W najbliższych tygodniach zamierzam otworzyć działalność gospodarczą w ramach tzw. samozatrudnienia. Nie będę zatrudniać pracowników ani osób na podstawie umów cywilnoprawnych. Zamierzam prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów. Z tego, co słyszałem, będę zobowiązany odprowadzać za siebie do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych:

- składki na ubezpieczenie społeczne,

- składki na ubezpieczenie zdrowotne,

- składki na Fundusz Pracy.

W jaki sposób ujmuje się składki na własne ubezpieczenie społeczne w podatkowej księdze przychodów i rozchodów? – pyta czytelnik.

Składki na własne ubezpieczenie społeczne samozatrudniony ujmuje w podatkowej księdze przychodów i rozchodów na podstawie dowodu wewnętrznego, do którego powinien być dołączony dowód zapłaty tych składek. Ale tylko wtedy, gdy zdecyduje się zaliczyć je w ciężar kosztów uzyskania przychodów. Jeżeli będzie odliczać składki od dochodu, to nie ujmuje ich w podatkowej księdze przychodów i rozchodów.

Samozatrudnienie oznacza prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną (zgodnie z przepisami ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej) we własnym imieniu i na własny rachunek. W praktyce przedmiotem takiej działalności jest świadczenie określonych usług na rzecz jednego odbiorcy. Często odbiorcą usług jest dotychczasowy pracodawca lub podmiot z nim powiązany. Samozatrudniony nie zatrudnia pracowników ani innych osób na podstawie umów cywilnoprawnych, chyba że chodzi o czynności specjalistyczne (np. prowadzenie podatkowej księgi przychodów i rozchodów). Od strony formalnej samozatrudniony jest traktowany jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.

Samozatrudnieni, tak jak pozostałe osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na obszarze Polski, podlegają

- obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu , rentowemu i wypadkowemu,

- dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu (art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 6 art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Uwaga! Jeżeli poza prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej samozatrudniony jest także pracownikiem (np. w innej firmie niż ta, na rzecz której świadczy usługi), to nie podlega obowiązkowo objęciu ubezpieczeniami: emerytalnym, rentowym i wypadkowym, z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Może się ubezpieczyć dobrowolnie na swój wniosek. Jeżeli jednak podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia z tytułu stosunku pracy jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, tj. w 2015 r. od kwoty 1750 zł (np. osoba pracuje na pół etatu, a zarabia np. 1000 zł), to osoba taka podlega ubezpieczeniom także z tytułu samozatrudnienia (zob. art. 9 ust. 1 i 1a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych).

Przy minimalnej podstawie...

Wartości z tabeli (>patrz tabela) dotyczą sytuacji, gdy samozatrudniony przyjął minimalną podstawę wymiaru tych składek, tj. 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na rok 2015, czyli kwotę 2375,40 zł. W praktyce przedsiębiorcy, w tym samozatrudnieni, nie deklarują wyższej podstawy tych składek, dlatego w dalszej części artykułu będę się posługiwał tymi kwotami.

...a czasem jeszcze niższej

Pod pewnymi warunkami samozatrudniony może przez pierwsze lata prowadzenia działalności płacić niższe składki na ubezpieczenie społeczne.

Dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, które:

- nie prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej nie prowadziły pozarolniczej działalności,

- nie wykonują działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej

– podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla tych osób w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej może być obniżona do 30 proc. minimalnego wynagrodzenia (zob. art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Samozatrudniony, jeśli opłaca składki na ubezpieczenie społeczne wyłącznie za siebie, robi to nie później niż do dziesiątego dnia następnego miesiąca.

Jak rozliczyć

Podstawową formą rozliczenia składek opłaconych przez samozatrudnionego na własne ubezpieczenie społeczne jest odliczenie ich od dochodu. W ten sposób zmniejsza się podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym.

