Przyjęte na poziomie Unii Europejskiej od 2020 r. akty prawne oraz strategie kierunkowe dotyczące wodoru (Europejski Zielony Ład, pakiet Fit for 55), spowodowały duże zainteresowanie wykorzystywaniem tego niskoemisyjnego źródła i nośnika energii w procesie dekarbonizacji unijnych gospodarek. Ambitne cele w rozwoju gospodarki wodorowej zostały przyjęte również przez Polskę w strategicznych dla sektora energetyki dokumentach programowych, takich jak: Polityka Energetyczna Polski do 2040 r. czy Polska Strategia Wodorowa. Czy przyjęte założenia programowe zostały jednak odzwierciedlone w obowiązujących w Polsce przepisach, a co za tym idzie – czy możliwe jest prowadzenie działalności wodorowej w stabilnym otoczeniu regulacyjnym?
Wodór jako narzędzie dla dekarbonizacji przemysłu
Unia Europejska w wielu przyjętych dokumentach programowych, wskazuje na wodór jako bezemisyjne źródło czy nośnik energii. Zarówno w Europejskim Zielonym Ładzie, jak i w Pakiecie Fit for 55 czy w najnowszym programie RePower UE podkreśla się szerokie spectrum zastosowania wodoru, co ma sprzyjać przyjętym celom związanym z dekarbonizacją gospodarek UE. W Polsce, na poziomie dokumentów o charakterze strategicznym również podkreśla się konieczność szerszego zastosowania wodoru, tym bardziej, że Polska jest jednym z czołowych wytwórców wodoru w Europie i na świecie. Już w Polskiej Strategii Wodorowej przyjętej w roku 2021 wskazywano na możliwość wykorzystania wodoru:
- w energetyce i ciepłownictwie,
- jako paliwa alternatywnego w transporcie.
Czytaj więcej
Czy projekt nowelizacji ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw pomoże Polsce osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 roku?
Ponadto w dokumencie tym wskazywano na możliwość wsparcia dekarbonizacji przemysłu, produkcji wodoru w nowych instalacjach, sprawnego i bezpiecznego przesyłu wodoru, dystrybucji i magazynowania wodoru, co ma wiązać się również ze stworzeniem stabilnego otoczenia regulacyjnego. Warto zatem przyjrzeć się, jak postawione w aktach o charakterze strategicznym cele wpłynęły na przyjęte przez ustawodawcę rozwiązania legislacyjne.
Regulacje obowiązujące w Polsce
W pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę na ustawę z 11 stycznia 2018 r. o elektromobilności i paliwach alternatywnych1), która definiuje wodór jako jedno z paliw alternatywnych względem paliw pochodzących z ropy naftowej lub wynikających z procesów jej przetwórstwa. Z kolei w ustawie z 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw2) pojęcie wodór oznacza wodór przeznaczony do napędu pojazdu wykorzystującego energię elektryczną wytworzoną z wodoru w zainstalowanych w nim ogniwach paliwowych, oznaczony kodem CN 2804 10 00. Przepisy wykonawcze do tej ustawy3) określają jakie wymagania jakościowe powinien spełniać wodór jako paliwo. Co ważne, przedsiębiorca wytwarzający wodór ma obowiązek zapewnić, by wytwarzany wodór spełniał wymagania jakościowe określone we właściwych przepisach wykonawczych.
Powyższe regulacje umożliwiają prowadzenie i rozwój działalności gospodarczej wykorzystującej wodór jako paliwo dla pojazdów. Już w wielu polskich miastach wykorzystywane są autobusy zasilane wodorem i powstają w związku z tym stacje tankowania wodoru.
Ostatnia nowelizacja ustawy z 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii4), która weszła w życie 1 października 2023 r. wprowadziła istotną definicję „wodoru odnawialnego” rozumianego jako wodór wytworzony z odnawialnych źródeł energii w instalacji odnawialnego źródła energii, przy czym przez wytwarzanie wodoru odnawialnego należy rozumieć również uzyskanie wodoru odnawialnego w procesie elektrolizy. Definicja ta, jak i inne przepisy dotyczące wodoru odnawialnego stanowią efekt implementacji do polskiego porządku prawnego tzw. Dyrektywy RED II (2018/2001) w sprawie promowania stosowania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii. Co istotne, od 1 stycznia 2024 r. wytwarzanie wodoru odnawialnego będzie mogło zostać potwierdzone uzyskaniem gwarancji pochodzenia, co z perspektywy wytwórcy wodoru może stanowić potwierdzenie prowadzenia działalności zgodnej z założeniami transformacji energetycznej i dekarbonizacji. Z kolei potencjalny obrót gwarancjami pochodzenia może stanowić dodatkowe źródło dochodów dla wytwórcy.
