Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 48 ustawy o PIT nie uważa się za koszty uzyskania przychodów strat powstałych w wyniku utraty lub likwidacji samochodów oraz kosztów ich remontów powypadkowych, jeżeli samochody nie były objęte ubezpieczeniem dobrowolnym. Taką samą regulację znajdziemy w art. 16 ust. 1 pkt 50 ustawy o CIT. W niektórych sytuacjach wykładnia  tych przepisów sprawia podatnikom problemy.

Mam polisę, ale jej nie użyję

Zdarza się, że właściciel samochodu ma polisę autocasco, ale nie opłaca mu się z niej skorzystać. Czy wtedy koszty naprawy może zaliczyć do kosztów?

Przykład

Pan Krzysztof prowadzi firmę handlową. Załatwiając firmowe sprawy, podróżuje luksusowym samochodem o wartości 100 tys. zł. Pan Krzysztof wykupił polisę autocasco. Kiedy jednak zderzak jego samochodu został na parkingu porysowany przez nieznanego sprawcę, postanowił z niej nie korzystać. Uznał bowiem, że bardziej opłaca mu się zapłacić z własnej kieszeni za lakierowanie  auta,
niż stracić znaczną część zniżki przy zakupie ubezpieczenia na kolejny rok.

Czy w takiej sytuacji pan Krzysztof może zaliczyć fakturę za naprawę do kosztów uzyskania przychodów?

Z orzecznictwa wynika, że nie. Taką sytuację należy bowiem traktować tak samo, jakby podatnik nie miał wykupionej polisy.

Takim przypadkiem zajmował się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z 22 marca 2004 r. (I SA/Ka 541/03). Wyjaśnił on, że przy interpretacji art. 16 ust. 1 pkt 50 ustawy o CIT „należy posłużyć się regułami wykładni celowościowej, ponieważ nie do przyjęcia byłaby sytuacja, w której – w kontekście obowiązku podatkowego – nastąpiłoby zróżnicowanie sytuacji podatnika nieposiadającego ubezpieczenia dobrowolnego od sytuacji podatnika, który takie ubezpieczenie posiada, ale nie zamierza z niego korzystać. (...)

Uzasadniony jest zatem wniosek, iż dokonanie przez podatnika ubezpieczenia samochodu AC (ubezpieczenie dobrowolne), ale rezygnacja z dochodzenia roszczenia po wystąpieniu szkody, stwarza sytuację na równi ze stanem, o którym mowa w art. 16 ust. 1 pkt 50. Przeciwny pogląd pozostawałby w sprzeczności z ratio legis tego przepisu”.

Nieuwaga prezesa

Z

wyroku WSA w Olsztynie z 23 października 2008 r. (I SA/Ol 380/08)

wynika, że nie można zaliczyć do kosztów niezamortyzowanej części wartości skradzionego samochodu, gdy nie był on odpowiednio zabezpieczony. W rozpatrywanej przez sąd sprawie spółka (właściciel samochodu) wykupiła ubezpieczenie autocasco. Ubezpieczyciel odmówił jednak wypłaty odszkodowania.

To dlatego, że użytkujący pojazd prezes spółki zostawił przed bramą samochód niezamknięty z uruchomionym silnikiem, z dowodem rejestracyjnym i polisą wewnątrz (co było naruszeniem ogólnych warunków ubezpieczenia). W trakcie otwierania bramy wjazdowej nieznany mężczyzna podbiegł do samochodu, zatrzasnął się w nim i odjechał.

Sąd uznał, że takie okoliczności „wskazują na brak należytego zabezpieczenia środka trwałego przed zaistnieniem zdarzenia, tj. kradzieży samochodu. Prezes spółki swoim zachowaniem przyczynił się do powstania tejże straty, gdyż nie zachował należytej staranności w celu jej uniknięcia. Oznacza to, iż w niniejszej sprawie spółka nie mogła zaliczyć kradzieży środka trwałego w straty stanowiące koszt uzyskania przychodów. Natomiast bez znaczenia w niniejszej sprawie jest kwestia nieuzyskania przez stronę skarżącą odszkodowania od ubezpieczyciela.

Nie mogą bowiem stanowić kosztów uzyskania przychodów straty powstałe wyłącznie z winy podatnika, wynikające z jego zaniedbań, których nie popełniłby racjonalnie działający podmiot gospodarczy. Jeśli kradzież jest wynikiem zawinionego działania podatnika lub zaniedbań, która w wyniku racjonalnego działania nie miałaby miejsca, wówczas strata powstała w wyniku kradzieży nie może być zaliczona do kosztów uzyskania przychodów”.

W tym przypadku decydujące znaczenie ma więc ogólna definicja kosztów uzyskania przychodów (art. 15 ust. 1 ustawy o CIT oraz art. 22 ust. 1 ustawy o PIT).

Gdy pojazd zniknie z parkingu

Nietypową sytuacją zajmowała się Izba Skarbowa w Łodzi w interpretacji z 9 grudnia 2011 r. (IPTPB1/415-181/11-2/ASZ). Pytanie dotyczyło spółki jawnej. Kupiła ona samochód ciężarowy w celu wykorzystywania go w prowadzonej działalności gospodarczej. Samochód ten bezpośrednio po sprowadzeniu do Polski, do czasu dokonania wszystkich czynności niezbędnych do jego zarejestrowania, przechowywany był na strzeżonym parkingu. Niestety został z niego skradziony. W wyniku wyroku sądu cywilnego spółka otrzymała odszkodowanie od właściciela parkingu. Wnioskodawca zapytał, czy taka rekompensata poniesionej szkody jest przychodem z prowadzonej działalności gospodarczej? Chciał też się dowiedzieć, czy art. 23 ust. 1 pkt 48 ustawy o PIT uniemożliwiający zaliczenie do kosztów uzyskania przychodu strat w samochodach, które nie posiadały ubezpieczenia dobrowolnego autocasco, ma zastosowanie w opisanej sytuacji.

