Analiza dochodów nie zawsze jest konieczna

Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku ?z 23 października 2008 r. w sprawie ?II PK 74/08.

Komisja zakładowa związku zawodowego wniosła w tej sprawie pozew przeciwko pracodawcy o zwrot ponad 2 mln zł na rzecz zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (zfśs). Wskazała, że kwota ta została wydana niezgodnie z dyspozycją ?art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs, tj. z pominięciem obligatoryjnego kryterium socjalnego.

Właściwy do rozstrzygnięcia sprawy sąd okręgowy, działając na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy o zfśs, nakazał pracodawcy przekazanie na rzecz funduszu kwoty 1 063 433,21 zł, a dalej idące powództwo oddalił jako nieuzasadnione. Obie strony wniosły apelacje od tego wyroku.

Związki zawodowe domagały się przekazania na rzecz zfśs kwoty ?1 127 511,79 zł, podnosząc, że wszystkie wydatki z funduszu były czynione niezgodnie z ustawą. Natomiast pozwany pracodawca wniósł o oddalenie powództwa w całości. Wskazał, że wydatki czynione były w uzgodnieniu ze związkami na podstawie preliminarzy przewidzianych w regulaminie zfśs.

Sąd apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok przez obniżenie zasądzonej kwoty do 159 000 zł. Oddalił dalej idącą apelację strony pozwanej ?i w całości apelację strony powodowej. W uzasadnieniu sąd apelacyjny przyznał, że poczynione w poszczególnych latach wydatki w zasadzie odpowiadały treści ustawy, a niewielkie odstępstwa dokonane zostały za zgodą wszystkich zainteresowanych. Jedynie wydatki na imprezy integracyjne przekroczyły ustalone limity i te kwoty powinny być zwrócone.

Związki zawodowe zaskarżyły ten wyrok skargą kasacyjną w całości. Sąd Najwyższy w wyroku z 23 października 2008 r. oddalił tę kasację. Stwierdził bowiem, że tak językowa, jak też i logiczna analiza art. 8 ust. 1 ustawy ?o zfśs, określającego zasady przyznawania usług i świadczeń, nie odnosi się do całości działalności socjalnej zakładu pracy. Wymóg stosowania kryterium socjalnego odnosi się bowiem wyłącznie do przyznawania ulgowych usług i świadczeń oraz określania wysokości dopłat. Natomiast w wypadku, kiedy regulamin zfśs przewiduje wydatkowanie środków na inne jeszcze cele, mieszczące się w ramach działalności socjalnej, może on ustalać inne zasady korzystania z tych świadczeń, np. powszechnej dostępności udziału pracowników w imprezach integracyjnych.

Komentarz eksperta:

dr Marcin ?Wojewódka, radca prawny ?w Kancelarii Prawa Pracy Wojewódka i Wspólnicy Sp. k.

Należy w pełni podzielić stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w przywołanym wyroku. Mimo że został wydany kilka lat temu, nadal zachowuje aktualność ?– szczególnie w czasach, w których ZUS szuka dochodów.

Należy zgodzić się z powszechnie stosowaną wykładnią treści art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs, zgodnie z którą wszystkie wydatki ponoszone z funduszu powinny być dokonywane w oparciu o kryterium socjalne. Oznacza to, że pracodawca ma obowiązek badać całokształt sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z zfśs.

Mimo że takie stanowisko wydaje się ugruntowane – zwłaszcza w świetle praktyki kontrolnej ZUS – warto zauważyć, że szczegółowa analiza przepisów ustawy o zfśs prowadzi do wniosku, iż taki pogląd nie może być bezapelacyjnie uznany za właściwy w każdym przypadku, co słusznie właśnie zauważył SN. Należy bowiem zwrócić uwagę, że porównanie treści ust. 1 i ust. 2 art. 8 ustawy o zfśs nie może pozostawiać wątpliwości, iż zakres znaczeniowy ust. 2 jest dużo szerszy. W praktyce oznacza to, iż kryterium socjalne wskazane w ust. 1 znajdzie zastosowanie wyłącznie w wąskim zakresie określonym w tej części art. 8. A to z kolei należy rozumieć w ten sposób, że pracodawca jest uprawniony do wydatkowania środków z funduszu bez konieczności uwzględniania kryterium socjalnego w każdym przypadku, w którym środki te nie stanowią ulgowych usług lub świadczeń oraz nie stanowią dopłat.

Taka interpretacja jest w pełni uzasadniona także brzmieniem pozostałych przepisów ustawy o zfśs, w szczególności definicją działalności socjalnej określonej w art. 2 pkt 1 ustawy o zfśs. Zgodnie bowiem z tą definicją, działalność socjalna to usługi świadczone przez pracodawców m.in. na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej lub sportowo-rekreacyjnej. Usługi świadczone przez pracodawcę nie muszą ograniczać się do przyznawania ulgowych usług czy dopłat, lecz mogą też być usługami dostępnymi dla wszystkich pracowników, np. w postaci zorganizowania bezpłatnego koncertu muzycznego.

Należy jednak pamiętać, że przywołane orzeczenie nie okazało się jaskółką. Niestety nie stworzyło nowej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego. Ale co ciekawe, zyskało szerokie zastosowanie na poziomie orzeczeń sądów apelacyjnych, zwłaszcza w 2013 r. Przykładowo należy wskazać na wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 7 lutego 2013 r. ?(III AUa 1160/12), który w istocie pozwala na brak badania przez pracodawcę całokształtu sytuacji życiowej, rodzinnej ?i materialnej uprawnionego przy przyznawaniu świadczeń z zfśs.