Chronione oznaczenia geograficzne lub nazwy pochodzenia znają wszyscy, chociaż nie każdy zdaje sobie sprawę z przysługującej im ochrony. Fakt, że oscypek może być tylko jeden, tak samo jak ser feta, parmiggano regiano, prosciutto di parma i wiele, wiele innych, to właśnie zasługa systemu ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia (na mocy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012).
Oznaczenia geograficzne a nazwy pochodzenia
Między tymi dwoma pojęciami występują różnice, chociaż dla przeciętnego odbiorcy mogą wydawać się subtelne.
Czytaj więcej:
Chroniona nazwa pochodzenia to nazwa, którą określa się produkt:
1) pochodzący z określonego miejsca, regionu lub – w wyjątkowych przypadkach – kraju,
2) którego jakość lub cechy charakterystyczne są w istotnej lub wyłącznej mierze zasługą szczególnego środowiska geograficznego, na które składają się czynniki naturalne i ludzkie oraz
3) którego wszystkie etapy produkcji odbywają się na określonym obszarze geograficznym.
Natomiast chronione znaczenie geograficzne to nazwa regionu, określonego miejsca lub – w wyjątkowych przypadkach – kraju, która służy do oznaczenia produktu rolnego lub środka spożywczego
1) pochodzącego z określonego miejsca, regionu lub kraju,
2) którego określona jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna w głównej mierze wynika z tego pochodzenia geograficznego oraz
3) którego przynajmniej jeden etap produkcji odbywa się na tym określonym obszarze geograficznym.
Chroniona nazwa pochodzenia dotyczy produktów ściśle związanych z miejscem pochodzenia, tj. określonym obszarem geograficznym, któremu zawdzięczają swoją jakość lub inne charakterystyczne cechy i w ramach którego odbywają się wszystkie etapy produkcji danego produktu.
Według ww. rozporządzenia, jako chronione nazwy pochodzenia i oznaczenia geograficzne mogą być zarejestrowane określone produkty rolne i środki spożywcze. Obok tego systemu ochrony istnieje również ochrona oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych (na mocy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/787 z dnia 17 kwietnia 2019 r.).
Jak uzyskać ochronę na produkty rolne?
Aby uzyskać ochronę na oznaczenie geograficzne lub nazwę pochodzenia, trzeba przejść przez kilkuetapową procedurę – najpierw na szczeblu krajowym (w Polsce – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi), a następnie na szczeblu unijnym (Komisja Europejska). Zgłaszającym jest co do zasady organizacja producentów lub przetwórców danego produktu z danego regionu. Niezwykle ważnych elementem badania zasadności wniosku jest weryfikacja specyfikacji danego produktu. Jeśli procedura zakończy się pomyślnie – udzielana jest ochrona. Do tej pory zarejestrowano 15 takich oznaczeń pochodzących z Polski.
Opisana wyżej ochrona stosowana jest do oznaczeń geograficznych win i napojów spirytusowych, jak również produktów rolnych i środków spożywczych. Od końca 2025 r. zaczną obowiązywać nowe przepisy w tym zakresie. Niezbędne okazało się wprowadzenie systemu specjalnej ochrony oznaczeń geograficznych produktów nierolnych.
Co będzie podlegało ochronie od 1 grudnia 2025 roku?
Nowe rozporządzenie w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych, czyli Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2411 z dnia 18 października 2023 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych oraz zmieniające rozporządzenia (UE) 2017/1001 i (UE) 2019/1753 (dalej: „Rozporządzenie”) ustanawia ochronę produktów rzemieślniczych i przemysłowych na poziomie Unii Europejskiej. Rozporządzenie weszło w życie 16 listopada 2023 r., a w pełni będzie stosowane od 1 grudnia 2025 r.
Rozporządzenie ustanawia przepisy dotyczące rejestracji oraz ochrony i kontroli w odniesieniu do oznaczeń geograficznych (dalej: „OG”) identyfikujących produkty rzemieślnicze i przemysłowe o danej jakości, renomie lub innej cesze charakterystycznej związanej z ich pochodzeniem geograficznym.
W niektórych państwach członkowskich UE istnieją krajowe systemy ochrony oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych. Systemy te różnią się jednak pod względem zakresu ochrony, administracji i opłat, a przy tym zapewniają ochronę wyłącznie w danym kraju.
W Polsce istnieje krajowy system ochrony produktów przemysłowych, uregulowany w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. prawo własności przemysłowej. Na jego podstawie Urząd Patentowy RP jest uprawniony do udzielania praw z rejestracji na oznaczenia geograficzne. Jednak w niektórych państwach członkowskich UE w ogóle nie przewidziano ochrony oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych na poziomie krajowym. Tak zróżnicowany stan prawny nie jest korzystny. W związku z tym zdecydowano się na ujednolicenie unijnego systemu, co umożliwi lepszą ochronę interesów na poziomie Unii oraz międzynarodowym.
Zgodnie z przepisami Rozporządzenia, „produkty rzemieślnicze” to produkty wytwarzane w całości ręcznie lub za pomocą narzędzi ręcznych lub cyfrowych, lub za pomocą środków mechanicznych, w każdym przypadku, gdy wkład ręczny jest istotnym elementem gotowego produktu. Z drugiej strony, „produkty przemysłowe” to te wytwarzane w znormalizowany sposób, np. produkcja seryjna i wykorzystanie maszyn.
