VAT jest podatkiem rozliczanym za miesięczne lub kwartalne okresy rozliczeniowe. O przyporządkowaniu każdej czynności podlegającej opodatkowaniu do danego okresu rozliczeniowego decyduje moment powstania obowiązku podatkowego. Czynności te rozliczane są bowiem w tych okresach rozliczeniowych, w których obowiązek ten powstaje.

Powstawanie obowiązku podatkowego nie jest, co do zasady, uzależnione od otrzymania zapłaty za dostarczony towar lub wykonaną usługę. W konsekwencji często podatnicy obowiązani są w składanych deklaracjach VAT uwzględniać podatek należny, który nie został jeszcze od nabywcy – w ramach zapłaty – otrzymany.

Wielu podatników może tego uniknąć, wybierając tzw. metodę kasową. Istotą tej metody jest szczególny sposób powstawania obowiązku podatkowego powiązany, co do zasady, z otrzymaniem części lub całości zapłaty.

Dwie kategorie uprawnionych

Rozliczanie VAT metodą kasową mogą wybrać dwie kategorie podatników (zob. art. 21 ust. 1 oraz art. 104 ust. 1 ustawy o VAT).

Pierwsza z nich to tzw. mali podatnicy, których definicja znajduje się w art. 2 pkt 25 ustawy o VAT. Z definicji tej wynika, że małymi podatnikami są przede wszystkim podatnicy, u których wartość sprzedaży brutto nie przekroczyła w poprzednim roku równowartości 1 200 000 euro. Dla 2013 r. jest to kwota 4 922 000 zł, a więc małymi podatnikami są w 2013 r. podatnicy, u których wartość sprzedaży brutto nie przekroczyła w 2012 r. 4 922 000 zł.

Wyjątek dotyczy podatników prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie, zarządzających funduszami inwestycyjnymi oraz będących agentami, zleceniobiorcami lub innymi osobami świadczącymi usługi o podobnym charakterze, z wyjątkiem komisu. Dla podatników takich obowiązuje niższy limit w wysokości równowartości 45 000 euro. Tacy podatnicy są zatem w 2013 r. małymi podatnikami, jeżeli kwota prowizji lub innych postaci wynagrodzenia za wykonane usługi nie przekroczyła w 2012 r. 185 000 zł.

Drugą kategorią podatników mogących wybrać rozliczanie VAT metodą kasową są podatnicy rozpoczynający w trakcie roku wykonywanie czynności podlegających opodatkowaniu, jeżeli przewidywana przez nich wartość sprzedaży brutto nie przekracza, w proporcji do okresu prowadzonej działalności gospodarczej, limitu przewidzianego dla małych podatników (a więc w 2013 r. 4 922 000 zł albo 185 000 zł).

Od 1 stycznia sporo się zmieniło

Wybór metody kasowej jest szczególnie opłacalny od 1 stycznia 2013 r. Wcześniej obowiązek podatkowy u podatników rozliczających VAT tą metodą powstawał nie później niż 90. dnia, licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi (upływ tego terminu skutkował powstaniem obowiązku podatkowego mimo braku zapłaty). Obecnie z art. 21 ust. 1 ustawy o VAT wynika, że:

1) w przypadku dokonywania dostaw towarów lub świadczenia usług na rzecz podatników zarejestrowanych jako podatnicy VAT czynni – podobny termin nie obowiązuje, a więc w przypadku sprzedaży na rzecz takich podatników obowiązek podatkowy u podatników rozliczających VAT metodą kasową powstaje bezwzględnie z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty,

2) obowiązuje dłuższy, 180-dniowy termin – w przypadku dokonywania dostaw towarów lub świadczenia usług na rzecz podatników innych niż zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni oraz na rzecz podmiotów niebędących podatnikami.

