Zgodnie z ustawą z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą obowiązkowo podlegają ubezpieczeniu:

- emerytalnemu,

- rentowemu,

- wypadkowemu.

Dobrowolnie mogą natomiast złożyć wniosek o objęcie również ubezpieczeniem chorobowym.

Przedsiębiorcy, którzy nie są opodatkowani w formach ryczałtowych (ryczałt ewidencjonowany, karta podatkowa), mogą wybrać jeden z dwóch sposobów rozliczenia zapłaconych za siebie składek na ubezpieczenie społeczne:

- ?poprzez odliczenie od dochodu,

- ?poprzez zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów >patrz ramka.

Przy wyborze jednej z tych metod nie ma znaczenia, czy przedsiębiorca rozlicza się z podatku PIT według skali podatkowej, czy tzw. podatkiem liniowym. Podatnik dokonuje wyboru na początku roku podatkowego, tj. kalendarzowego, i nie może dokonanego wyboru zmienić w trakcie tego roku.

Czasem to bez znaczenia

W sytuacji gdy osiągnięty dochód pozwala na odliczenie ?w całości zapłaconych składek ZUS, dokonany wybór nie ma istotnego znaczenia dla obciążeń podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Nie ma wtedy znaczenia, czy składki ZUS pomniejszą dochód stanowiący podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych jako koszty uzyskania przychodów, czy jako kwota odliczana od dochodu.

Przykład

Waldemar Wiśniewski w 2013 r. wykazał:

- przychody w wysokości: 150 000 zł,

- koszty uzyskania przychodów (bez składek ZUS): 50 000 zł,

- składki na ubezpieczenie społeczne za 2013 r. (łącznie ze składką na ubezpieczenie chorobowe): 8 528,04 zł (710,67 zł x 12 miesięcy).

W obu przypadkach dochód do opodatkowania wyniesie u pana Waldemara: 91 471,96 zł.

Natomiast dokonany wybór sposobu rozliczenia zapłaconych za siebie składek ZUS jest istotny dla tych przedsiębiorców, którzy uzyskają dochody niepozwalające na odliczenie w całości zapłaconych składek ZUS lub którzy ponieśli stratę.

Gdy jest strata...

W sytuacji, gdy przedsiębiorca zdecyduje się na zaliczenie zapłaconych za siebie składek ZUS do kosztów uzyskania przychodów, składki te albo powiększą istnieją stratę (jeżeli podatnik i tak wykazał stratę), albo spowodują powstanie straty (jeżeli wykazał dochód niepozwalający na odliczenie w pełni zapłaconych za siebie składek ZUS). Powstała strata podatkowa może być rozliczana w następnych latach podatkowych, co oznacza, że przedsiębiorca, który zdecyduje się zaliczyć zapłacone za siebie składki ZUS do kosztów uzyskania przychodów, ma szanse rozliczyć je w następnych latach podatkowych.

...albo niewielki zysk

Natomiast w sytuacji, gdy przedsiębiorca zdecyduje się na odliczenia zapłaconych za siebie składek ZUS od dochodu, ?a dochód ten nie wystąpi (albo wystąpi, lecz w wysokości niepozwalającej na pełne odliczenie zapłaconych składek ZUS), to przedsiębiorca musi mieć na uwadze, że obowiązujące przepisy ustawy o PIT nie zezwalają na odliczenie tych składek w latach następnych. Prawo do tego odliczenia nie przechodzi na następny rok.

Przykład

Sławomir Kwiatkowski w 2013 r. zaliczał zapłacone za siebie ?składki ZUS do kosztów uzyskania przychodów, natomiast Kalina Malinowska w 2013 r. odliczała zapłacone za siebie składki ZUS ?od dochodu.

Również w tym wariancie korzystniejszym rozwiązaniem jest zatem wybór dokonany przez pana Sławomira, który zaliczał składki ZUS do kosztów uzyskania przychodów.

