Firmy transportowe ustalają często wynagrodzenia w wysokości minimalnej pensji, gdyż większość dochodu kierowcy stanowią wpływy związane z podróżami służbowymi. A takie wyjazdy to chleb powszedni dla tego zawodu. Elementem płac są też ryczałty za nadgodziny i pracę w nocy.
W stawce miesięcznej
W transporcie towarowym optymalnym rozwiązaniem organizacji czasu pracy dla kierowców jest system równoważny z trzymiesięcznym okresem rozliczeniowym. Od kilku lat wypiera on stosowany wcześniej powszechnie system zadaniowy. O tyle jest to dobre rozwiązanie, że umożliwia ustalenie zarówno różnej długości dniówki roboczej, jak i nierównomiernego rozkładu czasu pracy w okresie rozliczeniowym. Jednoznacznie przemawia to za stawką miesięczną, która będzie określona w stałej wysokości. Przy niej wahania godzinowe nie będą wpływały na kwotę wynagrodzenia w miesiącu.
Taki system płac będzie ponadto prosty w obsłudze. To ważny argument dla przewoźników, a w Polsce są to często małe firmy. Ubywa im także kłopot z godzinowymi rozliczeniami co miesiąc. Ta ostatnia trudność wynika z tego, że szofer musi mieć ze sobą kartę kierowcy i wykresówki dokumentujące jego czas pracy za 28 dni wstecz. Oznacza to, że najczęściej w firmie nie ma odpowiednich danych i dokumentów przy zamykaniu listy płac i rozliczaniu miesiąca.
Ważne! Pensja zasadnicza nie musi się równać minimalnej płacy. Na jej poczet można zaliczyć także inne składniki wynagrodzenia, z trzema wyjątkami: wynagrodzeniem za nadgodziny, odprawami emerytalno-rentowymi oraz nagrodami jubileuszowymi.
Ryczałty za nadgodziny...
W praktyce trudno zorganizować pracę szofera bez godzin nadliczbowych. Dlatego w zasadzie za pewnik należy przyjąć, że wynagrodzenie za nie będzie stałym elementem siatki płac u prowadzącego pojazd. W tym zakresie przepisy dotyczące czasu pracy kierowców nie przewidują specyficznych rozwiązań. Zgodnie więc z art. 1511 k.p. dopuszczalne jest wynagradzanie godzinowe lub ustalenie ryczałtu za nadgodziny. Ten pierwszy sposób trudno zrealizować, bo szoferom trzeba wypłacać nadgodziny dobowe co miesiąc, mimo że wykresówki (kartę kierowcy) za 28 dni ma ze sobą prowadzący pojazd.
Kierowcy są jednak typową grupą zawodową wykonującą pracę stale poza zakładem, a więc mogą otrzymywać ryczałt za nadgodziny. Jest on stałym składnikiem pensji, wypłacanym w stałej wysokości nawet wtedy, gdy w miesiącu nie będzie nadgodzin. Wprowadzając go zatem, trzeba mieć pewność co do regularnego występowania nadprogramowej aktywności.
Ryczałt należy skalkulować na liczbę nadgodzin wynikającą maksymalnie z rocznego ich limitu według wynagrodzenia pracownika. W praktyce ustala się go na podstawie danych historycznych. Dlatego lepiej nie wprowadzać go od razu ?w nowo powstających firmach transportowych.
Przykład
W przepisach wewnętrznych pracodawca nie podniósł rocznego limitu nadgodzin kierowców. Wynosi on 260 godzin, czyli miesięczny ryczałt nie powinien przekraczać 21,67 godziny (260 : 12). Następnie ?jego kwotę ustala się po analizie, czy nadgodziny wypracowane przez kierowcę są opłacane ?50- czy 100-proc. dodatkiem ?i na podstawie stawki jego wynagrodzenia zasadniczego.
Zasadą jest wypłata ryczałtu w określonej, stałej kwocie, ale Państwowa Inspekcja Pracy dopuszcza zmniejszanie go z powodu absencji kierowców w pracy (urlopy, choroby). Lepiej jednak te reguły przewidzieć przy wprowadzaniu tej stałej kwoty.