Jakie wymogi trzeba spełnić, by produkt rzemieślniczy lub przemysłowy został objęty ochroną?
Wymogi, jakie dany produkt rzemieślniczy lub przemysłowy musi spełnić, aby kwalifikować się do ochrony jako oznaczenie geograficzne, określa Rozporządzenie. Zgodnie z nim:
- produkt musi pochodzić z określonego miejsca, regionu lub państwa,
- dana jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna produktu jest w głównej mierze wynikiem jego pochodzenia geograficznego oraz
- co najmniej jeden etap produkcji produktu odbywa się na wyznaczonym obszarze geograficznym.
Nowy system nie stoi na przeszkodzie rejestracji nazw produktów rzemieślniczych i przemysłowych jako znak towarowy. Producenci nadal mogą rejestrować indywidualne znaki towarowe, wspólne znaki towarowe i certyfikacyjne znaki towarowe. W przypadku tego prawa wymogi są jednak zupełnie odmienne. Ponadto, korzystanie z ochrony znaków towarowych nie umożliwia producentom produktów poświadczenia na poziomie unijnym związku między jakością a pochodzeniem geograficznym – znak towarowy ma zagwarantować możliwość określenia pochodzenia handlowego produktu. W konsekwencji, prawa te mogą świetnie się uzupełniać.
Jaka będzie procedura zgłaszania ochrony produktów rzemieślniczych i przemysłowych?
Zgłoszenie będzie można dokonywać przez cyfrowy system GIportal. Będzie on dostępny we wszystkich językach urzędowych UE, za pośrednictwem strony internetowej EUIPO. Nazwy produktów rzemieślniczych i przemysłowych zgłoszonych lub zarejestrowanych jako OG będą dostępne w unijnym rejestrze, tzw. GIregister, który również będzie prowadzony i udostępniony na witrynie internetowej EUIPO.
Przypomnijmy, że obecnie, aby zarejestrować OG dla produktów rolnych, win lub napojów spirytusowych, producenci lub grupy producentów w UE muszą złożyć wniosek o rejestrację do krajowego organu, który następnie przekazuje go Komisji Europejskiej. Aby zarejestrować produkt spoza UE, producenci przesyłają wniosek bezpośrednio do Komisji Europejskiej lub za pośrednictwem organów krajowych. Komisja sprawdza, czy wniosek jest kompletny i bez błędów. Rozpatrzenie wniosku przez Komisję nie powinno trwać dłużej niż sześć miesięcy od daty otrzymania wniosku od państwa UE.
Aby zarejestrować nazwę produktu jako OG zarówno dla produktów rolnych, win lub napojów spirytusowych, jak i produktów rzemieślniczych lub przemysłowych, produkt musi być zdefiniowany zgodnie ze specyfikacją i powiązany z określonym obszarem geograficznym.
W przypadku produktów rzemieślniczych i przemysłowych, jeżeli państwu członkowskiemu przyznano odstępstwo od przeprowadzenia tzw. fazy krajowej („procedura rejestracji bezpośredniej”), wniosek o rejestrację będzie można złożyć bezpośrednio przed EUIPO. W takiej sytuacji zgłoszenie jest rozpatrywane przez EUIPO wraz z postępowaniem sprzeciwowym. Po zakończeniu tego etapu EUIPO podejmie decyzję o rejestracji.
W procedurze standardowej (tj. bez odstępstwa od fazy krajowej) wniosek będzie rozpatrywany przez organy krajowe państwa członkowskiego, gdzie będzie przechodził krajowy proces sprzeciwu. Po zakończeniu tego etapu organy podejmą decyzję o zatwierdzeniu i przekazaniu wniosku o kontynuowanie unijnego etapu „standardowej procedury” do EUIPO. W przypadku produktów rzemieślniczych i przemysłowych spoza UE producenci z państw trzecich lub ich właściwe organy mogą przesyłać wnioski o rejestrację OG bezpośrednio do EUIPO.
Jakie zmiany wprowadziło nowe rozporządzenie w sprawie oznaczeń geograficznych wina, napojów spirytusowych i produktów rolnych?
Nowe procedury OG dla produktów rzemieślniczych i przemysłowych poprzedzono wejściem w życie w dniu 13 maja 2024 r. nowego rozporządzenia w sprawie oznaczeń geograficznych wina, napojów spirytusowych i produktów rolnych, a także gwarantowanych tradycyjnych specjalności i określeń jakościowych stosowanych fakultatywnie w odniesieniu do produktów rolnych. Założeniem tego rozporządzenia było m.in. ujednolicenie i uproszczenie procedury rejestracji OG przez połączenie przepisów dotyczących OG we wszystkich trzech uregulowanych dotąd sektorach – żywności, wina i napojów spirytusowych. Rozporządzenie zwiększyło ochronę OG przez jej rozszerzenie na składniki produktu objętego OG oraz w internecie, w tym przez wzmocnienie ochrony OG w nazwach domen.
Wśród pozostałych zmian warto wspomnieć, że rozporządzenie zapewniło producentom możliwość wprowadzenia obowiązku stosowania określonych zrównoważonych praktyk w odniesieniu do swoich produktów, które są uwzględniane w specyfikacji produktu.
dr Anna Sokołowska-Ławniczak, Rzeczniczka patentowa, Partner
Justyna Sitnikow, LL.M., Adwokat, Senior Associate
Krzysztof Wasilewski, Rzecznik patentowy, Senior Associate
Kancelaria Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy
