W przypadku przekroczenia pełnego lub proporcjonalnego limitu, zwolnienie traci moc począwszy od czynności, którą przekroczono tę kwotę. Ze zwolnienia można też zrezygnować w sposób dobrowolny. W obu przypadkach podatnik jest wtedy zobowiązany do złożenia zgłoszenia rejestracyjnego VAT-R i sporządzenia miesięcznych lub kwartalnych rozliczeń z tytułu VAT.
Przy rezygnacji dobrowolnej zgłoszenie trzeba jednak złożyć przed początkiem miesiąca, w którym doszło do rezygnacji. Gdy zaś rezygnujemy ze zwolnienia od samego początku, zgłoszenie należy zrobić przed dniem wykonania pierwszej czynności.
Utrata lub rezygnacja ze zwolnienia nie jest oczywiście nieodwracalna. Zgodnie ?z art. 113 ust. 11 oraz 11a ustawy o VAT podatnicy, którzy utracili prawo do zwolnienia sprzedaży od podatku lub ?z tego zwolnienia zrezygnowali, mogą ze zwolnienia ponownie skorzystać, jednak nie wcześniej niż po upływie roku, licząc od końca roku, ?w którym to prawo utracili lub z niego zrezygnowali.
Bardzo istotną kwestią jest to, że przy powrocie do zwolnienia, w celu ustalenia, czy sprzedaż nie przekroczyła ?150 tys. zł, do jej wartości nie wlicza się kwot podatku.
Przykład
Pan Krzysztof osiągnął w 2014 r. przychody w wysokości ?160 tys. zł, w związku z czym utracił prawo do korzystania ?ze zwolnienia. Pan Antoni może ponownie powrócić do zwolnienia w roku 2016, pod warunkiem ?że wartość sprzedaży w roku 2015 będzie niższa niż 150 tys. Przy tym chodzi tu o wartość sprzedaży netto, bez VAT.
Czy tylko od 1 stycznia
W kwestii powrotu do zwolnienia mamy jeszcze do czynienia z jedną dyskusyjną sprawą. Chodzi o termin powrotu do zwolnienia. Zgodnie z art. 96 ust. 12 ustawy o VAT, jeżeli dane zawarte w zgłoszeniu rejestracyjnym VAT-R ulegną zmianie, to podatnik ma obowiązek zgłosić zmianę do naczelnika urzędu skarbowego w terminie 7 dni, licząc od dnia, w którym nastąpiła zmiana. Organy podatkowe stoją na stanowisku, że powrót do zwolnienia możliwy jest jedynie przez pierwsze ?7 dni każdego nowego roku, gdyż zmiana objęta zgłoszeniem następuje z końcem roku, kiedy dochodzi do ustalenia wysokości obrotów.
Przykładowo: Izba Skarbowa w Łodzi w interpretacji z 28 maja 2013 r. (ITPP1/443-227/13/IK) oraz z 6 czerwca 2013 r. (IPTPP4/443-142/13-4/BM) uznała, że powrót do zwolnienia z opodatkowania możliwy jest wyłącznie od początku danego roku podatkowego, ?tj. od 1 stycznia.
Co ciekawe, zdarzały się przypadki, że organy podatkowe zgadzały się na powrót do zwolnienia, gdy zgłoszenie VAT-R złożono z opóźnieniem, jednak i tak tylko od początku roku. Co prawda ustawa o VAT określa precyzyjnie 7-dniowy termin zgłaszania zmian, jednak jednocześnie nie przewiduje żadnych negatywnych materialnoprawnych konsekwencji za zgłoszenie zmian po tym terminie. Tak uznała m.in. Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji ?z 11 czerwca 2010 r. (IPPP2/443-173/10-2/IG) w przypadku podatnika, który wybrał zwolnienie dopiero 12 stycznia. Istotne w takich przypadkach jest jednak zachowywanie się zgodnie ?z zadeklarowanym wyborem, ?a więc w tym przypadku dokumentowanie transakcji oraz przeprowadzanie rozliczeń ?w sposób przewidziany dla podatników zwolnionych.
Jak niekorzystne jest stanowisko fiskusa, wiedzą najlepiej podatnicy, którzy korzystają z usług biur rachunkowych, w których to przypadkach w ciągu 7 dni często nawet jeszcze nie dostarczyli dokumentów do biura, nie mówiąc już o ustaleniu kwoty rocznych obrotów. Przy tym VAT jest rozliczany miesięcznie lub kwartalnie, a nie rocznie, jak podatek dochodowy, dlatego pogląd, że zwolnienie podmiotowe jest określane na cały rok, nie znajduje sensownego uzasadnienia.
Sądy nie zgadzają się ?z fiskusem
Na szczęście w tej kwestii po stronie podatników stają sądy, które stoją na stanowisku, że przedsiębiorca może ponownie skorzystać z preferencji w VAT od wybranego przez niego miesiąca. Przykładowo: WSA w Łodzi w wyroku ?z 17 października 2012 r. (I SA/Łd 1039/12) wskazał, że ?art. 113 ust. 11 ustawy o VAT stanowi tylko o najwcześniejszym momencie, z nadejściem którego podatnik może powtórnie skorzystać ze zwolnienia i nie zakreśla żadnego maksymalnego terminu. Skoro zatem podatnik może skorzystać ze zwolnienia w najwcześniejszym przewidzianym momencie, to tym bardziej może to uczynić później.
Podobne stanowisko zajął WSA we Wrocławiu w wyroku ?z 23 kwietnia 2013 r. (I SA/Wr 350/13). Podkreślił, że wynikające z art. 113 ust. 11 ustawy o VAT sformułowanie, że podatnik może skorzystać ze zwolnienia nie wcześniej niż po upływie roku, oznacza, że tylko od niego zależy, kiedy to uczyni, i może to mieć miejsce od początku każdego miesiąca następującego po okresie karencji.
Z kolei WSA w Krakowie ?w wyroku z 19 czerwca 2013 r. (I SA/Kr 548/13), podzielając te argumenty, zezwolił podatnikowi na powrót do zwolnienia podmiotowego od ?1 czerwca 2011 r. w sytuacji, gdy stosowne zgłoszenie złożyłby dopiero w terminie do ?7 lipca 2011 r. Sąd odwołał się także do wykładni historycznej i przypomniał, że art. 113 ust. 11 ustawy o VAT przed jego nowelizacją w 2009 r. wprowadzał 3-letni okres karencji dla podatników, ale mógł on kończyć się z końcem każdego miesiąca w trakcie roku podatkowego.
Słuszność powyższych stanowisk potwierdził NSA ?w wyroku z 23 stycznia 2014 r. (I FSK 280/13). Dodatkowo, ?w wyroku z 24 września 2014 r. (I FSK 1463/13), NSA dobitnie wyraził opinię, że organy podatkowe nie podają żadnego argumentu, który przemawiałby za stwierdzeniem, iż nie jest dopuszczalne ponowne skorzystanie ze zwolnienia w dowolnym miesiącu roku podatkowego, z którego początkiem podatnik nabył wymienione uprawnienie.