Z drugiej strony – zgodnie ?z orzecznictwem Sądu Najwyższego – pracownicy mają prawo do wyrównania wynagrodzenia za godziny przekraczające ryczałt, gdyby został on źle skalkulowany i nie pokrywał kosztu wynagrodzenia za nadgodziny rozliczane na zasadach ogólnych. W praktyce ryczałty powinny być regulowane przez pracodawców co pewien czas, np. co okres rozliczeniowy, aby nie powodować ryzyka w razie kontroli PIP czy roszczeń płacowych kierowanych przez kierowców do sądu. W takich wypadkach należałoby z pensją za ostatni miesiąc okresu rozliczeniowego wypłacić wyrównania do rozliczenia nadgodzin.
... i nocki
W wielu firmach transport odbywa się często lub tylko nocą. Dlatego wynagrodzenie z tego tytułu jest stałym elementem płacy prowadzących. Według zasady ogólnej ten składnik nalicza się godzinowo w stawce wynoszącej ?20 proc. stawki godzinowej minimalnej płacy. W 2014 r. jest to około 2 zł.
U pracujących stale poza zakładem, czyli właśnie u kierowców, też można wprowadzić ryczałt za nocną jazdę. Kalkuluje się go na podstawie przeciętnej liczby godzin pracy w tej porze przypadających w poszczególnych miesiącach. Charakter tego ryczałtu jest bardzo zbliżony do tego za nadgodziny. Też jest stałym składnikiem wynagrodzenia wypłacanym co miesiąc w tej samej wysokości bez względu na realną liczbę godzin nocnej aktywności. Zasadnicza różnica polega jednak na tym, że wynagrodzenie czy ryczałt za pracę w nocy uwzględniamy, ustalając, czy kierowca osiąga minimalne wynagrodzenie. Zatem w tym wypadku pensja zasadnicza razem z ryczałtem muszą dawać co najmniej płacę minimalną.
Za dyżury
Charakterystycznym elementem siatki płac kierowców jest wynagrodzenie za dyżur, który stale występuje przy transporcie rzeczy. Jako dyżury rozlicza się bowiem przerwy w prowadzeniu pojazdu ?i w czasie pracy, z wyjątkiem 15-minutowej części zaliczanej do czasu pracy na podstawie art. 6 ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców. Jako dyżur rozlicza się też czas spędzony w kabinie samochodu obok kierowcy prowadzącego pojazd w trakcie przewozów wykonywanych w załogach.
Niestety, ustawodawca nie przewidział ryczałtu za dyżury szoferów, a więc co do zasady należy je rozliczać godzinowo. W praktyce jednak trudności ?z rozliczeniem czasu pracy na koniec miesiąca powodują, że tu też przyjmuje się uśrednione, ale stałe kwoty wypłat dla prowadzących. Określa się je np. jako zaliczki na poczet dyżurów, a ich realną wysokość rozlicza na koniec okresu rozliczeniowego. Co ważne, także ten element może wchodzić do wynagrodzenia kierowcy przy ocenie, czy osiąga on minimalną pensję.
Diety za noclegi
Kierowca jest w notorycznej podróży służbowej i otrzymuje za to diety. Od 3 kwietnia 2010 r., kiedy zmieniono przepisy o podróżach służbowych kierowców, usankcjonowano wcześniejszą praktykę.
Diety stanowią zdecydowaną większość dochodu kierowcy, gdyż ich kwoty czasem kilkakrotnie przekraczają minimalną pensję. Obecnie trwa jeszcze dyskusja, czy obligatoryjną częścią płac kierowców powinien być także ryczałt za nocleg, gdy spędza się go ?w kabinie. A tak funkcjonuje większość przewoźników.
Rozbieżności w tym zakresie spowodowały skierowanie pytania pod uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego (postanowienie z 27 lutego ?2014 r., II PK 133/13). Rozstrzygnie ona, czy spanie ?w kabinie auta oznacza, że pracodawca zapewnił bezpłatny nocleg.
Co nagradzać
U kierowców kontrowersyjna jest możliwość premiowania. W siatce płac ogranicza to art. 26 ustawy o czasie pracy kierowców. Zgodnie z nim wynagrodzenia kierowcy nie wolno uzależniać od frachtu lub kilometrówki, jeśli zagraża to bezpieczeństwu drogowemu. Co więcej, od stycznia 2012 r. za naruszenie tego zakazu przewoźnikom grozi ?8 tys. zł kary.