Także dla nowych firm

Powyższe wnioski są aktualne również dla nowych przedsiębiorców, którzy opłacają za siebie przez pierwsze dwa lata działalności składki ZUS w preferencyjnej wysokości. W ich jednak przypadku, z uwagi na niższą wysokość składek ZUS wystarczy mniejszy dochód, aby rozliczyć zapłacone składki ?z dochodem.

Przykład

Załóżmy, że znani z poprzednich przykładów Sławomir Kwiatkowski ?i Kalina Malinowska rozpoczęli działalność 1 stycznia 2013 r. i jako przedsiębiorcy rozpoczynający działalność zapłacili składki ZUS za siebie (łącznie z ubezpieczeniem chorobowym) w kwocie: 1 837,44 zł.

W przypadku wariantu I z poprzedniego przykładu zarówno u pana Sławomira, jak i u pani Kaliny dochód do opodatkowania wyniósłby 162,56 zł. Dla pełnego rozliczenia składek ZUS nie miałby zatem znaczenia wybór dokonany przez podatnika.

Ale już w wariancie II z poprzedniego przykładu zaliczenie przez pana Sławomira składek ZUS do kosztów uzyskania przychodów pozwoliłby mu na ewentualne rozliczenie tych składek w latach następnych, gdyż powiększyłyby one stratę z kwoty 10 000 zł do kwoty 11 837,44 zł. Natomiast pani Kalina, która nie uzyskała dochodu (za 2013 r. wykazała stratę w wysokości 10 000 zł), nie miałaby możliwości odliczenia zapłaconych składek ZUS w łącznej wysokości 1 837,44 zł ani w roku 2013 r., ani w latach następnych.

Autor jest doradcą podatkowym

Podatnik może wybrać

Regulacje zawarte w art. 22 ?ust. 1 i art. 26 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o PIT dają osobom prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą możliwość wyboru sposobu, ?w jaki będą rozliczać składki zapłacone na ubezpieczenie społeczne. Podatnicy mogą tego dokonać poprzez:

- ?odliczenie od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych lub

- ?bezpośrednie zaliczanie do kosztów uzyskania przychodów prowadzonej  pozarolniczej działalności gospodarczej poniesionych na ten cel wydatków.

Niezależnie od wybranego sposobu odliczania składek na ubezpieczenie społeczne, dochód można pomniejszyć tylko o składki faktycznie zapłacone, a nie o składki należne, lecz nieuiszczone (interpretacja Izby Skarbowej ?w Katowicach z 19 lutego ?2008 r., IBPB1/415-268/07/KB).

Podstawą obliczenia podatku jest dochód po odliczeniu kwot składek określonych w ustawie z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych zapłaconych w roku podatkowym bezpośrednio ?na własne ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe podatnika oraz osób z nim współpracujących. Odliczenie nie dotyczy składek, których podstawę wymiaru stanowi dochód (przychód) zwolniony od podatku na podstawie ustawy, oraz składek, których podstawę wymiaru stanowi dochód, ?od którego na podstawie przepisów ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku (zob. art. 26 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o PIT).

Wysokość wydatków na te cele ustala się na podstawie dokumentu stwierdzającego ich poniesienie (zob. art. 26 ust. 7 pkt 4 ustawy o PIT). Wydatki na te cele podlegają odliczeniu od dochodu, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów lub nie zostały odliczone od przychodu na podstawie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym albo nie zostały zwrócone podatnikowi w jakiejkolwiek formie (zob. art. 26 ust. 13a ustawy o PIT).

Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione ?w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, ?z wyjątkiem kosztów ?wymienionych w art. 23 ustawy o PIT (art. 22 ust. 1 ustawy ?o PIT).

Dochód i strata w ustawie o PIT

Dochodem ze źródła przychodów jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła ?nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, to różnica jest stratą ?ze źródła przychodów ?(zob. art. 9 ust. 2 ustawy o PIT).

O wysokość straty ze źródła przychodów, poniesionej w roku podatkowym, można obniżyć dochód uzyskany z tego źródła w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, z tym ?że wysokość obniżenia ?w którymkolwiek z tych lat ?nie może przekroczyć 50 proc. kwoty tej straty (art. 9 ust. 3 ustawy o PIT).