31 grudnia każdego roku to dla przedsiębiorców prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów termin na sporządzenie spisu z natury. Obowiązek ten wynika z art. 24 ust. 2 ustawy o PIT, zgodnie z którym u przedsiębiorców prowadzących księgi przychodów i rozchodów dochodem z działalności jest różnica pomiędzy przychodem a kosztami uzyskania powiększona o różnicę pomiędzy wartością remanentu końcowego i początkowego towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, produkcji w toku, wyrobów gotowych, braków i odpadków, jeżeli wartość remanentu końcowego jest wyższa niż wartość remanentu początkowego, lub pomniejszona o różnicę pomiędzy wartością remanentu początkowego i końcowego, jeżeli wartość remanentu początkowego jest wyższa. Tym samym prawidłowe sporządzenie spisu z natury na koniec roku, a co więcej także jego właściwa wycena przeprowadzona zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami, decyduje o poprawnym ustaleniu wysokości osiągniętego dochodu bądź uzyskanej w roku podatkowym straty z działalności gospodarczej. W efekcie decyduje także o właściwym ustaleniu wartości podatku dochodowego za dany rok podatkowy.

Biorąc pod uwagę charakter i podatkowe skutki remanentu sporządzanego na koniec roku podatkowego, warto wskazać na składniki majątku, które muszą nim zostać objęte. Kwestię tę reguluje art. 24 ust. 2 ustawy o PIT, a w sposób szczegółowy również rozporządzenie ministra finansów z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów. W myśl § 27 ust. 1 tego rozporządzenia, na koniec roku podatnik jest obowiązany do sporządzenia i wpisania do księgi spisu:

- towarów handlowych,

- materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych,

- półwyrobów,

- produkcji w toku,

- wyrobów gotowych,

- braków i odpadów.

Wskazany katalog elementów obejmowanych spisem z natury sporządzanym przez przedsiębiorców prowadzących podatkowe księgi przychodów nie jest zbiorem zamkniętym. Trzeba bowiem także pamiętać o składnikach remanentu wymaganych w przypadku prowadzenia działalności wskazanych w treści § 28 ust. 2 ww. rozporządzenia (przykładowo w przypadku działalności kantorowej spisem z natury obejmuje się również niesprzedane wartości dewizowe), a także o konieczności wykazania w spisie z natury towarów będących własnością podatnika, znajdujących się w dniu sporządzenia spisu poza jego zakładem oraz towarów obcych znajdujących się w zakładzie podatnika, które jednak nie podlegają wycenie.

O ile samo sporządzenie spisu posiadanych składników majątku zazwyczaj nie sprawia podatnikom większego problemu, o tyle częstym błędem, zwłaszcza u podatników z branży budowlanej, jest brak ujęcia w tym spisie produkcji w toku czy niezakończonych robót bądź usług. Trzeba pamiętać, że produkcja taka jest elementem spisu z natury, co oznacza, że zarówno jej pominięcie, jak i wadliwa wycena prowadzi do uznania spisu za nieodpowiadający obowiązującym przepisom.

Zgodnie z § 29 ust. 1 rozporządzenia, wykazaną w spisie z natury produkcję w toku wycenia się według kosztów wytworzenia. Rozporządzenie precyzuje także sposób wyceny produkcji niezakończonej rozumianej jako produkcja w toku oraz jako półfabrykaty (a więc niegotowe jeszcze produkty własnej produkcji), a także wykonywane roboty, usługi przed ich ukończeniem w przypadku działalności usługowej lub budowlanej. Tutaj bowiem również obowiązuje zasada wyceny takiej produkcji według kosztu wytworzenia, ale – co szczególnie istotne – nie może to być wartość niższa od kosztów materiałów bezpośrednich zużytych do produkcji niezakończonej.

Autor jest doradcą podatkowym