Z możliwości skorzystania z odliczenia od dochodu stanowiącego podstawę opodatkowania składek na ubezpieczenie społeczne mogą skorzystać zarówno samozatrudnieni opłacający podatek dochodowy według zasad ogólnych (skali podatkowej), jak i samozatrudnieni, którzy wybrali opodatkowanie podatkiem liniowym. Jednak różne przepisy ustawy o PIT regulują zasady tego odliczenia.

Czytelnik wybrał opodatkowanie według skali podatkowej. Podstawą obliczenia podatku jest w tym przypadku dochód po odliczeniu kwot składek określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych zapłaconych w roku podatkowym bezpośrednio na własne ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe podatnika oraz osób z nim współpracujących. Odliczenie nie dotyczy składek, których podstawę wymiaru stanowi dochód (przychód) zwolniony od podatku, oraz składek, których podstawę wymiaru stanowi dochód, od którego na podstawie przepisów ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku. Bez posiadania dokumentów potwierdzających opłacenie składek na ubezpieczenie społeczne nie jest możliwe ich odliczenie od dochodu. Trzeba tutaj mieć na uwadze, że sposób opłacenia tych składek określa ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (patrz dalej).

Wydatki poniesione na składki na ubezpieczenia społeczne zapłacone w roku podatkowym bezpośrednio na własne ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe podatnika może on odliczyć od dochodu, jeżeli nie zaliczył ich do kosztów uzyskania przychodów lub nie odliczył od przychodu na podstawie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym albo nie zostały mu zwrócone w jakiejkolwiek formie (zob. 26 ust. 13a ustawy o PIT).

Nie da się przy stracie

Samozatrudniony musi pamiętać, że warunkiem odliczenia składek jest wystąpienie dochodu. Jeżeli dochód nie wystąpi (podatnik poniesie stratę), to odliczenie składek na ubezpieczenie społeczne nie będzie możliwe. Z kolei, jeżeli dochód będzie niższy niż kwota składek, to podatnik będzie mógł je odliczyć tylko do wysokości dochodu.

Przykład

Samozatrudniony prowadzi działalność gospodarczą od grudnia 2014 r. opodatkowaną na zasadach ogólnych (skala podatkowa). Nie uzyskuje żadnych innych dochodów opodatkowanych według skali podatkowej. W 2015 r. opłaca składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości 166,79 zł miesięcznie (w wysokości właściwej dla nowych firm). Łącznie za 2015 r. opłacił składki w wysokości 2001,48 zł (166,79 zł x 12 m-cy).

Wariant I

Podatnik w 2015 r. poniósł stratę w wysokości 4700 zł.

Opłacone w 2015 r. składki na ubezpieczenie społeczne nie podlegają odliczeniu, gdyż nie wystąpił dochód.

Wariant II

Podatnik w 2015 r. uzyskał dochód w wysokości 1000 zł.

Odliczeniu od dochodu podlegają składki na ubezpieczenie społeczne do wysokości 1000 zł (podstawa opodatkowania wyniesie zatem zero zł), pozostała część opłaconych składek, tj. kwota 1 001,48 zł, nie podlega odliczeniu.

Wariant III

Podatnik w 2015 r. uzyskał dochodów w wysokości 58 002 zł.

Odliczeniu od dochodu podlega całość opłaconych składek, tj. 2001,48 zł (podstawa opodatkowania po zaokrągleniu wyniesie 56 000 zł).

Uwaga! Nieodliczonych w danym roku składek na ubezpieczenie społeczne nie można odliczyć od dochodu za kolejny rok.

Odliczenie składki na ubezpieczenie społeczne podatnika od dochodu ma miejsce już na etapie zapłaty zaliczek na podatek PIT, a później w zeznaniu rocznym PIT.

Jeśli samozatrudniony zdecyduje się na odliczanie składek na własne ubezpieczenie społeczne od dochodu, to nie ujmuje ich w podatkowej księdze przychodów i rozchodów. Podatkowa księga przychodów rozchodów służy bowiem do ewidencjonowania przychodów i kosztów podatkowych, a nie kwot odliczanych od dochodu.

