Skutki podatkowe zbycia udziałów lub akcji różnią się w zależności od sposobu ich nabycia oraz cech samej transakcji (np. sprzedaż za gotówkę, umorzenie, wymiana w zamian za udziały innego podmiotu, itp.). Różnice występują m.in. w zakresie powstania przychodu czy metody ustalania kosztów jego uzyskania. W niniejszym artykule zostaną omówione wybrane konsekwencje podatkowe sprzedaży udziałów (akcji) spółki kapitałowej wynikające ?z ustawy o CIT oraz umów ?o unikaniu podwójnego opodatkowania.

Ogólne regulacje

Zgodnie z ogólną zasadą przewidzianą w ustawie o CIT spółki będące polskimi rezydentami podatkowymi podlegają opodatkowaniu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania. Oznacza to, że dochód polskiego podatnika z tytułu sprzedaży udziałów w polskiej lub zagranicznej spółce jest co do zasady opodatkowany w Polsce. Dochód nierezydenta będzie natomiast podlegał opodatkowaniu w Polsce, tylko jeżeli zostanie osiągnięty na terytorium Polski (zasada ograniczonego obowiązku podatkowego). Ustawa nie zawiera jednak wskazówek interpretacyjnych umożliwiających określanie, czy dany dochód został uzyskany w Polsce  w przeciwieństwie do przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (choć art. 3 ust. 2b ustawy o PIT również nie definiuje pojęcia źródła dochodów w sposób całościowy i jego zapisy mogą w praktyce sprawiać problemy interpretacyjne).

Czy minister wyjaśnił wątpliwości

Wychodząc naprzeciw wątpliwościom, które pojawiały się przy określaniu istnienia obowiązku podatkowego w odniesieniu do dochodów nierezydentów ze sprzedaży udziałów w polskich spółkach, minister finansów wydał 24 lipca 2001 r. pismo wyjaśniające (PB4/AK-8214-1045-277/01). Zgodnie ze stanowiskiem ministra o tym, czy źródło dochodów jest położone w Polsce, decyduje m.in. to, czy jest ono trwale związane z jej terytorium. Samo zbycie „praw do źródeł dochodów" (czyli np. udziałów, akcji, obligacji i innych papierów wartościowych wyemitowanych przez polskie podmioty) nie spełnia tej przesłanki, gdyż jest odrębnym źródłem dochodów.

Co ciekawe, minister wprowadził do tej zasady dwa następujące wyjątki:

- ?zbycie za pośrednictwem polskiej giełdy oraz

- ?transakcja prowadząca do przeniesienia praw do nieruchomości położonych w Polsce (np. sprzedaż udziałów spółki, której majątek składa się głównie z nieruchomości).

Od momentu wydania tego stanowiska organy podatkowe wielokrotnie powoływały się na argumentację podaną przez ministra.

O ile drugi wyjątek wydaje się uzasadniony, o tyle uzależnienie opodatkowania dochodu zbywcy od tego, czy sprzedaż udziałów ma miejsce na GPW albo czy wartość udziałów będących przedmiotem transakcji pochodzi z nieruchomości, może jednak budzić wątpliwości, gdy się zastosuje wykładnię językową ustawy o CIT. Rozróżnienie to zostało wprowadzone bez wyraźnej ustawowej delegacji i nie wynika wprost z przepisów prawa podatkowego. Posługiwanie  się wspomnianą interpretacją ministra finansów może doprowadzić do sytuacji, w której dochód ze sprzedaży akcji polskiej spółki między nierezydentami będzie podlegał opodatkowaniu zarówno w państwie rezydencji zbywcy, jak w Polsce, czyli w państwie źródła.

Gdzie szukać? rozwiązania

W celu zapobieżenia tego typu konfliktom zainteresowane państwa zawierają umowy ?o unikaniu podwójnego opodatkowania, i to w ich zapisach należy szukać rozwiązania problemu źródła dochodów. Umowy zawierane przez Polskę są wzorowane na modelowej konwencji OECD i zawierają zapisy rozstrzygające, ?w którym państwie należy opodatkować dochód ze sprzedaży udziałów. W praktyce najczęściej spotykamy dwa rodzaje regulacji.

1. Zgodnie z pierwszą z nich (przewidzianą np. w umowach z Holandią czy Japonią) dochód ze zbycia udziałów zawsze podlega opodatkowaniu ?w państwie rezydencji zbywcy.

2. Druga zasada przewiduje, że jeżeli wartość przenoszonych udziałów spółki pochodzi w większości (bezpośrednio lub pośrednio) z nieruchomości położonych w drugim państwie, to dochód podlega opodatkowaniu w tym drugim państwie. Wymóg ten będzie zasadniczo spełniony, jeżeli spółka posiada nieruchomości lub udziały w podmiotach będących właścicielami nieruchomości, których łączna wartość stanowi większość wartości jej wszystkich aktywów. Dokładne warunki umożliwiające uznanie, że wartość udziałów spółki pochodzi w większości z nieruchomości, mogą być różne, ?w zależności od postanowień danej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Tak zwaną klauzulę nieruchomościową zawierają m.in. umowy zawarte przez Polskę z Luksemburgiem, Irlandią czy Niemcami.

