- Rozwiązałem z pracodawcą umowę o pracę z 30 czerwca 2021 r. za porozumieniem stron w związku z likwidacją mojego stanowiska pracy. Zgodnie z tym porozumieniem, po otrzymaniu stosownej odprawy i odszkodowania, a także ekwiwalentów zrzekłem się wszelkich roszczeń w stosunku do pracodawcy. Zaraz po rozwiązaniu umowy złożyłem wniosek o przyznanie emerytury pomostowej od 1 lipca 2021 r., ale postępowanie o jego przyznanie trwało 17 miesięcy. Czy wobec powyższego należy mi się odprawa emerytalna w sytuacji, gdy wyrokiem sądu otrzymałem prawo do emerytury pomostowej po 17 miesiącach od odejścia z pracy? – pyta czytelnik.

Fakt, że ustalenie prawa do emerytury bezpośrednio po zakończonym stosunku pracy nastąpiło z opóźnieniem spowodowanym postępowaniem sądowym (tj. po 17 miesiącach), jak również zawarcie w porozumieniu klauzuli o zrzeczeniu się prawa do wynagrodzenia, w mojej ocenie nie stanowi przeszkody do wypłaty jednorazowej odprawy emerytalnej – o ile wcześniej takiej odprawy czytelnik nie otrzymał.

Tryb rozstania

Do rozwiązania stosunku pracy doszło w wyniku porozumienia stron zawartego w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 1969). Przepis ten stanowi, że pracodawca może rozwiązać stosunek pracy na mocy porozumienia stron z przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający jego rozwiązanie.

Rozwiązanie stosunku w tym trybie nie przesądza o braku prawa do odprawy emerytalnej, jeżeli pracownik zwolniony bezpośrednio po ustaniu stosunku pracy przechodzi na emeryturę. Zgodnie z art. 921 § 1 i 2 kodeksu pracy pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa.

Tylko raz w życiu

Przewidziana w tym przepisie odprawa emerytalna lub rentowa jest świadczeniem powszechnym, ustawowo gwarantowanym. Jej wysokość odpowiada jednomiesięcznemu wynagrodzeniu za pracę pracownika i jest niezależna od posiadanego przez uprawnionego stażu zatrudnienia. Jest to świadczenie, które każdy pracownik powinien otrzymać raz w życiu, gdy traci swój status pracowniczy w związku z przejściem na rentę lub emeryturę.

W układach zbiorowych pracy i regulaminach wynagradzania można jednak ukształtować zasady nabywania prawa do tego świadczenia i ustalania jego wysokości w sposób korzystniejszy dla pracowników od wynikającego z powołanego przepisu.

Dla prawa pracownika do odprawy nie ma znaczenia, czy jest to emerytura wynikająca z powszechnego wieku emerytalnego, emerytura stażowa (jak ma to miejsce w niektórych grupach zawodowych), czy też wreszcie emerytura pomostowa.

Charakter powiązania

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę nie jest tym samym, czym rozwiązanie stosunku pracy z powodu przejścia na emeryturę lub rentę. Nabycie prawa do jednego z tych świadczeń nie musi wobec tego stanowić przyczyny (powodu) rozwiązania stosunku pracy (zob. wyrok SN z 8 grudnia 2020 r., II PK 37/19).

„Związek” pomiędzy ustaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę może mieć różny charakter.:

- czasowy – gdy rozwiązanie stosunku pracy zbiega się w czasie z nabyciem prawa do świadczenia niezależnie od przyczyny rozwiązania stosunku pracy,

- przyczynowy – jeżeli rozwiązanie stosunku pracy następuje dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia, bądź

- czasowo-przyczynowy – gdy przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest nabycie prawa do emerytury lub renty i rozwiązanie następuje w chwili przyznania świadczenia.

Między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do świadczenia może zachodzić także związek funkcjonalny – jest tak wówczas, gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje wprawdzie przed ustaleniem prawa do świadczenia, ale przyznanie świadczenia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej ustanie zatrudnienia.

