Kwestie dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy młodocianych cieszą się szczególnym zainteresowaniem Państwowej Inspekcji Pracy. Pracodawcy powinni się więc liczyć z kontrolami Inspekcji pod kątem dostosowania się do nowych przepisów, a na przygotowanie się do zmian w zatrudnianiu młodocianych nie zostało już wiele czasu.
Wyższe wynagrodzenie
Młodocianym pracownikiem w rozumieniu art. 191 kodeksu pracy jest osoba, która ma co najmniej 15 lat, a nie przekroczyła lat 18. Zatrudnienie takiej osoby jest możliwe pod warunkiem, że:
- ukończyła co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową,
- przedstawi świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jej zdrowiu.
Za swoją pracę młodociani mają być od 1 września br. wyżej wynagradzani. Stawka ich płacy zależy od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale i obliczana jest procentowo. Ale choć przeciętne wynagrodzenie w II kwartale 2023 r. – 7005,76 zł – spadło w porównaniu z tym z I kwartału br. (7124,26 zł), to od września br. młodociani dostaną podwyżkę – rozporządzeniem Rady Ministrów z 6 lipca 2023 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (DzU, poz. 1348) podniesiono im płacę o 3 pkt proc.
Podwyżka obejmuje wszystkich młodocianych, łącznie z osobami zatrudnionymi przed 1 września 2023 r. Jednocześnie oznacza ona wzrost obciążeń na ZUS.
Nowy wykaz prac wzbronionych
Podniesienie wynagrodzenia młodocianych to jednak tylko część zmian, jakie czekają ich pracodawców. Z 30 września 2023 r. traci bowiem moc rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. Zastąpi je rozporządzenie Rady Ministrów z 19 czerwca 2023 r. o tej samej nazwie (DzU, poz. 1240). To rozporządzenie zawiera wykaz prac wzbronionych młodocianym:
- bezwzględnie,
- wyjątkowo, gdy jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego – ale dotyczy to tylko osób, które ukończyły 16. rok życia.
Prace, których nie może bezwzględnie wykonywać pracownik młodociany, zawiera załącznik nr 1 do rozporządzenia, a te dozwolone wyjątkowo załącznik nr 2.
Katalog prac z załącznika nr 1 zostanie od 30 września br. poszerzony o prace:
• związane z promocją i użytkowaniem wyrobów tytoniowych,
• związane z produkcją, sprzedażą i reklamą treści pornograficznych,
• przy których istnieje prawdopodobieństwa użycia siły wobec zwierząt,
• w zakładach pogrzebowych.
Od 30 września 2023 r. z załącznika nr 1 usunięto natomiast m.in. pracę na stanowisku: sprzątacza wagonów, konduktora w autobusach i trolejbusach, konwojenta czy mechanika obsługi naziemnej samolotów.
Natomiast zatrudnienie pracownika młodocianego w wieku powyżej 16 lat będzie możliwe od 30 września pod warunkiem, że:
• jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego,
• zatrudnienie nie ma charakteru stałego, a jego celem jest zaznajomienie młodocianego z czynnościami niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego,
• zezwala na to załącznik nr 2 do rozporządzenia.
Ocena ryzyka zawodowego
Dopuszczenie młodocianego do prac wymienionych w załączniku nr 2 do rozporządzenia poprzedzać powinna jednak ocena ryzyka zawodowego. Taką ocenę trzeba przeprowadzać każdorazowo przed zmianą miejsca pracy młodocianego lub sposobu wykonywania przez niego pracy.
Podczas oceny ryzyka pracodawca powinien uwzględnić w szczególności:
- ocenę wyposażenia oraz organizacji stanowisk i miejsc pracy młodocianych,
- organizację procesów pracy oraz ich powiązanie,
- identyfikację czynników chemicznych, pyłowych, fizycznych i biologicznych, występujących w środowisku pracy młodocianego, ich oddziaływanie na organizm młodocianego, stopień i okres narażenia na te czynniki oraz środki ochrony,
- formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc pracy, w tym z maszyn, narzędzi i sprzętu,
- zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych młodocianym.
Zmiany w regulaminie
Zmiana rozporządzenia i wykazu prac wzbronionych młodocianym wymaga od pracodawcy również zmiany regulaminu pracy – przepisy wewnątrzzakładowe muszą bowiem zawierać aktualną listę prac, których nie mogą wykonywać młodociani. Pracodawca musi więc ustalić własny wykaz prac wzbronionych, jak również wykaz prac wzbronionych, ale dozwolonych w ograniczonym zakresie w ramach przygotowania zawodowego. To zaś wymaga udziału lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad młodocianymi.
Zmienione regulacje trzeba następnie podać do wiadomości pracowników. Wykaz prac wzbronionych młodocianym i stanowisk pracy, na których są wykonywane te prace, należy zamieścić w widocznym miejscu, w każdej komórce organizacyjnej, w której są zatrudnieni młodociani.
Dodatkowe obowiązki
Pracodawca zatrudniający pracowników młodocianych przy pracach, o których mowa w § 2, ma obowiązek podjąć działania niezbędne do zapewnienia im bezpieczeństwa i szczególnej ochrony zdrowia podczas pracy, biorąc pod uwagę zwiększone ryzyko wynikające z braku ich doświadczenia, świadomości istniejących lub potencjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej, w tym:
- zapewnić stały nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych,
- informować młodocianych, w sposób dla nich zrozumiały, o możliwych zagrożeniach i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ochrony ich zdrowia,
- organizować przerwy w pracy młodocianych dla ich odpoczynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych,
- dostarczać młodocianym nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować młodocianych o sposobach posługiwania się tymi środkami,
- dostarczać młodocianym nieodpłatnie odzież i obuwie robocze, zgodnie z przepisami art. 2377 kodeksu pracy.
