Organ skarbowy nałożył na mnie karę porządkową w wysokości 1500 zł, ponieważ nie stawiłem się na wezwanie w wyznaczonym miejscu i czasie. Moje niestawiennictwo wynikało z tego, że w tym samym terminie musiałem się stawić jako świadek w sądzie oddalonym o 200 km od mojego miejsca zamieszkania. Nie mogłem więc zdążyć na spotkanie wyznaczone przez organ. Co mogę zrobić, żeby nie płacić kary? – pyta czytelnik.

Nałożenie kary porządkowej na podatnika przez organy podatkowe ma na celu zdyscyplinowanie tego uczestnika postępowania i wymuszenie na nim realizacji postanowień organów podatkowych. Jednocześnie ma ona zapewnić sprawny przebieg postępowania i wydanie rozstrzygnięcia w przewidzianym ustawowo terminie (wyrok WSA we Wrocławiu z 17 września 2012 r., I SA/Wr 781/12). Jest jednak różnica, kiedy podatnik celowo nie wywiązuje się z nałożonych na niego obowiązków – w tym z obowiązku stawiennictwa nałożonego przez organ czy dostarczenia konkretnych dokumentów, a kiedy przeprowadzenie takiej czynności jest ze względów niezależnych od podatnika niemożliwe.

W zależności od swojego „przewinienia" podatnik może skorzystać z przysługujących mu praw i zdecydować o swoim dalszym postępowaniu.

Kwestie nałożenia kary porządkowej reguluje rozdział 22 (art. 262–263) ordynacji podatkowej (dalej: o.p.).

Kogo to dotyczy

Zgodnie z art. 262 § 1 o.p. karą porządkową mogą zostać ukarani:

- strona,

- pełnomocnik strony,

- świadek,

- biegły,

- osoba, która wyraziła zgodę na powołanie jej na biegłego,

– którzy mimo prawidłowego wezwania:

1) nie stawili się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo że byli do tego zobowiązani, lub

2) bezzasadnie odmówili złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin lub udziału w innej czynności, lub

3) bez zezwolenia tego organu opuścili miejsce przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem.

Przepis ten dotyczy również:

1) osób trzecich, które bezzasadnie odmawiają okazania przedmiotu oględzin,

2) uczestników rozprawy, którzy poprzez swoje niewłaściwe zachowanie utrudniają jej przeprowadzenie.

Niezbędne jest wyjaśnienie

Rolą organu nakładającego karę porządkową jest wyjaśnienie, co sprawiło, że wymierzono karę w takiej wysokości. Strona powinna wiedzieć, że nałożona kara porządkowa jest adekwatna do przewinienia (wyrok WSA w Poznaniu z 28 maja 2014 r., I SA/Po 1219/13).

Przed nałożeniem na stronę-podatnika sankcji za odmowę udziału w czynności dowodowej w postaci nałożenia kary porządkowej organ podatkowy ma obowiązek ustalić, czy w konkretnym stanie faktycznym strona zobowiązana do czynności podjęła starania, aby wytłumaczyć przyczyny niewykonania wezwania. Musi także wyjaśnić, czy wskazane przez stronę przyczyny były obiektywnie uzasadnione (wyrok WSA w Białymstoku z 6 maja 2014 r., II SA/Bk 83/14).

Uznaniowy charakter

Organ podatkowy nie ma obowiązku nałożenia kary porządkowej. Jest to uprawnienie o charakterze uznaniowym, zarówno co do samego jej nałożenia, jak i jej wysokości (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 7 maja 2014 r., I SA/Go 177/14).

Kara porządkowa jest nakładana przez organ podatkowy w formie postanowienia, w którym organ podatkowy powinien wskazać powody nałożenia takiej kary i w takiej wysokości. Na jej zapłatę podatnik ma siedem dni od dnia doręczenia postanowienia.

