Obowiązek ustanawiania przedstawicieli podatkowych – jak wynika z art. 18a ust. 1 ustawy ?o VAT – ciąży na podatnikach (tj. osobach prawnych, jednostkach organizacyjnych niemających osobowości prawnej oraz osobach fizycznych, wykonujących samodzielnie działalność gospodarczą w rozumieniu VAT, bez względu na cel lub rezultat tej działalności – zob. art. 15 ust. 1 ?i 2 ustawy o VAT), jeżeli łącznie spełnione są dwa warunki:

- ?podatnicy ci nie posiadają siedziby działalności gospodarczej lub stałego miejsca prowadzenia tej działalności na terytorium państwa członkowskiego UE,

- ?podlegają oni obowiązkowi zarejestrowania się jako podatnicy VAT czynni (a więc nie są zwolnieni z obowiązku rejestracji; zwolnienia podatników zagranicznych z obowiązku rejestracji wynikają przede wszystkim z rozporządzenia ministra finansów z 6 kwietnia 2004 r. w sprawie określenia podatników niemających obowiązku składania zgłoszenia rejestracyjnego, DzU nr 58, ?poz. 558 ze zm.).

Obowiązek zarejestrowania się jako podatnik VAT czynny może wystąpić wyłącznie w razie wykonywania przez zagranicznego podatnika czynności podlegających opodatkowaniu VAT w Polsce. Dlatego też obowiązek ustanawiania przedstawicieli podatkowych nie ciąży nigdy na podatnikach zagranicznych, którzy takich czynności nie wykonują. Potwierdziła to Izba Skarbowa w Katowicach w interpretacji z 22 stycznia 2014 r. (IBPP4/443-487/13/LG), w której czytamy, że „firma amerykańska nie będzie dokonywała czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem VAT na terytorium kraju. Tym samym firma amerykańska nie będzie podatnikiem w rozumieniu art. 15 ?ust. 1 ustawy i nie będzie miała obowiązku dokonania zgłoszenia rejestracyjnego dla potrzeb podatku VAT. Zatem firma amerykańska nie jest obowiązana do ustanowienia przedstawiciela podatkowego".

Przedstawiciela podatkowego mogą również dobrowolnie ustanawiać podatnicy posiadający siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium państwa członkowskiego innym niż terytorium kraju (zob. art. 18a ust. 2 ustawy o VAT). Dotyczy to zarówno niemających takiego obowiązku podatników spoza UE, jak i podatników z innych państw członkowskich.

Siedziba, rejestracja ?i brak zaległości

Przedstawicielem podatkowym może być osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, jeżeli łącznie spełnia pięć warunków określonych w art. 18b ust. 1 ustawy o VAT.

1.

Pierwszym warunkiem jest posiadanie siedziby działalności gospodarczej na terytorium kraju. Przedstawicielami podatkowymi dla celów VAT nie mogą być zatem podmioty posiadające siedzibę działalności gospodarczej poza Polską (nawet jeżeli w Polsce posiadają stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej).

2.

Drugim warunkiem jest rejestracja jako podatnik VAT czynny. Dodatkowo, w przypadku przedstawicieli podatkowych wykonujących obowiązki podatników ?w imieniu własnym, konieczna jest rejestracja VAT UE.

3.

Trzecim warunkiem jest, aby osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej mająca być przedstawicielem podatkowym przez ostatnie 24 miesiące nie zalegała z wpłatami poszczególnych podatków stanowiących dochód budżetu państwa, przekraczającymi odrębnie w każdym podatku odpowiednio 3 proc. kwoty należnych zobowiązań podatkowych w poszczególnych podatkach >patrz ramka.

4.

Czwartym warunkiem jest, aby przez ostatnie 24 miesiące osoba fizyczna będąca podatnikiem, a w przypadku podmiotów niebędących osobami fizycznymi – osoba będąca wspólnikiem spółki cywilnej lub handlowej niemającej osobowości prawnej, członkiem władz zarządzających, głównym księgowym, nie została prawomocnie skazana za popełnienie przestępstwa skarbowego.

Uwaga!

Aktualny w tym zakresie pozostaje wyrok WSA w Gliwicach z 28 maja 2008 r.