Nie tylko szczególne terminy

Stosowanie kasowej metody rozliczania VAT to nie tylko rozpoznawanie obowiązku podatkowego w szczególnym terminie. Metoda ta charakteryzuje się również:

1) obligatoryjnym składaniem przez podatników stosujących tę metodę deklaracji kwartalnych VAT-7K,

2) wystawianiem przez podatników stosujących tę metodę szczególnego rodzaju faktur, tj. faktur z wyrazami „metoda kasowa" (do końca 2012 r. były to faktury VAT-MP),

3) szczególnym sposobem powstawania prawa do odliczenia podatku naliczonego u podatników rozliczających VAT metodą kasową, jak również u klientów takich podatników.

Odnośnie do ostatniego punktu należy wyjaśnić, że korzystanie z prawa do odliczenia podatku naliczonego przez podatników rozliczających VAT metodą kasową oraz przez klientów takich podatników związane jest z uregulowaniem należności wynikających z faktur. I tak, w przypadku podatników rozliczających VAT metodą kasową, prawo do odliczenia podatku naliczonego powstaje w rozliczeniu za kwartał, w którym uregulowali całość lub część należności wynikającej z otrzymanej od kontrahenta faktury, nie wcześniej jednak niż z dniem otrzymania faktury.

Uregulowanie należności w części daje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego odpowiadającą części uregulowanej należności (zob. art. 86 ust. 16 ustawy o VAT). Również w rozliczeniu uregulowania należności wynikającej z faktury (proporcjonalnie do kwoty uregulowanej należności) podatek naliczony mogą odliczać podatnicy otrzymujący faktury wystawiane przez małych podatników rozliczających VAT metodą kasową, tj. faktury oznaczone wyrazami „metoda kasowa" (zob. § 18 rozporządzenia wykonawczego).

Łatwiej zacząć...

W celu rozpoczęcia rozliczania VAT metodą kasową uprawnieni podatnicy muszą zawiadomić o tym właściwego dla siebie naczelnika urzędu skarbowego. Zawiadomienie takie (najczęściej zawiadomieniem takim jest zgłoszenie aktualizacyjne VAT-R z informacją o wyborze metody kasowej oraz wskazanym kwartałem i rokiem, od których metoda kasowa będzie stosowana) musi zostać dokonane do końca miesiąca poprzedzającego okres, za który mały podatnik będzie stosował metodę kasową.

...trudniej zrezygnować

Podatnicy, którzy wybrali metodę kasową, nie mogą z niej od razu zrezygnować. Rezygnacja z metody kasowej może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy, w trakcie których podatnik rozliczał się tą metodą (zob. art. 21 ust. 3 ustawy). A zatem rezygnacja ze stosowania metody kasowej nastąpić może najwcześniej od piątego kwartału, licząc od pierwszego kwartału, w którym stosowana była metoda kasowa.

Niezależnie od możliwości rezygnacji ze stosowania metody kasowej prawo do jej stosowania podatnicy mogą utracić. Utrata taka nastąpić może tylko w jeden sposób, a mianowicie przez przekroczenie przez wartość sprzedaży brutto limitu przewidzianego dla małych podatników (a więc w 2013 r. 4 922 000 zł albo 185 000 zł) albo limitu obowiązującego danego podatnika rozpoczynającego w da- nym roku wykonywanie czynności podlegających opodatkowaniu.

Zalety metody kasowej

1. Brak obowiązku rozliczania podatku należnego, który nie został przez podatnika otrzymany – w przypadku sprzedaży na rzecz podatników zarejestrowanych jako podatnicy VAT czynni

2. Obowiązek rozliczenia podatku należnego dopiero po 180 dniach od dnia wydania towaru lub wykonania usługi – w przypadku pozostałej sprzedaży

Wady metody kasowej

1. Korzystanie z prawa do odliczenia jest uzależnione od uregulowania otrzymywanych przez podatników faktur

2. Kontrahenci podatników stosujących metodę kasową mogą odliczać podatek naliczony z faktur wystawianych przez takich podatników dopiero po ich uregulowaniu

3. Brak możliwości rezygnacji ze stosowania metody kasowej przed upływem czterech kwartałów rozliczania się tą metodą

4. Konieczność rozliczania się za okresy kwartalne, co może być wadą w szczególności dla podatników, u których niekiedy kwota podatku naliczonego przewyższa kwotę podatku należnego

Autor jest doradcą podatkowym