Działalność wykorzystująca wodór
Pomimo tego, że wodór na gruncie aktualnie obowiązujących aktów prawnych jest rodzajem paliwa, prowadzenie działalności wykorzystującej wodór nie wymaga uzyskania koncesji od Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, właściwego w sprawie wydawania koncesji na działalność związaną z obrotem czy wytwarzaniem paliw. Stan ten miał zostać zmieniony poprzez wprowadzenie do ustawy Prawo energetyczne odpowiednich przepisów wymagających uzyskania koncesji na działalność związaną z: magazynowaniem, przesyłaniem, obrotem wodoru (chyba że roczna wartość obrotu nie przekracza równowartości 100 tys. euro), jak i dostarczaniem wodoru bezpośrednimi rurociągami wodorowymi. Tego rodzaju obowiązek przewiduje projekt ustawy o zmianie ustawy prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw, zgłoszony 21 października 2022 r. (Projekt UD 382). Projekt UD 382 miał za zadanie wprowadzić do polskiego porządku prawnego stabilne otoczenie regulacyjne dotyczące działalności wodorowej, w odpowiedzi na założenia i cele przyjęte w Polskiej Strategii Wodorowej.
Co ważne, zgodnie z artykułem 10 Projektu UD 382, jeżeli dany podmiot wykonuje w obecnej chwili działalność koncesjonowaną zgodnie z obowiązującymi przepisami, to po wejściu w życie ustawy będzie zobowiązany do dostosowania jej do wymogów wprowadzanych przepisów w terminie 12 miesięcy od wejścia w życie ustawy, w tym do uzyskania niezbędnych koncesji. Na chwilę obecną projekt ten nadal znajduje się w fazie opiniowania, a dalszy proces legislacyjny w jego sprawie nie postępuje.
Ponadto, zgłoszone zostały również liczne uwagi do przyjętych w Projekcie rozwiązań. W uwagach złożonych między innymi przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki wskazano, że projektowane przepisy ustawy stanowią regulację o charakterze nadmiernym, biorąc pod uwagę wczesny etap rozwoju rynku wodoru. Rozważenie, czy powielenie rozwiązań działających na rynku energii elektrycznej i paliw gazowych (koncesjonowanie, operatorstwo, instrukcje ruchu) nie jest zdaniem Prezesa URE właściwym rozwiązaniem w sytuacji braku infrastruktury wodorowej. Skutkiem nadmiernej regulacji może być potencjalne zniechęcenie przyszłych inwestorów do budowy tej infrastruktury. Zdaniem Prezesa URE, na wczesnym etapie rozwoju rynku ilość wymogów regulacyjnych powinna być ograniczona do niezbędnego minimum.
Podstawy prawne:
1) Ustawa z 11 stycznia 2018 r. o elektromobilności i paliwach alternatywnych tekst jedn. DzU z 2023, poz,. 875 zez m.)
2) Ustawa z 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw tekst jedn. DzU z 2023, poz. 846 ze zm.)
3) Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z 23 grudnia 2022 r. w sprawie wymagań jakościowych dla wodoru (DzU z 2022 r., poz. 2793)
4) Ustawa z 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (tekst jedn. DzU z 2023, poz.1436 ze zm.)
W cyklu „Energetyka” opublikowaliśmy:
27 października – „Zmiana sprzedawcy energii elektrycznej na nowych zasadach”,
10 listopada – „Cable pooling – kto i jak może skorzystać z łączenia instalacji OZE?”,
24 listopada – „Reforma planowania przestrzennego – kluczowe zmiany dla inwestycji OZE”.
Zdaniem autorki
Anita Szemraj - adwokat, Senior Associate w kancelarii CMS
Pomimo dużego zainteresowania wodorem i rozmaitych możliwości jego zastosowania w działaniach dla celów dekarbonizacji, aktualne regulacje prawne w Polsce nie odpowiadają na wszystkie zapotrzebowania rynku. Brak regulacji o charakterze strategicznym może wywoływać u potencjalnych przedsiębiorców czy inwestorów niepewność, jak prowadzić działalność wodorową, i czy jak ta działalność zostanie uregulowana w przyszłości. Niezbędne jest więc podjęcie pilnych działań legislacyjnych mających na celu z jednej strony wprowadzenie regulacji zapewniających bezpieczeństwo działalności wykorzystującej wodór (mając na względzie chociażby fakt, że wodór uznawany jest za towar niebezpieczny), a z drugiej strony – umożliwienie przedsiębiorcom i inwestorom swobodnego prowadzenia działalności z wykorzystaniem wodoru, bez nadmiernych obciążeń formalnych.