Możliwe są dodatkowe postanowienia

W komentarzu do konwencji modelowej OECD przewidziano również możliwość wprowadzenia przez strony umowy międzynarodowej dodatkowych mechanizmów eliminujących problem podwójnego opodatkowania. Tytułem przykładu ?w umowie z Wielką Brytanią zastrzeżono, że dochód ze zbycia akcji spółki nieruchomościowej może być opodatkowany ?w państwie położenia nieruchomości, tylko jeżeli akcje te nie są przedmiotem znaczącego i regularnego obrotu na giełdzie.

W treści umowy, a nie  w drodze interpretacji

Jeżeli umawiające się państwa chcą doprecyzować zasady określania źródła dochodu, to powinny to zrobić każdorazowo w treści umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. ?W związku z tym wspomniane wytyczne ministra finansów nie mogą przesądzać o powstaniu źródła dochodu w Polsce za każdym razem, gdy akcje spółki są zbywane za pośrednictwem GPW lub ich wartość pochodzi głównie z nieruchomości.

Interpretacje przepisów prawa podatkowego wydawane przez organy podatkowe ?w ostatnim czasie zdają się ograniczać zastosowanie argumentacji ministra jedynie do zbywców będących rezydentami państwa, z którym Polska nie zawarła umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania (por. interpretację Izby Skarbowej ?w Warszawie z 13 sierpnia 2012 r., IPPB5/423-376/12-2/IŚ). Nawet jednak jeżeli zdaniem organów podatkowych wytyczne te należy stosować tylko w ograniczonych przypadkach, to pytanie o zgodność takiego rozwiązania z konstytucyjną zasadą nakładania obowiązku podatkowego wyłącznie na szczeblu ustawy pozostaje otwarte.

Autor jest konsultantem ?w zespole podatków ?międzynarodowych PwC

Michał ?Małkiewicz, menedżer w zespole podatków międzynarodowych PwC

Nabywca musi pamiętać o PCC

Niezależnie od problemów praktycznych ?wynikających z zastosowania przepisów ustawy ?o CIT transakcja zbycia udziałów lub akcji może również podlegać opodatkowaniu podatkiem ?od czynności cywilnoprawnych (PCC). Obowiązek podatkowy w Polsce powstanie co do zasady zarówno przy zbyciu udziałów polskiej spółki, ?jak i wtedy, gdy to polska spółka będzie zbywała udziały w spółce zagranicznej.

Pierwszy przypadek jest konsekwencją generalnej zasady, zgodnie z którą opodatkowaniu PCC podlegają czynności cywilnoprawne, których?przedmiotem są prawa majątkowe wykonywane ?na terytorium Polski. Sprzedaż udziałów polskiej spółki będzie zatem podlegała opodatkowaniu ?PCC niezależnie od miejsca zamieszkania ?lub siedziby stron transakcji. Z punktu widzenia obowiązujących przepisów bez znaczenia pozostaje również okoliczność zawarcia ?umowy przeniesienia udziałów poza terytorium Polski.

W drugim przypadku, czyli gdy spółka ?z siedzibą w Polsce zbywa prawa majątkowe wykonywane za granicą (np. udziały w spółce zagranicznej), obowiązek zapłaty PCC powstanie, jeżeli czynność cywilnoprawna została wykonana na terytorium RP.

W obydwu tych przypadkach obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy, który będzie zobowiązany ?do zapłaty PCC w terminie 14 dni od  wykonania czynności cywilnoprawnej. Strony transakcji nie mogą w sposób prawnie skuteczny przenieść obowiązku opodatkowania na sprzedającego. Możliwe jest natomiast zawarcie przez strony porozumienia o podziale kwoty należnego ?podatku po jego zapłacie przez nabywcę udziałów. Umowa taka będzie jednak skuteczna wyłącznie ?na płaszczyźnie prawa cywilnego i nie wpłynie ?na obowiązki nakładane przez prawo podatkowe.

Umowa sprzedaży udziałów opodatkowana ?jest PCC według stawki 1 proc. wartości rynkowej przenoszonych udziałów wskazanej przez nabywcę w odpowiedniej deklaracji. Należy jednak pamiętać, że organ podatkowy może zakwestionować deklarowaną wartość udziałów i wezwać podatnika do jej modyfikacji. Jeżeli podana przez podatnika kwota ?w dalszym ciągu nie będzie odpowiadać wartości rynkowej, to organ może określić wartość rynkową udziałów na podstawie ?opinii biegłego, co w konsekwencji może spowodować konieczność pokrycia kosztów biegłego i zapłaty należnego podatku.