(III SA/Gl 1760/07),

z którego wynika, że warunek ten nie jest spełniony również wtedy, gdy jedna z wymienionych osób dobrowolnie poddała się karze za popełnione przestępstwo skarbowe.

Możliwości ustanowienia jako przedstawiciela podatkowego nie wyłącza natomiast skazanie za popełnienie wykroczenia skarbowego, jak również skazanie za popełnienie przestępstwa lub wykroczenia „zwykłego" (np. skazanie za kradzież).

5. Piątym, ostatnim warunkiem, jest aby osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej była uprawniona do zawodowego wykonywania doradztwa podatkowego zgodnie ?z przepisami o doradztwie podatkowym (w szczególności doradcy podatkowi) lub do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych zgodnie z przepisami o rachunkowości.

Uwaga! Warunek ten nie musi być jednak spełniony zawsze. Z art. 18b ust. 3 ustawy o VAT wynika bowiem, że nie stosuje się go do agencji celnej, jeżeli podatnik ustanawiający ten podmiot przedstawicielem podatkowym dokonuje na terytorium kraju wyłącznie importu towarów, których miejscem przeznaczenia jest terytorium państwa członkowskiego inne niż terytorium kraju ?i wywóz z terytorium kraju jest dokonywany przez importera tych towarów w ramach wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów (np. jeżeli firma ukraińska dokonuje w Polsce importu towarów, które są przez tę firmę wywożone do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej ?w ramach wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów).

Forma umowy

Formę, w jakiej należy ustanowić przedstawiciela podatkowego, określa art. 18b ust. 4 ustawy o VAT. Wynika z nich, że przedstawiciela podatkowego ustanawia się w drodze pisemnej umowy (do końca marca 2011 r. umowa taka musiała być zawarta w formie aktu notarialnego; od 1 kwietnia 2011 r. forma aktu notarialnego nie jest konieczna), która powinna zawierać cztery (a w niektórych przypadkach pięć) elementy >patrz tabela.

Do końca marca 2013 r. kopię zawartej umowy ustanawiającej przedstawiciela podatkowego należało składać do Naczelnika Drugiego Urzędu Skarbowego Warszawa-Śródmieście. Obecnie obowiązek taki nie istnieje.

Wyśle deklarację ?i poprowadzi ewidencję

Obowiązki przedstawiciela podatkowego określa art. 18c ustawy ?o VAT. Wynika z niego, że przedstawiciel podatkowy wykonuje w imieniu i na rzecz podatnika, dla którego został ustanowiony:

1)

obowiązki tego podatnika ?w zakresie rozliczania podatku, ?w tym w zakresie sporządzania deklaracji podatkowych oraz informacji podsumowujących, oraz w zakresie prowadzenia i przechowywania dokumentacji, w tym ewidencji, na potrzeby podatku,

2)

inne czynności wynikające ?z przepisów o podatku od towarów i usług, jeżeli został do tego upoważniony w umowie.

Nie jest jednak możliwe, aby na rachunek bankowy przedstawiciela podatkowego przekazywany był zwrot podatku przysługujący zagranicznemu podatnikowi. Potwierdziła to Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 3 października 2007 r. (IP-PP2-443-48/07-2-AZ), w której stwierdziła, że zwrot VAT może być przekazywany tylko na rachunek bankowy zagranicznego podatnika. Organ podatkowy wskazał jednocześnie, że zagraniczny podatnik „zawierając umowę z bankiem, może wskazać osoby uprawnione do dysponowania rachunkiem bankowym. Udzielanie pełnomocnictwa, jego zakres, ograniczenia, odwołanie regulują inne powszechnie obowiązujące przepisy prawa, m.in. ustawa – Prawo bankowe".

