Była to pierwsza tak znacząca zmiana stawek VAT od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej. Wiązała się z jednej strony z wygaśnięciem przewidzianej dla naszego kraju derogacji umożliwiającej stosowanie obniżonych stawek (0 i 3 proc.) dla wybranych towarów (nieprzetworzonej żywności oraz książek i czasopism specjalistycznych), z drugiej z obecnym stanem finansów publicznych i zwiększeniem deficytu.
Nowelizacja z 26 listopada 2010 r. (DzU nr 238, poz. 1578)
wprowadziła do
5-proc. stawkę podatku. Obejmuje ona m.in. podstawowe produkty żywnościowe (także te objęte dotychczas stawką obniżoną 7 proc.) oraz książki, czasopisma specjalistycz- ne i nuty.
Podwyższono też pozostałe stawki VAT o 1 pkt proc. (tj. z 7 na 8 proc. oraz z 22 na 23 proc.). W założeniu zmiana ta ma mieć charakter tymczasowy, wstępnie przewidziany na trzy lata, tj. do 31 grudnia 2013 r. W rezultacie z ustawy o VAT nie usunięto całkowicie art. 41, wskazującego stawki 22 i 7 proc., a informację o podwyższonych stawkach (8 i 23 proc.) ujęto w przepisach przejściowych przewidzianych w art. 146a ustawy o VAT.
Dostosowano też (podwyższono) stawki zryczałtowanego zwrotu podatku dla rolników ryczałtowych (do 7 proc. do końca 2013 r., po tej dacie generalnie 6,5 proc.) i urealniono stawki ryczałtu dla podatników świadczących usługi taksówek osobowych, którzy wybrali opodatkowanie w formie ryczałtu (4 proc. do końca 2013 r., po tej dacie generalnie 3 proc.). Zmiany te wynikają zarówno z art. 115 ust. 2 oraz art. 114 ust. 1 ustawy o VAT, jak i ze wspomnianych przepisów przejściowych (art. 146a).
Na tym nie koniec. Art. 146f przewiduje możliwość dalszych modyfikacji stawek VAT w przyszłości. W zależności od relacji państwowego długu publicznego do PKB na koniec kilku kolejnych lat stawki te mogą po dalszych podwyżkach i w określonych przypadkach sięgnąć nawet odpowiednio 25, 10 i 7 proc.
Dodatkową istotną zmianą, która wiąże się z określaniem stawek podatku od towarów i usług od 1 stycznia 2011 r., jest ta dotycząca stosowania dla celów VAT klasyfikacji statystycznych wyrobów i usług (PKWiU). Do końca 2010 r. stosowane były bowiem klasyfikacje wynikające z rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie PKWiU z 1997 r.
Od nowego roku właściwa dla VAT jest PKWiU wynikająca z rozporządzenia Rady Ministrów z 2008 r., stosowana dotychczas m.in. w statystyce, niemająca jednak znaczenia dla rozliczeń VAT. Obecne przepisy ustawy o VAT (jej załączniki) oraz odpowiednie przepisy wykonawcze odnoszą się właśnie do PKWiU 2008.
Zmiany dotyczące z jednej strony PKWiU, z drugiej grup towarów objętych danym stawkami VAT powodują w praktyce istotną zmianę metodologii określania stawek tego podatku dla towarów i usług. Ustalanie właściwych stawek należy bowiem zacząć od identyfikacji właściwej klasyfikacji towarów/usług na gruncie PKWiU 2008, a następnie należy określić stawkę VAT wynikającą dla tej klasyfikacji ze znowelizowanych przepisów o VAT.
Jak pokazuje praktyka, podatnicy napotykają tu wiele problemów i wątpliwości. Nieprzydatne mogą się okazać opinie klasyfikacyjne uzyskane przez nich w poprzednich latach (odnosiły się one bowiem często do nieobowiązującego już PKWiU 1997).
Tym samym w wielu przypadkach niezbędne może być uzyskanie nowych opinii klasyfikacyjnych wydanych przez organy statystyczne. Problem ten jest szczególnie widoczny w branży spożywczej - zobacz artykuł "Zmienił się VAT na artykuły żywnościowe".
Jak widać, podatnicy od początku tego roku musieli się zmierzyć z ogromem zmian w zakresie opodatkowania VAT poszczególnych towarów i usług w związku z obowiązywaniem nowych stawek i równoległym wprowadzeniem nowych klasyfikacji PKWiU 2008.
Sprawy nie ułatwia tymczasowość niektórych rozwiązań i możliwe dalsze zmiany stawek VAT w kolejnych latach. W praktyce wiązać się to może z problemami w określaniu prawidłowych stawek oraz utrudnieniami administracyjnymi i/lub systemowymi, np. wynikającymi z konieczności prowadzenia rejestrów nowych i starych stawek w początkowym okresie obowiązywania przepisów, gdy możliwe będzie występowanie transakcji opodatkowanych stawkami zarówno nowymi, jak i starymi (tj. 23 proc., 22 proc., 8 proc., 7 proc., 5 proc., 3 proc. i 0 proc.).
Nowelizacja ustawy o VAT wprowadziła zasadę, że przy identyfikacji towarów i usług będących przedmiotem opodatkowania stosuje się klasyfikacje statystyczne, jednak tylko jeżeli przepisy o VAT powołują dla danych towarów lub usług symbole statystyczne.
Zatem podstawowym problemem związanym z określaniem właściwej stawki VAT po 1 stycznia 2011 r. będzie nadal określenie właściwego PKWiU, choć już w węższym zakresie (w odniesieniu do usług zwolnionych z VAT określonych w dotychczasowym załączniku nr 4 do ustawy o VAT zrezygnowano z posługiwania się klasyfikacjami PKWiU, jednocześnie przenosząc większość tych zwolnień do art. 43 i definiując je opisowo).
W wielu przypadkach może się to okazać w praktyce niełatwe (m.in. przez brak bezpośredniego powiązania między PKWiU 1997 a PKWiU 2008). Jednak to na podatniku nadal ciążyć będzie odpowiedzialność za prawidłowe sklasyfikowanie dostarczanego towaru lub usługi według nowej PKWiU oraz określenie prawidłowej stawki VAT.
W najbliższym czasie planowana jest kolejna zmiana stawek na niektóre towary. Trwają bowiem prace nad nowelizacją, która ma m.in. podwyższyć VAT na odzież i dodatki odzieżowe dla niemowląt oraz obuwie dziecięce.
Do 2010 r. obowiązywała na nie 7-proc. stawka.
W 2009 r. Komisja Europejska pozwała jednak Polskę do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, wskazując, że przepisy wspólnotowe nie dają podstaw do stosowania obniżonej stawki VAT.
Potwierdził to wyrok Trybunału z października 2010 r. Podwyżka z obowiązującej stawki 8 proc. na 23 proc. ma nastąpić dopiero od 1 stycznia 2012 r.
Monika Wachowiec, doradca podatkowy, menedżer w zespole podatków pośrednich Deloitte
