Rządowe plany związane ze zwalczaniem nadużyć podatkowych mogą spalić na panewce z powodu zbyt szybkiego tempa tej walki. Eksperci zgłaszają bowiem coraz więcej wątpliwości dotyczących m.in. dość krótkiego, 14-dniowego, vacatio legis w planowanej noweli do ordynacji podatkowej wprowadzającej klauzulę obejścia prawa. Przepisy te mają pozwolić ministrowi finansów na podważenie sztucznych struktur korporacyjnych, obliczonych na korzyści podatkowe.

Zmiana reguł w trakcie gry

Tak krótki termin oznacza, że nowe przepisy wejdą w życie w trakcie roku podatkowego. A ponieważ na podstawie takich przepisów mogą być wydane decyzje określające zobowiązania podatkowe, może to oznaczać pogorszenie sytuacji podatnika. Przeciwko takim działaniom legislacyjnym wielokrotnie wypowiadał się Trybunał Konstytucyjny, uznając, że podatnik ma prawo mieć pewność swoich zobowiązań w ciągu całego roku podatkowego.

Jak zauważa Andrzej Paczuski, doradca podatkowy i partner w kancelarii Paczuski & Taudul, wprawdzie klauzula obejścia prawa ma pełnić funkcję prewencyjną, ale może być zastosowana, a to już oznacza konkretne skutki, czyli określenie zobowiązań podatkowych.

– Właśnie dlatego takie krótkie vacatio legis wydaje się wątpliwe konstytucyjnie – ocenia Paczuski.

Wprawdzie treść projektowanych rozwiązań może się jeszcze zmienić w trakcie procesu legislacyjnego, ale prawdopodobnie MF będzie dążyło do ich jak najszybszego wprowadzenia. Niewykluczone zatem, że przepisy o klauzuli trafią do TK. Ten, związany nową procedurą rozpatrywania spraw w kolejności wpływu, zapewne nieprędko skargę rozpatrzy.

Praktyka pokazuje jednak, że sądy administracyjne same korzystają ze swojego prawa do bezpośredniego stosowania konstytucji. Zresztą już w 2007 r. NSA uznał, że ówczesna klauzula obejścia prawa nie mogła być wprowadzona w trakcie roku podatkowego (wyrok z 16 listopada 2007 r., sygn. II FSK 1311/06).

Bez sięgania w przeszłość

Inną kwestią budzącą wątpliwości jest stosowanie nowych przepisów do przeszłych zdarzeń. W projekcie nie zawarto żadnych przepisów przejściowych, które by to rozstrzygały. Zawarto w nim jednak regułę, w myśl której minister finansów będzie mógł uchylać wydane w przeszłości interpretacje prawa podatkowego dotyczące sytuacji, które uzna za obchodzenie prawa. Może to wskazywać na chęć kwestionowania wydarzeń z przeszłości, które mogą teraz być uznane za obchodzenie prawa.

– Ustawa nie może działać wstecz. Wydaje się logiczne, że będzie można podważać struktury istniejące po jej wejściu w życie. Jednak do już zakończonych transakcji optymalizacyjnych już nie powinno się klauzuli stosować – postuluje Andrzej Paczuski. Jego zdaniem minister nie powinien mieć też zupełnej swobody w uchylaniu wydanych wcześniej interpretacji.

– Z reguły podatnik, wnioskując o wydanie interpretacji, ujawnia jedynie część stanu faktycznego. Dlatego można by dopuścić uchylanie takich interpretacji, ale tylko po przeprowadzeniu kontroli podatkowej i wykazaniu, że podatnik rzeczywiście obchodził przepisy – uważa ekspert.

Z zapowiedzi Ministerstwa Finansów wynika, że klauzula obejścia prawa będzie stosowana m.in. do przypadków przerzucania dochodów między powiązanymi spółkami. Ministerstwo zapowiedziało to nie tylko w uzasadnieniu ustawy, ale także w niedawno wydanym komunikacie. Nasilone kontrole cen transferowych mają nastąpić w II kwartale 2016 r., czyli prawdopodobnie już po wprowadzeniu klauzuli obejścia prawa.

etap legislacyjny: konsultacje publiczne

Opinia:

Marek Kolibski, doradca podatkowy partner w kancelarii KNDP

Z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika, że w ciągu roku podatkowego nie można wprowadzać zmian, które wpływają niekorzystnie na dochód podatników. Dlatego aby wprowadzić klauzulę unikania opodatkowania, która kształtuje dochód za dany rok podatkowy, datą wejścia w życie ustawy powinien być 1 stycznia 2017 r. albo późniejsza data dla firm, u których rok podatkowy nie pokrywa się z kalendarzowym. Proponowaną nowelizację ordynacji może zatem obalić TK. Jeśli nawet tak się nie stanie, to w ewentualnych sporach na tym tle sądy administracyjne mogą wprost zastosować Konstytucję RP i podważyć decyzje wydane na podstawie przepisów o klauzuli obejścia prawa.