Po smoleńskiej katastrofie prezydenckiego samolotu z 10 kwietnia 2010 r. opisaliśmy, na jakie wsparcie finansowe mogą liczyć bliscy ofiar tragedii (zobacz artykuł "[link=http://www.rp.pl/artykul/55651,464423_Wsparcie_dla_rodzin_ofiar_smolenskiej_katastrofy.html]Wsparcie finansowe dla rodzin ofiar smoleńskiej katastrofy[/link]"). Z uwagi na brak miejsca nie wskazywaliśmy wówczas, czy trzeba od tych należności odprowadzić składki na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek dochodowy.
Problem jednak jest dość skomplikowany, bo ofiary wypadku należały do różnych grup zawodowych, np. pracowników, wykonawców cywilnych, formacji zmilitaryzowanych, parlamentarzystów. Przedstawiamy jednak ogólne zasady.
[srodtytul]Składek nie pobieramy[/srodtytul]
Pensje i inne należności po poległych pracownikach, jakie odebrały ich rodziny od pracodawców, nie podlegają składkom. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne z tytułu stosunku pracy stanowi przychód w rozumieniu przepisów podatkowych wypłacony bądź postawiony do dyspozycji zatrudnionego. Natomiast w tych okolicznościach nie mamy do czynienia z wypłatą dla pracownika, ale dla osób po nim pozostałych.
Zgodnie z art. 63[sup]1[/sup] [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B5E347C50E4D2860978BAD3D891C7A48?n=1&id=76037&wid=337521]kodeksu pracy[/link] niewypłacone pracownikowi świadczenia stają się w chwili jego śmierci prawami majątkowymi (a nie wchodzą do spadku). Prawa te przechodzą w równych częściach na małżonka zmarłego i inne osoby spełniające warunki do uzyskania renty rodzinnej po nim. Pracodawca wypłaca je zatem uprawnionym bez pobierania jakichkolwiek składek.
Uposażenie i dodatki uiszczane osobom bliskim po zmarłych posłach czy senatorach też nie stanowią podstawy wymiaru składek, bowiem stosujemy do nich odpowiednio przepisy o wynagrodzeniach za pracę, w tym art. 63[sup]1[/sup] k.p. Parlament wypłaca je więc też bez potrącania składek społecznych czy zdrowotnych. Ponadto nawet podstawę wymiaru składek stanowiły jedynie uposażenia uiszczane posłom i senatorom.
Uposażenia i dodatki funkcjonariuszy Biura Ochrony Rządu oraz żołnierzy zawodowych w ogóle nie są objęte ubezpieczeniami społecznymi, natomiast są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym. Świadczenia po zmarłym pracowniku wypłacane członkom jego rodziny pracodawca wykazuje w PIT-11.
Dotyczy to odpowiednio wypłacanych członkom rodziny ofiar smoleńskiej tragedii odpraw pośmiertnych.
Na opisanych zasadach składek nie opłaca się także od uiszczanych im zasiłków pogrzebowych, jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy i w trakcie służby i od rent rodzinnych.
Inaczej jest z niewypłaconymi przed śmiercią zleceniobiorców i wykonawców dzieła należnościami z tytułu kontraktów cywilnych. Zapłaty te wchodzą bowiem w skład spadku, który nie stanowi żadnego tytułu do ubezpieczeń społecznych.
[srodtytul]Podatek dochodowy raz jest, raz go nie ma[/srodtytul]
O ile od pośmiertnych benefitów nie ma składek, o tyle ich opodatkowanie przedstawia się różnie.
[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?n=1&id=346580]Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych[/link] (dalej: updof) nie przewiduje zwolnienia dla wynagrodzeń i ekwiwalentów za niewykorzystany w naturze urlop wypoczynkowy uiszczanych członkom rodziny po śmierci podwładnego.
Nie są to już jednak przychody ze stosunku pracy, ale z praw majątkowych. Jeżeli pracodawca wypłaca je małżonkowi albo osobom uprawnionym do renty rodzinnej, potrąca od nich zaliczkę w wysokości 18 proc., a każdemu obdarowanemu w ten sposób wystawia PIT-8B (art. 18 w związku z art. 41 ust. 1 updof). Odpowiednio dotyczy to też uposażeń po parlamentarzystach, funkcjonariuszach BOR i żołnierzach zawodowych.
Jeżeli po ofierze smoleńskiego wypadku będącej pracownikiem nie pozostała żona czy inna osoba spełniająca wymogi nabycia renty rodzinnej, wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy wchodzą do masy spadkowej. W tych okolicznościach należy rozpatrywać ich ewentualne obłożenie podatkiem od spadków i darowizn, a nie dochodowym.
Z podatku dochodowego od osób fizycznych są natomiast zwolnione:
- odprawy pośmiertne i zasiłki pogrzebowe (art. 21 ust. 1 pkt 7 updof),
- zapomogi otrzymane m.in. z tytułu śmierci – do wysokości 2280 zł rocznie na jedną osobę (art. 21 ust. 1 pkt 26 updof),
- dodatki do rent rodzinnych dla sierot zupełnych (art. 21 ust. 1 pkt 64 updof),
- świadczenia rzeczowe (w naturze) lub ich ekwiwalenty w zamian za nieprzysługujące na podstawie odrębnych przepisów członkom rodziny zmarłych pracowników oraz zmarłych emerytów i rencistów – do wysokości 2280 zł rocznie na jednego zainteresowanego (art. 21 ust. 1 pkt 92 updof).
Renty rodzinne są natomiast opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych.