Spór w sprawie dotyczył zasad opodatkowania VAT czynności związanych z udzieleniem kredytów lub pożyczek. We wniosku z października 2021 r. spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa tzw. SKOK, zapytała m.in. o to czy wskazane w nim czynności związane z udzieleniem kredytu lub pożyczki oraz zarządzaniem nimi są zwolnione na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT? A także czy opłaty sankcyjne, pobierane w związku z wystawieniem wezwania do zapłaty wysyłanego do kredytobiorcy lub poręczyciela, pozostają poza zakresem VAT? Sama uważała, że w obu przypadkach odpowiedź powinna być pozytywna.

Fiskus tej części stanowiska kasy jednak nie potwierdził. Uznał, że m.in. opłata za oświadczenie zawierające zgodę na wykreślenie hipoteki w trakcie trwania umowy, za wystawienie zaświadczenia zawierającego zgodę na zmniejszenie sumy hipoteki na wniosek, za zwolnienie zabezpieczenia rzeczowego w trakcie trwania umowy, czy za czynności zmierzające do wpisania hipotek nie mogą korzystać ze zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT. Zatem są opodatkowane według właściwej stawki podatku. Co do opłat pobieranych za czynności wezwania do zapłaty wysłane do kredytobiorcy lub poręczyciela fiskus uznał je za podlegające opodatkowaniu.

Sprawa trafiła do sądu, a w części w jakiej fiskus nie potwierdził stanowiska SKOK Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku uwzględnił jej skargę. Po szczegółowej analizie przepisów i orzecznictwa, w tym unijnego sąd stwierdził, że pojęcie zarządzania kredytami powinno być rozumiane jako wykonywanie czynności związanych z realizacją usługi udostępnienia kapitału, polegające na administrowaniu wszelkimi działaniami związanymi z udzieloną pożyczką lub kredytem, w szczególności w zakresie ustanawiania, zmiany lub wygasania zabezpieczenia danej pożyczki, określaniem zasad realizacji zobowiązań stron pożyczki oraz wdrażanie wszelkich zmian w tym zakresie, określanie zasad spłaty pożyczki, jak również jej przedłużenia lub refinansowania.

Dlatego usługi w zakresie zarządzania udzielonymi już pożyczkami lub kredytami podlegają zwolnieniu z VAT.

Sąd zgodził się ze skarżącą, że m.in. opłaty za: oświadczenie zawierające zgodę na wykreślenie hipoteki w trakcie trwania umowy, za wystawienie zaświadczenia zawierającego zgodę na zmniejszenie sumy hipoteki na wniosek, za zwolnienie zabezpieczenia rzeczowego w trakcie trwania umowy, a także za dokonanie oszacowania wartości nieruchomości mającej stanowić zabezpieczenie czy za czynności zmierzające do wpisania hipoteki są należnościami za czynności wchodzące w skład pojęcia zarządzania świadczeniami finansowymi, w postaci pożyczek lub kredytów.

Odnosząc się do kolejnej spornej kwestii WSA przypomniał, że typowym przykładem czynności pozostającej poza zakresem VAT jest wypłata odszkodowania lub kar umownych. Nie istnieje bowiem w tym względzie świadczenie, z którym wiąże się określona płatność. Przez to nie może być ona uznana za wynagrodzenie w rozumieniu ustawy o VAT. Naruszenie postanowień umownych, skutkujących naliczeniem kary nie może być uznane za usługę na rzecz kontrahenta. W konsekwencji zadaniem sądu wystosowanych do dłużnika wezwań lub monitów nie można uznać za świadczenie usług. Jest to bowiem czynność zmierzająca do nakłonienia go do realizacji jego zobowiązania, zgodnie z treścią zawartej umowy.

WSA zauważył, że wśród szeroko pojętych czynności zarządzania pożyczkami można wyróżnić te, które są zwolnione z VAT oraz czynności nie mające charakteru usług, które nie są ani zwolnione, ani opodatkowane VAT. Do tych czynności należy m.in. windykowanie należności podejmowane przez skarżącą, polegające na wysyłaniu wezwań do zapłaty, skierowanych do pożyczkodawcy lub poręczyciela.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 27 września 2022 r.

Sygnatura akt: I SA/Gd 337/22

Komentarz eksperta
Michał Majczyna - doradca podatkowy, menedżer w MartiniTax

Komentowana sprawa dotyczy opodatkowania VAT pobieranych przez SKOK opłat w związku z udzielaniem kredytów i pożyczek. Analogiczne opłaty pobierane są również przez banki. Pierwszy problem odnosi się do kwestii tego czy opłaty, które można określić mianem wynagrodzenia za czynności związane z zarządzaniem zabezpieczeniami kredytowymi (hipoteką, zastawem) przez udzielającego kredytu mogą korzystać ze zwolnienia z VAT.
W mojej ocenie, sąd słusznie uznał, że tego rodzaju usługi powinny korzystać ze zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT. Będą się bowiem one mieściły w pojęciu zarządzania kredytem przez kredytodawcę.
Trudno jest przyjmować, że tego rodzaju czynności, dotyczące stricte zabezpieczenia kredytu, stanowią niezależne od kredytu usługi, potrzebne w innym celu niż uzyskanie tego kredytu. To odróżnia te czynności od opodatkowanych VAT opłat za czynności techniczne, których związek z danym kredytem jest już bardziej odległy i taka czynność techniczna, może już stanowić dla jej odbiorcy wartość niezależną od samego kredytu np. wydanie opinii dotyczącej historii kredytowej.
Organ, może mieć natomiast rację, w kwestii przyjęcia, że opłaty za czynności wezwania do zapłaty wysłane do kredytobiorcy lub poręczyciela, jako nadzorowanie i kontrola spłaty kredytu podlegają VAT, korzystając jednocześnie ze zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT.
Analogicznie, jak w przypadku wynagrodzenia za czynności, o których mowa wyżej, tego rodzaju czynności monitujące należy, moim zdaniem, uznawać za czynności zależne od istnienia umowy danego kredytu i jako element prawidłowego zarządzania realizacją umowy ze strony usługodawcy, co powinno mieścić się w dyspozycji art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT.
Kwestia ta nie jest jednak jednolicie oceniania w orzecznictwie sądowym np. wyrok WSA w Warszawie (III SA/Wa 2180/12) czy wyrok WSA w Poznaniu (I SA/Po 312/15), co wynikało też z wątpliwości odnośnie do wykładni uchylonego art. 43 ust. 13 ustawy o VAT. Warto więc monitorować jakie ostatecznie stanowisko zajmą sądy w prawomocnym orzeczeniu w komentowanej sprawie.