Dwa środki do wyboru

Ustawodawca wskazał dwa środki, jakie przysługują osobie, na którą nałożono karę porządkową:

- zażalenie jako pierwszy środek prawny, który służy zanegowaniu rozstrzygnięcia organu podatkowego o nałożeniu kary porządkowej. W przypadku zażalenia mamy do czynienia z weryfikacją przez organ odwoławczy nie tylko zasadności samego ukarania, lecz również jego wysokości. Ten etap oznacza, że sprawę zasadności nałożenia kary porządkowej będzie rozpatrywał organ wyższej instancji – organ odwoławczy. Dochodzi więc do rozpatrywania zarzutów przeciwko nałożeniu kary.

- wniosek o uchylenie kary porządkowej – zgodnie bowiem z art. 262 § 6 o.p. organ podatkowy, który nałożył karę porządkową, może uchylić postanowienie nakładające tę karę. W takim przypadku ocenie nie podlega postanowienie o ukaraniu karą pieniężną, lecz tylko to, czy niestawiennictwo zostało usprawiedliwione. Organ bada bowiem zasadność twierdzenia podatnika o zaistnieniu okoliczności uzasadniających np. niestawiennictwo i niewykonanie nałożonego uprzednio obowiązku (wyrok WSA w Szczecinie z 25 czerwca 2014 r., I SA/Sz 210/14).

Wskazane środki prawne to dwa odrębne postępowania, które pozostają ze sobą w pewnym związku, mimo odmiennych przesłanek badanych w toku postępowania. Zgodnie bowiem z art. 263 § 1 o.p. właściwym rzeczowo do wydania postanowienia o nałożeniu kary porządkowej oraz o jej uchyleniu jest ten sam organ podatkowy. Chodzi o ten organ, przed którym toczy się postępowanie, w którym tę karę porządkową nałożono.

Aby doszło do uchylenia takiej kary, muszą zostać spełnione pewne przesłanki. I to zarówno po stronie ukaranego, jak i samego organu podatkowego.

Warunki obligatoryjne w trybie wnioskowym

Ukarany musi spełnić łącznie dwie przesłanki, które pozwolą organowi podatkowemu na podjęcie działań w zakresie uchylenia kary. Konieczne jest zatem:

1. złożenie przez ukaranego wniosku o uchylenie kary porządkowej wraz z uzasadnieniem przyczyn np. niestawiennictwa. Osoba ukarana powinna więc wskazać argumenty, które usprawiedliwiłyby niestawiennictwo. Środek ten jest odpowiedni w sytuacji, gdy ukarany podnosi okoliczności usprawiedliwiające powstanie okoliczności, będących podstawą postanowienia o ukaraniu.

2. dochowanie terminu złożenia przedmiotowego wniosku – siedem dni od dnia doręczenia postanowienia o nałożeniu kary porządkowej.

Składając wniosek o uchylenie kary porządkowej, podatnik powinien wskazać następujące dane:

1. dane wnioskodawcy (imię, nazwisko, nazwa, adres, NIP),

2. wskazanie organu, do którego występuje z wnioskiem,

3. określenie istoty i zakresu wniosku, a więc czego strona się domaga (żąda) i jaki skutek chce osiągnąć,

4. wskazanie, dlaczego nastąpiło niewywiązanie się z obowiązku, np. dlaczego ukarany nie stawił się osobiście, mimo takiego obowiązku,

5. wskazanie załączników, jeśli są dołączone do wniosku,

6. podpis wnioskującego.

Spełnienie przez ukaranego wskazanych przesłanek powoduje, że organ podatkowy podejmuje czynności w tej sprawie.

Najpierw analiza

W pierwszej kolejności organ podatkowy bada, czy wniosek ukaranego został złożony w ustawowo wskazanym terminie, a następnie analizuje przyczyny (powody) niestawiennictwa czy odmowy. Dopiero po takiej analizie może uznać niestawiennictwo (odmowę) za usprawiedliwione, co jest podstawą do uchylenia postanowienia nakładającego karę porządkową.

W przypadku wydania przez organ podatkowy postanowienia o odmowie uchylenia kary można również wnieść zażalenie.

Warto dołączyć usprawiedliwienie

W przypadku niemożności stawiennictwa podatnika z uwagi np. na konieczność stawienia się w tym terminie w sądzie istotne jest, aby do takiego wniosku o uchylenie kary porządkowej dołączyć stosowne dokumenty – wezwanie sądu.

