Tak orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie 15 lutego 2013 r. (III SA Wa/1882/12).
Spółka w ramach swojej działalności zawiera na czas określony umowy najmu budynków oraz pomieszczeń handlowych. Umowy, prócz charakterystycznych cech umowy najmu, zawierają również postanowienia o możliwości wcześniejszego ich wypowiedzenia, co łączy się z koniecznością zapłaty odszkodowania lub kary umownej na rzecz wynajmującego. Na tle tak przedstawionego stanu faktycznego spółka zadała pytanie, czy otrzymane bądź wypłacone odszkodowanie z tytułu wcześniejszego rozwiązania umowy powinno być opodatkowane VAT oraz czy prawidłowe jest dokumentowanie tych zdarzeń w postaci wystawiania not księgowych, a nie faktur.
Organ podatkowy uznał stanowisko spółki za nieprawidłowe, wskazując, że czynność jaką jest wypłata odszkodowania, jest świadczeniem wzajemnym z tytułu usługi polegającej na wcześniejszym zaakceptowaniu możliwości rozwiązania umowy. W związku z tym podlega opodatkowaniem podatkiem od towarów i usług, czego konsekwencją jest konieczność wystawienia faktury. Spółka podkreśliła, że odszkodowania nie można traktować jako świadczenia wzajemnego, będącego zapłatą za wykonanie usługi. Wcześniejsze odstąpienie od umowy powoduje powstanie roszczenia o odszkodowanie, którego świadczenie jest niezależne od roszczeń z tytułu umowy najmu.
Sąd zgodził się ze stanowiskiem spółki, że odszkodowanie ze swej natury nie podlega opodatkowaniu VAT. Oddalił jednak skargę stwierdzając, że jeżeli spółka przewiduje w umowie możliwość wcześniejszego wypowiedzenia umowy, to wypłacone świadczenie powinno być opodatkowane. Przewidywanie możliwości odstąpienia od umowy z jednej strony, a z drugiej zaś świadome dopuszczenie sytuacji powstania ewentualnej szkody powoduje, że wypłacone świadczenie nie stanowi odszkodowania, a jest elementem rozliczenia w ramach umowy najmu. Orzeczenie nie jest prawomocne.
—Michał Brągiel współpracownik Zespołu Zarządzania Wiedzą Podatkową firmy Deloitte
Katarzyna Dąbkowska konsultantka w Deloitte Doradztwo Podatkowe sp. z o.o. (biuro w Warszawie)
Komentuje Katarzyna Dąbkowska, konsultantka w Deloitte Doradztwo Podatkowe sp. z o.o. (biuro w Warszawie)
Orzeczenie WSA w Warszawie wpisuje się budzącą kontrowersje linię interpretacyjną organów podatkowych uznających, że odszkodowanie wypłacone przez najemcę (przedsiębiorcę) na rzecz wynajmującego lokal powinno być opodatkowane VAT.
W interpretacjach organy często uznają, że tego rodzaju odszkodowanie w rzeczywistości jest wynagrodzeniem za możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy oraz za powstrzymanie się przez wynajmującego od dochodzenia roszczeń na drodze cywilnoprawnej.
Kwestia opodatkowania odszkodowań za wcześniejsze rozwiązanie umowy jest szczególnie istotna w dobie kryzysu, gdzie przedsiębiorcy, często ze względów ekonomicznych, zmuszeni są do wcześniejszego rozwiązywania umów najmu lokali. Należy podkreślić, że co do zasady odszkodowanie, jako rekompensata za wyrządzoną szkodę, nie podlega VAT.
Podobnie powinno być w sytuacji, gdy mamy do czynienia z czystym odszkodowaniem w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy. Nie powinno mieć znaczenia to, czy wypłata odszkodowania w takiej sytuacji została przewidziana w umowie najmu, czy też nie. Naturalne jest bowiem, że wynajmujący i najemca zastrzegają sobie w umowie pewne rekompensaty o charakterze odszkodowawczym.
Jak słusznie zauważył WSA w Warszawie w innej sprawie (wyrok z 15 grudnia 2010 r., III SA/Wa 2774/10 – orzeczenie prawomocne), zrzeczenie się roszczeń (zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności) jest jedynie prostą, prawną konsekwencją otrzymania odszkodowania. W tym samym orzeczeniu sąd wskazał, że przyjęcie odmiennego stanowiska analogicznie oznaczałoby, że zapłata za dostawę towaru jest wynagrodzeniem za powstrzymanie się przez kontrahenta od dochodzenia należności na drodze sądowej.
Takie rozumowanie mogłoby doprowadzić do absurdalnych sytuacji, w których opodatkowane są obie strony transakcji np. dostawca byłby opodatkowany na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, gdyż dokonuje odpłatnej dostawy towaru, zaś odbiorca opodatkowany byłby za świadczenie „usługi" powstrzymania się od dochodzenia swoich roszczeń przed sądem.
Mogłoby się wydawać, że kwestia opodatkowania odszkodowania została rozstrzygnięta w wyroku z 29 maja 2012 r. (I FSK 1413/11), w którym NSA potwierdził, że otrzymywane przez wynajmującego odszkodowanie z tytułu przedterminowego wypowiedzenia umowy najmu nie może być traktowane jako czynność podlegająca opodatkowaniu VAT. Jak widać, problem jest jednak dalej kontrowersyjny i brak jest jednolitego stanowiska sądów i organów podatkowych w tej kwestii.