Odpowiedzialność solidarna

Zgodnie z art. 18c ust. 2  ustawy ?o VAT przedstawiciel odpowiada solidarnie z podatnikiem za zobowiązanie podatkowe, które przedstawiciel podatkowy rozlicza w imieniu i na rzecz tego podatnika. Oznacza to, że zastosowanie ma tu art. 91 ordynacji podatkowej, który do odpowiedzialności solidarnej za zobowiązania podatkowe nakazuje stosować przepisy kodeksu cywilnego dla zobowiązań cywilnoprawnych (art. 366 i nast. kodeksu cywilnego). W konsekwencji:

- ?organy podatkowe mogą żądać spełnienia całości lub części zobowiązania podatkowego zarówno od podatnika i przedstawiciela podatkowego łącznie, jak i od każdego ?z nich z osobna, a uiszczenie zobowiązania podatkowego przez jednego z nich zwalnia z odpowiedzialności drugiego (zob. art. 366 § 1 kodeksu cywilnego),

- ?w sytuacji, gdy zobowiązanie podatkowe uiści przedstawiciel podatkowy, ma on na gruncie przepisów prawa cywilnego uprawnienie do wystąpienia do podatnika z żądaniem zwrotu świadczenia (na podstawie art. 376 § 1 kodeksu cywilnego); jest to tzw. roszczenie regresowe (zwrotne).

Odpowiedzialność solidarna przedstawiciela podatkowego rozpoczyna się z dniem ustanowienia przedstawiciela podatkowego ?i obejmuje zobowiązania podatkowe powstałe od tego dnia (zob. przykładowo interpretację Izby Skarbowej ?w Bydgoszczy z 9 marca 2012 r., ITPP2/443-1707b/11/AK). Odpowiedzialność ta – w stosunku do zobowiązań, które powstały w okresie trwania umowy – istnieje również po rozwiązaniu umowy o ustanowieniu przedstawiciela podatkowego. Jak wyjaśniła Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 22 czerwca 2012 r. (IPPP3/443-627/10/12-5/S/SM), „pomimo faktu, że spółka rozwiąże umowę o ustanowieniu przedstawiciela podatkowego, będzie ponosiła odpowiedzialność (razem z podatnikiem) za zobowiązania, które powstały w okresie, gdy była tym przedstawicielem (do momentu, gdy zostaną zapłacone lub się przedawnią)".

Szczególny charakter

Od 1 kwietnia 2013 r. istnieje możliwość ustanawiania szczególnego rodzaju przedstawicieli podatkowych. Z możliwości tej na podstawie art. 18d ust. 1 ustawy o VAT mogą korzystać podatnicy dokonujący na terytorium kraju wyłącznie importu towarów, których miejscem przeznaczenia jest terytorium państwa członkowskiego inne niż terytorium kraju i których wywóz z terytorium kraju dokonywany jest przez importera w ramach wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów.

Szczególny charakter takich przedstawicieli podatkowych przejawia się w tym, że mają oni status podatnika (zob. art. 17 ust. 1b ustawy ?o VAT) oraz wykonują oni obowiązki i inne czynności w imieniu własnym ?i na rzecz podatników, którzy ich ustanowili (a nie – jak w przypadku „zwykłych" przedstawicieli podatkowych – w imieniu i na rzecz tych podatników). Pozwala to uprościć obowiązki administracyjne podatników zagranicznych importujących „przez Polskę" towary do innych państw członkowskich.

Podatnicy, którzy ustanowili przedstawicieli podatkowych, o których mowa, solidarnie z tymi przedstawicielami odpowiadają za zobowiązanie podatkowe, które przedstawiciel podatkowy rozlicza w imieniu własnym na rzecz tych podatników (zob. art. 18d ust. 2 ustawy o VAT). Odpowiednie zastosowanie mają ?w tym zakresie wcześniejsze wyjaśnienia odnośnie do odpowiedzialności przedstawicieli podatkowych.

Tomasz Krywan jest doradcą podatkowym oraz autorem komentarza do ustawy o VAT

Jak liczyć zaległości

Udział zaległości w kwocie podatku ustala się w stosunku do kwoty należnych wpłat za okres rozliczeniowy, którego dotyczy zaległość. Co istotne, wymóg braku zaległości uznaje się również za spełniony, jeżeli – jak stanowi art. 18b ust. 2 ustawy o VAT – łącznie spełnione są dwa poniższe warunki:

a)

podmiot uregulował, wraz z odsetkami za zwłokę, zaległości przekraczające odrębnie w każdym podatku odpowiednio 3 proc. kwoty należnych zobowiązań podatkowych w poszczególnych podatkach, w terminie 30 dni od dnia powstania tych zaległości,

b)

uregulowanie zaległości zgodnie z lit. a w ostatnich 24 miesiącach?nie dotyczyło więcej niż dwóch okresów rozliczeniowych odrębnie ?w każdym podatku.