Mając na uwadze powyższe, przyczyna rozwiązania stosunku pracy, jak i fakt, że nastąpiło ono na mocy porozumienia stron nie ma znaczenia dla prawa do tej odprawy. Istotne jest, czy przyznanie emerytury nastąpiło zgodnie z wnioskiem czytelnika, tj. od 1 lipca 2021 r. W zapytaniu czytelnik nie opisał jednak, czy emerytura została przyznana w wyniku postępowania przed sądem pracy z taką datą, a więc w związku czasowym pomiędzy ustaniem stosunku pracy, które nastąpiło 30 czerwca 2021 r.

Zrzeczenie bez mocy prawnej

Odnośnie klauzuli w porozumieniu rozwiązującym umowę o pracę w zakresie zrzeczenia się roszczeń wobec pracodawcy, należy wskazać, że w świetle obowiązującego art. 84 k.p. taki zapis również nie stoi na przeszkodzie wypłaty odprawy emerytalnej. W myśl art. 84 k.p. pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Zakaz ten obejmuje zarówno zakaz zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia w całości, jak i do poszczególnych jego części (składników) oraz konkretnych, niezaspokojonych roszczeń pracowniczych z tego tytułu, a tak należy kwalifikować odprawę emerytalną. Zakaz zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia z art. 84 k.p. ma więc bezwzględny charakter w stosunku do wynagrodzenia za pracę w ścisłym tego słowa znaczeniu.

W uzasadnieniu wyroku z 17 lutego 2005 r. (II PK 235/04) Sąd Najwyższy wywiódł, że zakaz przewidziany w tym przepisie obejmuje swoją treścią wszelkie czynności (oświadczenia woli) pracownika, niezależnie od nadanej im nazwy, zmierzające – bezpośrednio lub pośrednio – do rezygnacji z  zapłaty za świadczoną pracę. Stąd też zrzeczenie się prawa do wynagrodzenia za pracę nie może nastąpić w drodze jakichkolwiek oświadczeń woli pracownika, w tym również w drodze ugody sądowej (wyroki SN z: 21 października 2003 r., I PK 517/02; 3 lutego 2006 r., II PK 161/05; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 28 marca 1996 r., III APr 11/96).

Ponadto w wyroku z 16 października 2009 r. (I PK 89/09) Sąd Najwyższy uznał również, że na gruncie art. 84 k.p. nieważne jest zobowiązanie się pracownika, że w przyszłości nie będzie dochodził od pracodawcy wynagrodzenia za pracę (pactum de non petendo). Skoro bowiem nieważne jest zrzeczenie się przez pracownika prawa do wynagrodzenia za pracę, to również nieważne jest zobowiązanie się przez pracownika, że w przyszłości nie będzie dochodził od pracodawcy zapłaty tego wynagrodzenia. Tego rodzaju pactum de non petendo (zobowiązanie do niedochodzenie roszczeń) stanowiłoby bowiem obejście bezwzględnego zakazu zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 i 84 k.p.). Pactum de non petendo, chociaż w świetle wolności umów zasadniczo dopuszczalne i skuteczne, to w sytuacji, gdy ustawodawca w interesie wierzyciela ustanawia zakaz zrzeczenia się jakiegoś prawa podmiotowego – w tym przypadku art. 84 k.p. – powinno być zakwalifikowane jako stanowiące obejście prawa i z tego powodu nieważne.

Reasumując, ani fakt, że ustalenie prawa do emerytury bezpośrednio po zakończonym stosunku pracy nastąpiło z  opóźnieniem spowodowanym postępowaniem sądowym (tj. po 17 miesiącach), ani zawarcie w porozumieniu klauzuli o zrzeczeniu się prawa do wynagrodzenia, nie stanowi moim zdaniem przeszkody do wypłaty jednorazowej odprawy emerytalnej – o ile wcześniej takiej odprawy, np. rentowej, nie wypłacono czytelnikowi.

Autorka jest głównym specjalistą w Sekcji Prawnej Okręgowego Inspektoratu Pracy w Opolu