Izba wyjaśniła, że z art. 14 ust. 2 pkt 12 ustawy o PIT wynika, iż przychodem z działalności gospodarczej są również otrzymane odszkodowania za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej. Jednocześnie jednak art. 14 ust. 3 pkt 3a tej ustawy mówi, że do przychodów, o których mowa w ust. 1 i 2, nie zalicza się zwróconych innych wydatków niezaliczonych do kosztów uzyskania przychodów.

Dalej w interpretacji czytamy: „pomimo że – co do zasady – otrzymane odszkodowania za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą stanowią przychód z działalności gospodarczej, to jednak przepis art. 14 ust. 3 pkt 3a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wyłącza z przychodów tę część odszkodowania, która stanowi zwrot poniesionych wydatków, niezaliczonych do kosztów uzyskania przychodów. (...)

Reasumując, wydatek poniesiony na kupno samochodu ciężarowego niewprowadzonego do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych i nieobjętego ubezpieczeniem dobrowolnym nie stanowi kosztu uzyskania przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej. Zatem, otrzymane od właściciela parkingu odszkodowanie, jako zwrot wydatku poniesionego na zakup skradzionego samochodu, którego to wydatku nie zaliczono w ciężar kosztów uzyskania przychodów prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, stosownie do art. 14 ust. 3 pkt 3a ustawy o PIT, nie będzie stanowiło przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej”.

Wypłata z OC sprawcy

Takie same zasady obowiązują, gdy odszkodowanie wypłacane jest z OC sprawcy. Potwierdza to interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 4 stycznia 2011 r. (IPPB1/415-952/10-2/AM). Pytanie zadał przedsiębiorca, którego samochód został uszkodzony z winy innego kierowcy. Samochód wnioskodawcy nie był objęty ubezpieczeniem dobrowolnym autocasco. Pojazd został naprawiony w warsztacie, który wystawił fakturę VAT na firmę wnioskodawcy. Kwota netto za naprawę została pokryta przez firmę ubezpieczeniową z polisy sprawcy i przelana bezpośrednio na konto warsztatu.

Izba potwierdziła, że z art. 23 ust. 1 pkt 48 ustawy o PIT wynika, że „brak  ubezpieczenia AC samochodów wykorzystywanych w działalności gospodarczej wyklucza możliwość obciążania kosztów uzyskania przychodu wydatkami na remonty powypadkowe bez względu na to, czy z ubezpieczenia sprawcy zostanie wypłacone odszkodowanie. Za przychód z działalności gospodarczej zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o PIT  uważa się kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości wróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. Stosownie do art. 14 ust. 3 pkt 3a ustawy do przychodów z działalności gospodarczej nie zalicza się: zwróconych innych niezaliczonych do kosztów uzyskania przychodów”.

Izba skarbowa zgodziła się jednak, że w takiej sytuacji „zwrot wydatków (odszkodowanie) za naprawę samochodu z polisy sprawcy, które nie zostały wcześniej zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, nie będzie stanowił dla wnioskodawcy przychodu z działalności gospodarczej zgodnie z art. 14 ust. 3 pkt 3a ustawy o PIT. (...)  Jeżeli zatem odszkodowanie obejmuje koszty naprawy samochodu, to pod względem podatkowym jego część może być uznana za zwrot poniesionych wydatków (kategoria kosztów obejmuje pojęcie wydatków), które nie zostały zaliczone do kosztów podatkowych i dlatego ich zwrot nie stanowi przychodu podatkowego”.

Przekazanie do majątku prywatnego

Zdarza się, że przedsiębiorca przekazuje wykorzystywane w firmie auto do użytku osobistego. Czy jeśli zostanie ono skradzione, to odszkodowanie jest przychodem z działalności gospodarczej? Taką sytuacją zajmowała się Izba Skarbowa w Bydgoszczy w odpowiedzi z 10 czerwca 2011 r. (ITPB1/415-281/11/PSZ).

Dokonała ona korzystnej dla podatników wykładni art. 21 ust. 1 pkt 4 lit. a ustawy o PIT. Wynika z niego, że zwolnione z opodatkowania są kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z wyjątkiem odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Wyjaśniła, że „składnikami majątku związanymi z prowadzeniem działalności gospodarczej będą zarówno środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, jak i wszelkie inne przedmioty, które są w funkcjonalny sposób związane z prowadzeniem działalności gospodarczej – zwłaszcza wszelkie przedmioty wykorzystywane w działalności. (...) skoro skradziony samochód w momencie kradzieży nie był środkiem trwałym i nie był wykorzystywany w działalności gospodarczej, wypłacone odszkodowanie nie stanowi przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych”.

Brutto czy netto

W uchwale z 22 kwietnia 1997 r. (III CZP 14/97) Sąd Najwyższy orzekł, że „odszkodowanie za szkodę poniesioną przez podatnika podatku VAT na skutek zniszczenia rzeczy, ustalone według ceny rzeczy, nie obejmuje podatku VAT mieszczącego się w tej cenie, w zakresie, w jakim poszkodowany może obniżyć należny od niego podatek o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu rzeczy".