Od 2026 r. w Polsce zacznie funkcjonować system kaucyjny. Jest to rozwiązanie, które zrewolucjonizuje sposób, w jaki gospodarujemy opakowaniami po napojach. Jego głównym celem jest ograniczenie ilości odpadów, zwiększenie poziomu recyklingu i wdrożenie unijnych wymogów wynikających z dyrektywy SUP, dotyczącej produktów z tworzyw sztucznych. System ten ma przynieść wymierne korzyści środowisku i przybliżyć Polskę do modelu gospodarki o obiegu zamkniętym.
Nowe przepisy
Podstawy prawne systemu tworzy ustawa z 21 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Wdrożenie tych przepisów wynika z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904, której celem jest ograniczenie negatywnego wpływu plastikowych opakowań na środowisko. Od 1 stycznia 2026 r. wszystkie napoje sprzedawane w butelkach i puszkach objętych systemem będą obciążone dodatkową kaucją, zwracaną po oddaniu opakowania.
Najważniejszą grupą podmiotów zobowiązanych do stosowania systemu są przedsiębiorcy wprowadzający na rynek napoje w opakowaniach. To oni finansują system i odpowiadają za to, by wprowadzane przez nich opakowania zostały później odebrane i poddane recyklingowi. Do tej grupy zaliczają się zarówno producenci napojów działający pod własną marką, jak i dystrybutorzy, importerzy czy sieci handlowe pakujące produkty pod marką własną.
Drugą kategorią są wprowadzający bezpośrednio napoje w opakowaniach wielokrotnego użytku, jak np. browary, rozlewnie soków czy producenci lokalni, którzy sami dostarczają napoje klientom i odbierają puste butelki. Oni również podlegają obowiązkowi uczestnictwa w systemie, choć w nieco uproszczonej formie.
Kolejnym ogniwem są jednostki handlu detalicznego i hurtowego, które pełnią kluczową funkcję kontaktu z konsumentem. To właśnie sklepy będą pobierać kaucję przy sprzedaży napojów, a następnie zwracać ją po oddaniu pustych opakowań. Dla dużych sklepów o powierzchni powyżej 200 mkw. uczestnictwo w systemie jest obowiązkowe, natomiast mniejsze punkty handlowe mogą do niego przystąpić dobrowolnie. W praktyce oznacza to, że duże sieci handlowe będą musiały zapewnić punkty odbioru lub automaty przyjmujące butelki i puszki, a niewielkie sklepy, jeśli zdecydują się uczestniczyć, zyskają dodatkowe narzędzie przyciągania klientów. System ten ma więc charakter zamknięty: producent finansuje jego działanie, detalista go realizuje, a konsument jest ogniwem końcowym, które umożliwia odzyskanie surowca.
Praktyka
Kaucją objęte zostaną trzy rodzaje opakowań: plastikowe butelki jednorazowe o pojemności do 3 l, puszki aluminiowe do 1 l i szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 l. Stawki wyniosą odpowiednio: 50 gr za butelki PET i puszki oraz 1 zł za butelki szklane zwrotne. Zwrot butelek i puszek ma być prosty. System nie wymaga bowiem okazywania paragonu, a konsument otrzyma kaucję w gotówce lub jako odliczenie przy kolejnych zakupach.
Duże sklepy o powierzchni powyżej 200 mkw. będą zobowiązane do przyjmowania pustych opakowań. Mniejsze punkty handlowe mogą przystąpić do systemu dobrowolnie. W praktyce oznacza to, że w supermarketach i dyskontach pojawią się automaty przyjmujące butelki i puszki, natomiast w mniejszych sklepach zwroty będą realizowane przy kasie. Aby opakowanie zostało przyjęte, musi być puste i nieuszkodzone. Zgniatanie butelek czy puszek uniemożliwi odzyskanie kaucji.
Finansowanie systemu
Koszty funkcjonowania systemu poniosą przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach. To oni, poprzez podmiot reprezentujący, będą finansować zbiórkę, transport, przetwarzanie oraz wypłaty kaucji. Dzięki temu system ma być samofinansujący się, a konsumenci mają nie zapłacić za niego ani złotówki, gdyż wpłacona przy zakupie kaucja co do zasady zostanie im zwrócona.
Nowy system wymusi również precyzyjną ewidencję obiegu opakowań. Każdy uczestnik będzie zobowiązany do raportowania liczby opakowań wprowadzonych, zebranych i przekazanych do recyklingu. To duży krok naprzód, bo do tej pory w Polsce brakowało spójnych danych o faktycznym poziomie odzysku surowców.
Nieprzestrzeganie przepisów
Ustawa przewiduje wysokie sankcje za niewywiązywanie się z obowiązków. Kara finansowa może wynieść od 10 do 50 tys. zł m.in. za brak ewidencji, nieprzyjmowanie pustych opakowań czy brak informacji o zasadach zwrotu kaucji. Decyzje w tych sprawach wydawać będą wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska. Takie rozwiązanie ma zagwarantować, że system będzie działał rzetelnie, a konsumenci zawsze będą mogli oddać opakowanie w sposób prosty i przejrzysty.
System kaucyjny ma przynieść konkretne efekty. W krajach, które wdrożyły podobne rozwiązania, jak np. Niemcy, Finlandia czy Litwa, poziom zwrotu butelek i puszek przekracza 90 proc. W Polsce obecnie odzyskujemy mniej niż połowę plastikowych butelek. Wdrożenie systemu powinno znacząco poprawić te wskaźniki, a tym samym ograniczyć ilość śmieci w lasach, przy drogach i na wysypiskach.
Zyskać mają również recyklerzy, gdyż system zapewni im stabilny dopływ wysokiej jakości surowca wtórnego, co przełoży się na rozwój krajowego przemysłu przetwórstwa odpadów. Dla konsumentów z kolei nowy system oznacza wygodę i prostotę. Oddanie pustej butelki stanie się tak naturalne, jak dziś segregacja śmieci.
Nowa jakość
System kaucyjny to nie tylko techniczne rozwiązanie dotyczące recyklingu, ale również krok ku nowej kulturze odpowiedzialności. Niewielka kaucja przypomina, że każde opakowanie ma swoją wartość, zarówno ekonomiczną, jak i środowiskową. Dzięki temu opakowanie po napoju przestaje być odpadem, a staje się elementem gospodarki obiegu zamkniętego. Wprowadzenie systemu w 2026 r. to nie tylko realizacja unijnych zobowiązań, lecz także inwestycja w czystsze otoczenie, bardziej zrównoważony rynek i nowoczesne myślenie o gospodarce odpadami. To prawdziwe „ABC” nowego porządku odpadowego, w którym zarówno producent, jak i sprzedawca oraz konsument mają swoją odpowiedzialność i realny wpływ na środowisko.
Podstawy prawne:
1. ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (t.j. DzU z 2024 r., poz. 927);-
2. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (DzU L 155 z 12.6.2019, p. 1–19);
3. ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2023 r., poz. 877);
4. ustawa z dnia 21 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2024 r., poz. 1911).
dr Jakub Pokoj
radca prawny, AVENTUM Kancelaria Prawna Radców Prawnych i Adwokatów Malik, Pokoj i partnerzy sp.p.
