W zarządzaniu współczesnym przedsiębiorstwem kluczową rolę odgrywa sposób jego finansowania, który sprowadza się do pozyskiwania przez jednostkę gospodarczą odpowiednich środków finansowych potrzebnych do realizacji założonych celów. Skupiają się one głównie na maksymalizacji zysku, dalszego rozwoju przedsiębiorstwa, a także do poprawy jego płynności i rentowności. Wzrost możliwości może doprowadzić do wprowadzenia nowych produktów na rynek bądź poprawy potencjału konkurencyjnego, co przełoży się na lepsze postrzeganie jednostki przez kontrahentów lub potencjalnych konsumentów. Istotnym elementem w rozpoczęciu rozważań nad rozwojem firmy jest ustalenie źródeł finansowania, które mają za zadanie stworzyć zdolność do generowania dochodów. Według kryterium własności (jednego z rozpoznawanych podziałów kapitału) może być on własny (np. kapitał podstawowy, dopłaty wspólników, agio) lub obcy (np. kredyty bankowe, leasing, faktoring), z czego ten drugi będzie głównym tematem artykuły.
Zewnętrze źródła finansowania
Główną cechą zewnętrznych źródeł finansowania przedsiębiorstwa jest ich czasowa dyspozycja, która charakteryzuje się zwiększonym ryzykiem, a jego identyfikacja i ocena są podstawowymi czynnościami w działaniach audytu zewnętrznego. Ryzyko to może przejawiać się w uzależnieniu od wahań rynkowych np. zmian stóp procentowych czy poziomu inflacji. Kapitał obcy jest relatywnie tańszy, a powstały przy nim koszt spłaty odsetek obniża podstawę opodatkowania, co sprowadza się do zapłaty niższego podatku dochodowego. Obowiązujący dla tego rodzaju kapitału jest termin zapłaty, który obliguje jednostkę do ukazania w bilansie tych zobowiązań jako długo- i krótkoterminowe. Na rynku występują różne formy finansowania kapitałem obcym, dlatego dla jednostek gospodarczych najważniejsze jest pełne zapoznanie się z ofertą instytucji oferującej środki i dopasowanie najodpowiedniejszej dla własnego zapotrzebowania.
Kredyt bankowy
Jednym z najpopularniejszych form finansowania zewnętrznego jest kredyt bankowy. Polega on na przekazaniu przez bank środków pieniężnych na rachunek kredytobiorcy, który zobowiązuje się spłacić zobowiązanie w terminie zawartym w umowie wraz z naliczonymi odsetkami (naliczanymi na podstawie oprocentowania zmiennego lub stałego) i innymi opłatami np. z prowizją. Na rynku dostępne są różne oferty kredytowe, które coraz bardziej dostosowują się do zapotrzebowania konsumentów.
Do najbardziej standardowych rodzajów zalicza się kredyty obrotowe (kredyty odnawialne – rewolwingowe, wekslowe) oraz inwestycyjne (spłacane w ratach, kredyty preferencyjne, pomostowe, wielocelowe). Zasadniczą różnicą między nimi jest sposób uruchamiania – w przypadku tego pierwszego środki pieniężne przelewane są na rachunek bankowy kredytobiorcy, natomiast w przypadku drugiego – bezpośrednio na rachunek kontrahenta, w kwocie wynikającej z faktur zakupowych dotyczących wykonanych usług, dostarczonych materiałów lub innych czynności mających związek z wykonywaną inwestycją, na którą zostało zaciągnięte zobowiązanie.
Kredyty mogą być udzielane w walucie polskiej lub zagranicznej w zależności od tego, w jakim środku płatniczym dana jednostka gospodarcza uzyskuje przychody. Oszacowanie nieodpowiedniej ilości możliwości kredytowej wiąże się ryzykiem walutowym, które może przyczynić się do trudności w spłacie zobowiązania, bądź innych problemów finansowych rzutujących na płynność przedsiębiorstwa i generowanych przez nią zysków.
Banki przed udzieleniem kredytu sprawdzają zdolność kredytową kredytobiorcy, co łączy się z tym, że jednostki działające krótko na rynku lub dopiero rozpoczynające działalność mogą mieć trudności z uzyskaniem tego rodzaju zewnętrznego finansowania. Większe szanse mają przedsiębiorstwa posiadające dłuższy staż rynkowy, o ustabilizowanej sytuacji finansowej. Bank chcąc ograniczyć ryzyko nieotrzymania zwrotu użyczonych środków, zawiera w umowie warunki ich zabezpieczenia. Jedną z możliwych form są zabezpieczenia osobiste, do których należą między innymi: poręczenie cywilne, weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową, awal (poręczenie wekslowe), gwarancja bankowa (inny bank staje się gwarantem wobec zobowiązania), cesja wierzytelności. Poza wymienionymi rodzajami, wyróżnia się jeszcze zabezpieczenia majątkowe: blokada środków na rachunku, pełnomocnictwo do rachunku bankowego, kaucja, zastaw, przewłaszczenie na zabezpieczenie (przeniesienie własności majątku na kredytodawcę) lub hipoteka na nieruchomości.