Drugi wariant

Samozatrudniony może jednak zaliczyć składki opłacane na własne ubezpieczenie społeczne do kosztów uzyskania przychodów. Zarówno w sytuacji, gdy opłaca podatek na zasadach ogólnych (skala podatkowa), jak i liniowo.

Jednak składki na własne ubezpieczenie społeczne przedsiębiorcy, w tym samozatrudnionego, są kosztem uzyskania przychodów dopiero w momencie ich opłacenia.

Przykład

Pan Witold (samozatrudniony) należne składki za maj 2015 r. opłacił.

Wariant I

22 maja 2015 r. – są one kosztem uzyskania przychodów w maju 2015 r.

Wariant II

8 czerwca 2015 r. – są one kosztem uzyskania przychodów w czerwcu 2015 r.

Właściwe udokumentowanie

Warunkiem zaliczenia danego wydatku do kosztów uzyskania przychodów jest jego prawidłowe udokumentowanie.

W praktyce składki na ubezpieczenie społeczne są płacone najczęściej za pośrednictwem banku. Przelewy bankowe służące do opłacania składek mają ściśle określoną formę.

Samozatrudniony opłaca składki na wskazane przez ZUS rachunki bankowe odrębnymi wpłatami w podziale na:

1) ubezpieczenia społeczne;

2) ubezpieczenie zdrowotne;

3) Fundusz Pracy.

W praktyce niektórzy podatnicy dokumentują opłacenie składki na ubezpieczenie społeczne dowodami wpłat. Praktyka taka jest uzasadniona. Należy jednak mieć na uwadze, że niektóre organy podatkowe wymagają – choć nie wynika to z literalnego brzmienia przepisów rozporządzenia ministra finansów w sprawie prowadzenia pkpir – sporządzenia na udokumentowanie tych wpłat dowodu wewnętrznego, do którego zostanie załączony dowód wpłaty. Sposoby zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne określa ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Z tego względu zalecane jest sporządzenie dowodu wewnętrznego na udokumentowanie tych składek i na jego podstawie wpisanie wydatków do podatkowej księgi przychodów i rozchodów po stronie kosztów (kolumna 13 podatkowej księgi przychodów i rozchodów).

Autor jest doradcą podatkowym

Którą metodę podatkowego rozliczania składek wybrać

Korzystniej jest zaliczać wydatki poniesione na zapłatę składek na ubezpieczenie społeczne w ciężar kosztów uzyskania przychodów. W szczególności dotyczy to osób, które przewidują, że za dany rok poniosą stratę. Będą one mogły rozliczyć te składki w kwocie straty w latach następnych. Nie jest to możliwe w sytuacji, gdy podatnik zdecyduje się odliczać składki od dochodu. Rozliczanie składek w kosztach może się także opłacać w sytuacji, gdy podatnik przewiduje, że uzyskany dochód nie pozwoli na całkowite odliczenie składek na ubezpieczenie społeczne.

O wysokość straty można obniżyć dochód uzyskany w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, z tym że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50 proc. kwoty tej straty.

Mikroprzedsiębiorcy mogą zanieść gotówkę na pocztę

Płatnik składek będący mikroprzedsiębiorcą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej może opłacać należności z tytułu składek również w formie przekazu pocztowego lub w formie przekazu pieniężnego za pośrednictwem instytucji płatniczej lub biura usług płatniczych.

Mikroprzedsiębiorca to przedsiębiorca, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:

1) zatrudniał średniorocznie mniej niż dziesięciu pracowników oraz

2) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych dwóch milionów euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych dwóch milionów euro.

W praktyce samozatrudnieni, tacy jak nasz czytelnik, są mikroprzedsiębiorcami. Mogą zatem skorzystać z tej formy zapłaty składek.