Przykład

Naczelnik urzędu skarbowego nałożył na Kazimierza Malinowskiego prowadzącego działalność gospodarczą PPHU „Malinka" karę porządkową w wysokości 1000 zł. Naczelnik wskazał w postanowieniu, że podstawą nałożenia kary było niezastosowanie się przez podatnika do przesłanych do niego wezwań o przedłożenie dokumentacji podatkowo-księgowej w zakresie VAT za grudzień 2014 r. Organ pouczył przy tym pana Kazimierza o konsekwencjach w przypadku niezastosowania się do wezwania. Wezwania te pozostały bez odzewu. W związku z tym organ podatkowy nałożył na pana Kazimierza karę porządkową, gdyż odmówił on okazania dokumentacji – przedmiotu oględzin. Organ uznał, że pan Kazimierz mógł przedłożyć żądane dokumenty, gdyż nie istniała usprawiedliwiona przyczyna uniemożliwiająca mu wykonanie tego obowiązku.

Przykład

W katalogu zachowań uzasadniających nałożenie kary porządkowej mieści się odmowa podatnika poddania automatu do gier o niskich wygranych badaniu sprawdzającemu (wyrok NSA w Warszawie z 3 lipca 2014 r., II GSK 527/13), gdyż takie badanie (inna czynność dowodowa) wymaga współdziałania strony polegającego na dostarczeniu przedmiotu badania do jednostki.

Symboliczna złotówka

Wysokość kary porządkowej nałożonej na stronę, biegłego, czy świadka zależy od uznania organu podatkowego. Jest to kwestia uznaniowa, przy czym ustawodawca wskazał górną granicę tej wysokości. Kara nie może bowiem przekroczyć 2800 zł. Wysokość takiej kary może zatem wynosić zarówno 50 zł, jak i 2200 zł, ale nie więcej niż 2800 zł. Organ podatkowy przy wymierzaniu wysokości kary powinien brać pod uwagę nie tylko okoliczności sprawy, lecz także sytuację finansową podatnika. Wysokość kary porządkowej ma dyscyplinować podatnika, a więc zwracać uwagę, żeby zachowanie podatnika było właściwe, czyli takie, jakiego życzy sobie (żąda) organ. Nie ma przeszkód, aby wysokość kary porządkowej była symboliczna, a więc np. 1 zł. Dla niektórych podatników sam fakt nałożenia kary porządkowej może być już karą, nieistotne czy to będzie 1 zł czy 1000 zł.

Jak usprawiedliwić

Podatnik może złożyć wniosek o uchylenie kary pieniężnej, kiedy jest w stanie wykazać, że niestawiennictwo lub niewykonanie nałożonego obowiązku nie wynikało z jego winy. Wtedy organ podatkowy może uznać takie niestawiennictwo czy niewykonanie obowiązku za usprawiedliwione. Podatnik uznaje więc w takim przypadku, że wprawdzie nie stawił się na wezwanie organu lub nie wykonał obowiązku, jednak uważa, że zaistniałe okoliczności go usprawiedliwiają. Warto wręcz wyeksponować okoliczności związane z niestawiennictwem czy niewykonaniem obowiązku, a więc wyjaśnić, dlaczego podatnik nie mógł dopełnić czynności, do której był zobowiązany.

Z kolei w przypadku zażalenia neguje się zasadność rozstrzygnięcia organu podatkowego o nałożeniu kary porządkowej (wyrok WSA w Białymstoku z 20 czerwca 2013 r., II SA/Bk 125/13). Podatnik nie zgadza się więc z nałożeniem na niego kary porządkowej, mimo że faktycznie nie stawił się w wyznaczonym terminie lub nie wykonał nałożonego obowiązku W takim przypadku, gdy brak jest okoliczności uzasadniających niestawiennictwo czy niewykonanie obowiązku, organ podatkowy powinien zweryfikować nie tylko zasadność samego ukarania, lecz również jego wysokość. W zażaleniu można więc wskazać niemożność uiszczenia kary porządkowej w wysokości określonej w postanowieniu o ukaraniu.