Ostatnia z wymienionych wcześniej opcji jest jednym z najlepszych zabezpieczeń stosowanym przez banki. Wykorzystuje się ją często przy zabezpieczeniu kredytów inwestycyjnych, które stanowią długoterminowe zobowiązanie w wysokich, kilkumilionowych kwotach. W takiej sytuacji bank staje się równoprawnym właścicielem nieruchomości, do momentu umorzenia całości kredytu przez dłużnika. Tego typu informacja umieszczana jest w IV dziale wyciągu z księgi wieczystej.
Przy udzielaniu kredytu istotnym mogą okazać się także dodatkowe warunki, które w postaci kowenantów stanowią zapewnienie dla banku, że jednostka będzie utrzymywać wskazane w umowie wskaźniki finansowe na odpowiednim poziomie. Stanowią one przesłankę dobrej kondycji finansowej jednostki gospodarczej i są wykorzystywane również przy innych formach zewnętrznego finansowania jak np. przy leasingu czy faktoringu. Ich nieutrzymanie może być podstawą do wypowiedzenia umowy przez podmiot udzielający środków i zażądania zwrotu środków finansowych.
Nierzadko jednak przy nieznacznych odchyleniach od wymaganych norm, możliwe jest pojawienie się obowiązku doubezpieczenia kredytu, wdrożenia programu naprawczego itp. Najczęściej spotykanymi kowenantami są wskaźniki: zadłużenia, pokrycia obsługi długi czy stopnia zabezpieczenia.
Leasing
Kolejną formą zewnętrznego finansowania kapitału jest leasing, którego idea skupia się na tym, że jedna ze stron zakupuje rzeczy lub prawa majątkowe, a następnie użycza ich w zamian z regulowane płatności tzw. raty leasingowe. Przedmiotem umowy może być nowy lub używany sprzęt, różnego rodzaju maszyny, samochody itp. Najistotniejszym podziałem leasingu wynikającym z przepisów podatkowych jest rozróżnienie na leasingi: operacyjny i finansowy. Ich zróżnicowanie ma związek ze sposobem rozliczania kosztów podatkowych oraz długościom okresu, w którym leasingobiorca przewiduje użytkować przedmiot leasingu.
Pierwszy z nich – leasing finansowy – ma charakter długoterminowy i obowiązuje często bardziej wartościowe aktywa niż w przypadku leasingu operacyjnego. W tym rodzaju umowy przedmiot leasingu zostaje zaliczony do składników majątkowych leasingobiorcy, który może zaliczyć w koszt dokonane odpisy amortyzacyjne. Do kosztów zalicza się także część odsetkową raty leasingowej (rata kapitałowa natomiast zalicza się do NKUP) oraz inne wydatki eksploatacyjne. Podatek od towarów i usług zostaje opłacony z góry, wraz z pierwszą ratą. Po zakończeniu spłat, leasingobiorca staje się pełnoprawnym właścicielem danego przedmiotu.
Drugim rodzajem jest leasing operacyjny, który polega na powierzeniu przedmiotu leasingu jego nabywcy na jakiś czas, który jest krótszy od okresu jego pełnej amortyzacji. Podczas użytkowania nie jest on jednak przypisywany do majątku leasingobiorcy, a leasingodawcy, który dodatkowo ponosi koszty napraw, serwisu, ubezpieczenia itp. Wiąże się to też z tym, że konieczność dokonywania odpisów amortyzacyjnych spoczywa także na leasingodawcy. Dla leasingobiorcy kosztami uzyskania przychodu są miesięczne raty leasingowe (do których dolicza się podatek VAT) oraz opłaty, natomiast przedmiot leasingu ma prawo być przez niego wykupiony po zakończonym okresie trwania umowy.
Decydującym czynnikiem przy wyborze formy leasingu jest dostosowanie do aktualnych potrzeb leasingobiorcy, przewidywany okres użytkowania przedmiotu oraz kwestie finansowe, do których należy zdolność poniesienia kosztów początkowych – są niższe w przypadku leasingu operacyjnego, z uwagi na brak konieczności zapłaty całego podatku VAT wraz z pierwszą ratą. Sprawia to, że ta forma finansowania dla małych i średnich przedsiębiorstw staje się bardziej przystępna. Przy tym rodzaju leasingu możliwe jest zmniejszenie podstawy opodatkowania, dzięki zwiększeniu bieżących kosztów działalności, w związku z na krótkim okresem obowiązywania umowy.
