejmowana. Spółka przejmująca staje się natomiast jej sukcesorem pod tytułem ogólnym (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 stycznia 2018 r., I OSK 1740/17). W drugim przypadku dochodzi natomiast do zawiązania nowej spółki, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek. Wszystkie przejmowane spółki podlegają wówczas wykreśleniu w rejestru przedsiębiorców.

… i ich konsekwencje

Zgodnie z zasadą sukcesji przewidzianą w art. 494 k.s.h., spółka przejmująca albo spółka nowo zawiązana wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki. Sukcesja praw i obowiązków ma charakter uniwersalny, co oznacza, że spółki sukcesorki, tj. przejmujące lub nowo zawiązane, wstępują z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółek przejmowanych i łączonych. Dla zaistnienia skutków sukcesji w wymiarze cywilnoprawnym i procesowym nie są potrzebne żadne dodatkowe czynności (wyrok Sądu Najwyższego z 1 października 1998 r., I CKN 338/98, OSNC 1999/3/58, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 17 listopada 2017 r., V ACa 795/17).

Jeżeli w drodze transakcji łączenia się spółek, spółką przejmującą jest beneficjent środków unijnych, nie zachodzi zagrożenie naruszenia trwałości projektu w rozumieniu art. 71 ust. 1 lit b) Rozporządzenia 1303/2013 (zmiana własności elementu infrastruktury). Beneficjent utrzymuje bowiem w sposób nieprzerwany własność infrastruktury objętej wsparciem publicznym, kontynuując swoją działalność.

Inaczej rzecz się przedstawia w razie przejęcia przez inny podmiot spółki beneficjenta, jako spółki przejmowanej. Utrata podmiotowości prawnej przez beneficjenta, skutkuje przejściem na podmiot trzeci, czyli spółkę przejmującą, w drodze ogólnego następstwa prawnego, wszystkich aktywów składających się dofinansowaną inwestycję. W tej sytuacji dochodzi do ziszczenia się podstawowego warunku, czyli zmiany własnościowej infrastruktury, stwarzającego konieczność zbadania wystąpienia ewentualnej nieuzasadnionej korzyści po stronie podmiotów uczestniczących w transakcji.

Podstawowym dokumentem określającym ekonomiczny wymiar operacji jest plan połączenia, którego ustawowym elementem jest m. in. stosunek wymiany udziałów lub akcji w odniesieniu do wartości łączących się spółek (art. 499 k.s.h.). Dane zawarte w planie połączenia, przyjęte przez organy łączących się spółek, powinny wykluczać zagrożenie powstania korzyści po stronie któregokolwiek z przedsiębiorstw. W razie uzasadnionych wątpliwości instytucja kontrolująca może pominąć dane wynikające z planu podziału i wziąć pod uwagę wszelkie dostępne informacje świadczące o wystąpieniu nieuzasadnionej korzyści w ramach dofinansowanej operacji.

W ogólnym wymiarze przyjmuje się, że jeżeli uchwała o połączeniu jest sprzeczna z przepisami, zapewniającymi prawidłowe ustalenie parytetu wymiany akcji/ udziałów, jej pozostawienie w obrocie prawnym nie pozbawia ochrony uzasadnionych interesów akcjonariuszy/ udziałowców, umożliwiając dochodzenie odszkodowania na zasadach ogólnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2012 r., II CSK 77/12, OSP 2013/10/96, oraz art. 509 § 3 k.s.h./ art. 544 § 3 k.s.h.). Tak samo należy postrzegać samoistne kompetencje instytucji odpowiedzialnych za kontrolowanie inwestycji wspieranych z funduszy unijnych do samodzielnej i niewiążącej oceny planu podziału w procesie badania przypadków nieuzasadnionej korzyści występujących w czasie trwałości projektu.

Kiedy dochodzi do naruszenia

W każdym wariancie połączenia wynikającym z art. 492 k.s.h. może wystąpić naruszenie trwałości polegające na zasadniczej modyfikacji projektu niezgodnej z pierwotnymi celami wsparcia (art. 71 ust. 1 lit. c Rozp. 1303/2013). Sprawy tego rodzaju podlegają każdorazowo indywidualnej ocenie, w zależności od obowiązujących beneficjenta warunków dofinansowania i kryteriów wyboru, charakterystyki i założeń inwestycji, generalnych celów wsparcia oraz mierzalnych wskaźników rezultatu przewidzianych do utrzymania w okresie trwałości.

Najczęstszym przypadkiem naruszenia w wyniku połączenia spółek, które skutkuje zwrotem środków jest utrata przez spółkę beneficjenta statusu przedsiębiorstwa zaliczanego do sektora MŚP. Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europejskiej, akceptowanym w pełni przez organy krajowe, przypadki łączenia się podmiotów gospodarczych, skutkujące utratą statusu MŚP, nie korzystają z ochrony ustanowionej okresem przejściowym, w odróżnieniu od przedsiębiorstw podlegających procesowi naturalnego rozwoju działalności w wyniku efektywnego wykorzystania otrzymanego wsparcia. Przedsiębiorstwa, w przypadku których zaszła zmiana własności, należy ocenić na podstawie struktury ich udziałów w chwili transakcji, a nie w momencie zamknięcia ostatnich rachunków. Dlatego utrata statusu MŚP następuje w sposób natychmiastowy z chwilą przeprowadzenia transakcji (por. Poradnik Komisji Europejskiej dotyczący definicji MŚP (2016)956541 - 24/02/2016).

Należy, zatem przyjąć, że jeżeli celem wsparcia funduszy UE były wyłącznie przedsiębiorstwa z sektora MŚP, dofinansowanie inwestycji środkami UE nie może służyć interesom oraz celom dużej, zorganizowanej struktury gospodarczej, czyli dużym przedsiębiorcom nawet w okresie jego trwałości. Transakcje połączenia spółek, w wyniku których dotychczasowy beneficjent staje się uczestnikiem dużego przedsiębiorstwa, mają niewątpliwy wpływ na warunki wdrażania operacji powodując odejście operacji od jej pierwotnych celów, wobec czego spełniona zostaje przesłanka z art. 71 ust. 1 lit. c Rozporządzenia 1303/2013.

— Marek Ososko – Radca prawny Mazurkiewicz Cieszyński Mazuro i Wspólnicy Adwokaci i Radcowie Prawni sp.k

Podstawa prawna:

1 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z 17 grudnia 2013 r. (Dz.U.UE.L.2013.347.320 ze zm.).

2 Ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. DzU z 2022 r., poz. 1467 ze zm.).

W cyklu „Fundusze unijne i pomoc publiczna” opublikowaliśmy w 2023 r.:

27 stycznia 2023 – „Trudno powstrzymać skutki decyzji orzekającej zwrot dofinansowania”,

24 lutego 2022 – „Harmonogramy naborów wniosków o środki unijne na lata 2021-2027”,

31 marca 2023 r. – „Rzecznik Funduszy Europejskich – systemowe wsparcie beneficjenta",

28 kwietnia 2023 r. – „Uwaga na zmiany organizacyjne i własnościowe w okresie trwałości projektu”.

Kolejny odcinek 30 czerwca 2023 r.