Nie należy tego jednak demonizować. Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu ?Administracyjnego w Olsztynie ?z 18 września 2012 r. (II SA/Ol 793/12) warunkiem nałożenia tej sankcji jest wykazanie, że takie naruszenie miało miejsce i jednocześnie zagrażało bezpieczeństwu drogowemu lub mogło zachęcać do takiego naruszenia. Sąd podkreślił też, że kara nałożona tylko na podstawie zeznań kierowcy jest przedwczesna.
Uwzględniając to, nie wyłączono premiowania w zależności od przewiezionych towarów czy długości przejechanych tras.
Po zmianach zasad odpowiedzialności przewoźników atrakcyjniejsze jest jednak inne rozwiązanie. Bardziej sprawdzą się nagrody czy premie wypłacane kierowcom za właściwą organizację i dyscyplinę pracy. Przy jej ocenie ?z całą pewnością pomogą raporty naruszeń z programów do analizy danych zarejestrowanych przez tachograf. Na ich podstawie można ustalić nawet wysokość kar grożących po kontroli Inspekcji Transportu Drogowego. Należy bowiem pamiętać, że ?art. 92b ustawy o transporcie drogowym pozwala przewoźnikom uniknąć kary za naruszenia przepisów o czasie prowadzenia pojazdu, gdy spełnią łącznie dwa warunki. Po pierwsze, gdy organizacja pracy w firmie pozwala na przestrzeganie przepisów o czasie pracy kierowców, a po drugie, gdy siatka płac nie zachęca do łamania tych przepisów.
Uwaga! W świetle orzecznictwa sądów administracyjnych za właściwą organizacją pracy w firmie transportowej przemawia np.:
- ?bieżąca kontrola wykresówek (wyrok WSA w Olsztynie z 12 lutego 2013 r., II SA/Ol 1402/12),
- ?odpowiednie motywowanie i dyscyplinowanie kierowców, aby eliminować lub minimalizować ryzyko zachowań skutkujących naruszaniem przepisów regulujących przewozy drogowe (wyrok NSA z 30 stycznia ?2013 r., II GSK 2009/11),
- ?szkolenia, odbieranie oświadczeń o zobowiązaniu do przestrzegania przepisów, ?a głównie dobór kadry ?w taki sposób, aby nie dochodziło do naruszeń (wyrok WSA w Krakowie z 9 października 2012 r., III SA/Kr 9/12).
Premiowanie za brak naruszeń przepisów to bezpieczny dla firmy sposób gratyfikowania pracowników. Ponadto pozwoli jej uniknąć odpowiedzialności po kontroli ITD za naruszenia przepisów o czasie pracy.
Przykład
Szofer zatrudniony w transporcie międzynarodowym zarabia:
- 1600 zł pensji zasadniczej,
- 50 zł ryczałtu za pracę w nocy,
- 75 zł zaliczki na poczet dyżurów,
- 400 zł ryczałtu za nadgodziny,
- diety za wyjazdy zagraniczne w zryczałtowanej stawce 100 zł za dobę podróży bez względu na kraj docelowy.
Kierowca nocuje u zagranicznego kontrahenta pracodawcy, czyli nie ma prawa do ryczałtu za nocleg w podróżach służbowych.
Jego siatka płac jest prawidłowa, gdyż części wynagrodzenia uwzględniane przy ustalaniu, ?czy pracownik uzyskuje minimalne wynagrodzenie, ?dają 1725 zł (1600 + 50 +75), czyli o 45 zł przewyższają tę stawkę (1680 zł).
Autor jest specjalistą z zakresu czasu pracy kierowców, asystentem sędziego ?w Sądzie Najwyższym
Kilka elementów i gwarantowane minimum
W optymalnej siatce płac kierowcy powinny się znaleźć:
- ?wynagrodzenie w stawce zasadniczej, które może być niższe niż minimalne,
- ryczałty za nadgodziny i pracę w nocy,
- zaliczki na poczet dyżurów,
- ?diety i ewentualnie ryczałty za noclegi z tytułu podróży służbowych,
- ?fakultatywnie premie związane z kontrolą prawidłowości obsługi tachografu i przestrzegania przepisów o czasie pracy.