Podobnie jak w przypadku kredytów bankowych, instytucje leasingowe również stosują zabezpieczenia, mające na celu ochronę interesów przed niedotrzymaniem warunków umowy przez leasingobiorcę.
Tutaj jednak głównym zabezpieczeniem staje się przedmiot leasingu, który przez cały okres trwania umowy pozostaje własnością firmy leasingowej, a korzystający ponosi dużą odpowiedzialność z tytułu ryzyka rzeczowego i cenowego.
Faktoring
Ostatnią omawianą formą finansowania zewnętrznego jest faktoring, który jest głównie skierowany do przedsiębiorstw z sektora MŚP, mających problemy z utrzymaniem płynności oraz sprzedający swoje towary stałym kontrahentom z wydłużonym terminem płatności. Usługa faktoringowa polegająca wykupieniu wierzytelności wynikających z transakcji sprzedaży przez zewnętrzną instytucję – faktora, którą najczęściej jest bank lub firma zajmująca się skupem wierzytelności handlowych. Innymi słowy finansowane są należności krótkoterminowe jednostki – na podstawie faktur sprzedażowych (z reguły jest to od 60 proc. do nawet 100 proc. wartości kwoty, pomniejszonej o prowizję), zanim wystąpi ich termin wymagalności. Dodatkowo faktor dokonuje np. badania wiarygodności kredytowej dłużnika lub monitoruje wpływ należności do jednostki gospodarczej.
Wyróżnia się cztery główne rodzaje faktoringu, które różnią się od siebie stopniem przyjętego przez faktora ryzyka.
W faktoringu pełnym przyjmuje on całość ryzyka niewypłacalności kontrahenta, którego wierzytelność jest objęta umową. Wtedy umowa wzbogacona zostaje o dodatkowe zapisy dotyczące ubezpieczenia, a poza tym faktor dokonuje oceny poziomu majątku dłużnika. Tego typu faktoring przeznaczony jest dla jednostek, które dokonują transakcji z dużą liczbą nieznanych kontrahentów i w związku z tym mają prawo obawiać się ryzyka niedotrzymania terminu płatności lub zapłaty w ogóle. Instytucja faktoringowa dolicza sobie ryzyko do ceny usługi, co sprawia, że ten rodzaj faktoringu należy do najdroższych ze wszystkich możliwych rodzajów.
W faktoringu niepełnym ryzyko niewypłacalności nie jest przerzucane na instytucje, co rozróżnia je od faktoringu pełnego i jednocześnie czyni tańszą opcją na rynku. W tym przypadku faktorant zobowiązany jest do oddania zapłaty za wierzytelność i późniejszym etapie sam musi je wyegzekwować. W związku z tym ten rodzaj faktoringu powinien być w obszarze zainteresowań przedsiębiorców, którzy wykonują transakcje ze stałą liczbą, dobrze znanych kontrahentów i mogą sobie pozwolić na przejęcie ryzyka.
Kolejnym z omawianych rodzajów jest faktoring mieszany, stanowiący połączenie dwóch omówionych wcześniej form. Przy zawarciu umowy na takich warunkach, faktor przyjmuje ryzyko niewypłacalności jedynie do pewnej kwoty należności.
Ostatnią formą jest faktoring odwrotny, który polega na finansowaniu zakupów dokonanych przez przedsiębiorcę. Pozwala to na przekazanie dostawy określonej sumy pieniężnej w terminie szybszym niż wymaga tego termin płatności, co może ewentualnie wiązać się z dodatkowymi rabatami cenowymi lub podjęciem negocjacji w uzyskaniu korzystniejszych warunków umów.
Badanie przez biegłego rewidenta
Jednym z obszarów podlegającym badaniu przez biegłego rewidenta jest kapitał, który zarówno w ujęciu własnym i obcym istotnie wpływa na wydaną końcową ocenę. W przypadku zewnętrznego finansowania ujawnieniu mogą ulec nieuregulowane, źle rozliczone zobowiązania, błędne ujęcie w bilansie, czy nawet zagrożenie kontynuacji działalności. Porównanie potwierdzeń otrzymanych od instytucji udzielających kredytów, leasingów, faktoringu lub innych form finansowania zewnętrznego odnośnie stanu zobowiązań z ukazanymi wartościami od badanych przedsiębiorstw jest kluczowym elementem w przeprowadzanych procedurach badawczych. Weryfikacja rachunków jednostki gospodarczej może wpłynąć także na wydanie pozytywnej opinii, która przyczyni się do otrzymania przez jednostkę gospodarczą kredytu, bądź ich analiza pozwoli na rozpatrzenie innej formy finansowania obcego kapitału.