Wniosek w tej sprawie czekał na rozpoznanie ponad dwa lata. Złożyła go w październiku 2014 r. prof. Irena Lipowicz, która wówczas pełniła funkcję RPO.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
1) art. 114a ustawy z dnia 10 września 1999 roku – Kodeks karny skarbowy z art. 2 i art. 45 ust. 1 konstytucji;
2) art. 70 § 6 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa, w zakresie, w jakim przewiduje, że bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, z dniem wszczęcia postępowania w sprawie, a nie przeciwko osobie z art. 2 konstytucji.
Zgodnie z art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji, bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania.
Przepis art. 114a K.k.s. stanowi, że postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe może być także zawieszone, jeżeli jego prowadzenie jest w istotny sposób utrudnione ze względu na toczące się postępowanie przed organami kontroli skarbowej, organami podatkowymi, organami celnymi lub sądami administracyjnymi. Zawieszone postępowanie podejmuje się, jeżeli usta,piły przyczyny uzasadniające jego zawieszenie,
O co chodzi? Wszędzie tam, gdzie zachodzi niebezpieczeństwo przedawnienia zobowiązania podatkowego, organ wszczyna postępowanie przygotowawcze w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, powodując tym samym zawieszenie przedawnienia zobowiązania. Celem jest tu ochrona fiskalnych interesów państwa, polegająca na udaremnieniu przedawnienia zobowiązań podatkowych ponad okres przewidzianych (gwarantowanych) ustawą lat 5. Skutek ten jednak następuje również wówczas, gdy postępowanie karne skarbowe umorzono z braku cech przestępstwa lub wykroczenia.
W ocenie rzecznika praw obywatelskich art. 114a kodeksu karnego skarbowego narusza konstytucyjną zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. Przepis ten, zdaniem wnioskodawcy, wykorzystywany jest przez Państwo w stosunku do jednostki w sposób instrumentalny, gdyż pozwala na dochodzenie przedawnionych zobowiązań podatkowych. Wskutek zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie ulega ono wygaśnięciu z upływem 5-letniego terminu przedawnienia liczonego od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy, lecz istnieje nadal i może być egzekwowane przez wierzyciela podatkowego.
Natomiast w świetle przepisów ordynacji podatkowej dotyczących przedawnienia podatnik ma prawo oczekiwać, że upływ terminu przedawnienia spowoduje wygaśnięcie ewentualnych nieuregulowanych zobowiązań podatkowych. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia wydłuża ten termin o okres zawieszenia, a tym samym istotnie zmienia sytuację prawną i faktyczną podatnika. Zdaniem RPO powstaje wtedy stan niepewności, gdyż podatnik nie wie, czy jego zobowiązanie podatkowe wygasło. Jest to sprzeczne z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i prawa.
Jak wskazuje RPO, mechanizm przedawnienia uregulowany w art. 70 ordynacji podatkowej dotyczy zobowiązań podatkowych, a zatem odnosi się do sytuacji, w której wysokość i termin płatności podatku są podatnikowi znane. Tymczasem kwestionowana regulacja sprawia, że podatnik nie wie, po upływie jakiego terminu zobowiązania te mogą być egzekwowane. Postępowanie karne jest zawieszone, a podatnik zostaje poinformowany jedynie o tym, że przedawnienie zobowiązania podatkowego nie następuje, gdyż jego bieg został zawieszony.
Zdaniem RPO ustawodawca powinien kształtować mechanizmy prawa podatkowego w taki sposób, aby wygaśnięcie zobowiązania podatkowego następowało w rozsądnym terminie. W sytuacji, gdy instytucja przedawnienia została wprowadzona do systemu prawnego, musi realizować stawiane jej zadania. Jednym z nich jest stabilizowanie stosunków społecznych poprzez wygaszanie z upływem czasu zadawnionych zobowiązań podatkowych co wynika z konstytucyjnej zasady bezpieczeństwa prawnego.
W ocenie rzecznika decyzja o uznaniu osoby fizycznej za podejrzanego ma istotne znaczenie zarówno ze względu na prawidłowy bieg postępowania i skuteczność ścigania karnego, jak i z punktu widzenia zabezpieczenia interesów i praw osoby ściganej. Osoba ta uzyskuje bowiem informację o treści stawianych jej zarzutów, gdzie wskazuje się opis czynu, który jej się zarzuca, i jego kwalifikację prawną. Od tego momentu osoba ta wie, w stosunku do jakiego czynu może prowadzić swoją obronę. Określenie czynu zarzucanego podejrzanemu stwarza ponadto dla podejrzanego gwarancję, że postępowanie przeciwko niemu przebiegać będzie w wytyczonych w ten sposób granicach. Osoba mająca status podejrzanego uzyskuje z tego tytułu wiele uprawnień i gwarancji procesowych, wynikających z jej pozycji jako strony procesu karnego.
Tymczasem art. 70 § 6 pkt 1 ordynacji podatkowej nakłada na podatnika ciężar w postaci obowiązku trwania w niepewności co do terminu egzekucji jego zobowiązania, którego termin przedawnienia został zawieszony, ale nie zapewnia mu żadnych gwarancji procesowych. Wprowadza bowiem rozwiązanie silnie ingerujące w dobra i interesy jednostki, która nie jest jeszcze stroną postępowania karnego, a zatem pozbawiona jest gwarancji procesowych przysługujących podejrzanemu – podkreśla wnioskodawca.
W ocenie RPO, art. 70 § 6 pkt 1 ordynacji podatkowej w zakresie, w jakim przewiduje, że bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, z dniem wszczęcia postępowania w sprawie, a nie przeciwko osobie, jest niezgodny z wyrażoną w art. 2 konstytucji zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Przewodniczącym składu orzekającego będzie sędzia TK Stanisław Rymar, a sprawozdawcą sędzia TK Piotr Tuleja. Wtorkowa rozprawa rozpocznie się o godz. 9.
