Jednym ze sposobów odzyskania wierzytelności, która nie została uregulowana przez dłużnika, jest zlecenie wyspecjalizowanemu podmiotowi (powiernikowi) windykacji należności na podstawie umowy powierniczego przelewu wierzytelności.

Na czym to polega

Umowa ta jest szczególnym rodzajem umowy cesji. Jej celem jest odzyskanie przez powiernika wymagalnych wierzytelności przysługujących cedentowi (wierzycielowi) od dłużnika. Skutkiem zawartej umowy jest przeniesienie wierzytelności przez cedenta na podmiot, któremu zlecono windykację, w celu podjęcia przez ten podmiot czynności zmierzających do odzyskania należności. Na podstawie umowy przelewu powierniczego dochodzi do zlecenia windykacji należności, z przeniesieniem na powiernika praw przysługujących wierzycielowi. Przelew powierniczy nie jest umową sprzedaży wierzytelności.

Na rachunek cedenta

Umowa ta jest zawierana dla stworzenia prawnych podstaw dla windykacji należności, której ryzyko zapłaty przez cały czas ciąży na pierwszym wierzycielu. Powiernik zobowiązuje się natomiast do prowadzenia działań zmierzających do odzyskania wierzytelności w imieniu własnym, lecz na rachunek cedenta.

Po stronie firmy windykacyjnej wynagrodzenie, ustalane zwykle jako procent nominalnej wartości wierzytelności, staje się należne dopiero wówczas gdy wyegzekwuje ona dług. Wynagrodzenie to przysługuje więc za skuteczność. Jeżeli po upływie określonego umownie terminu, wierzytelność nie zostanie odzyskana przez powiernika, to powraca ona do cedenta na podstawie cesji zwrotnej. Zwrot ten następuję także wówczas, gdy którakolwiek ze stron rozwiąże wcześniej umowę.

W jakiejkolwiek formie

Zawarcie umowy powierniczego przelewu wierzytelności oznacza, że cedent (wierzyciel) nie otrzymał od dłużnika zapłaty za sprzedane towary lub usługi. W takiej sytuacji powstaje pytanie czy w stosunku do wierzytelności objętej umową powierniczego przelewu, sprzedawca (wierzyciel) może skorzystać z ulgi na złe długi, o której mowa w art. 89a ustawy o VAT.

Podatnik, który rozliczył VAT od należności, której faktycznie nie otrzymał, ma możliwość „odzyskania" podatku należnego odprowadzonego z tego tytułu do urzędu skarbowego. Na podstawie art. 89a ustawy o VAT sprzedawcy przysługuje prawo do skorygowania podstawy opodatkowania oraz podatku należnego z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług na terytorium kraju, za które nie otrzymał zapłaty. Aby skorzystać z tego uprawnienia nieściągalność wierzytelności musi zostać uprawdopodobniona, co ma miejsce wówczas, gdy wierzytelność nie została uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie w ciągu 150 dni, licząc od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze.

U podatnika, który zawarł umowę powierniczego przelewu wierzytelności wątpliwości związane z zastosowaniem ulgi na złe długi dotyczą ustalenia czy umowa ta powoduje, że wierzytelność nią objęta, została „zbyta w jakiejkolwiek formie".

Fiskus potwierdza

Organy podatkowe uznają, że umowa powierniczego przelewu wierzytelności nie jest odpłatnym zbyciem wierzytelności w jakiejkolwiek formie. Dlatego jej zawarcie nie ma wpływu na prawo do skorygowania należnego VAT na podstawie art. 89a ustawy o VAT. Tak uznała m.in. Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 15 kwietnia 2010 r. (IPPP1-443-371/10-2/PR) oraz Izba Skarbowa w Katowicach w interpretacjach z 30 kwietnia 2009 r. (IBPP2/443-125/09/ICz) i z 14 sierpnia 2013 r. (IBPP2/ 443-490/13/WN). W tym ostatnim piśmie organ podatkowy, wyjaśniając istotę umowy powierniczego przelewu wierzytelności, wskazał, że: „(...) firma windykacyjna, »nabywająca« wierzytelności na podstawie umowy określanej potocznie mianem »przelewu powierniczego«, nie przejmuje ryzyka niewypłacalności dłużnika, chociaż działa w imieniu własnym. Dlatego istotą omawianej czynności prawnej nie jest sprzedaż wierzytelności (powiększenie majątku cesjonariusza o wartość przelanej wierzytelności), lecz odpłatne świadczenie usługi ściągania długów oraz ewentualnie pośrednictwo w obrocie wierzytelnościami.

Omawiana usługa przyjmuje formę przelewu wierzytelności wyłącznie dla potrzeb prawa procesowego, ponieważ większość firm windykacyjnych nie ma statusu kancelarii adwokackich lub radcowskich i z tego powodu nie może reprezentować wierzyciela przed sądem. Po nabyciu wierzytelności firma windykacyjna może występować przeciwko dłużnikowi jako wierzyciel, a więc strona postępowania cywilnoprawnego. Firmy windykacyjne mogą także zbywać wierzytelność na warunkach ustalonych z cedentem, jeżeli jednak po upływie określonego czasu, nabywca nie zostanie znaleziony, wierzytelność powraca do cedenta".

W rezultacie Izba Skarbowa w Katowicach uznała, że: „(...) powierniczy przelew wierzytelności przez wierzyciela nie stanowi uregulowania w jakiejkolwiek formie należności przez dłużnika. (...) brzmienie przepisów regulujących zasady korekty kwoty podatku wynikającej z niezapłaconej faktury wskazuje, że okoliczność przelewu wierzytelności, uprawnia wnioskodawcę (jako wierzyciela) do skorzystania z ulgi na złe długi, określonej przepisami art. 89a ust. 1 i 1a ustawy o VAT".

Zawarcie umowy powierniczego przelewu wierzytelności nie jest zatem przeszkodą do skorygowania podstawy opodatkowania i kwoty należnego VAT na podstawie art. 89a ustawy o VAT, jeżeli zostaną spełnione pozostałe warunki określone tym przepisem.