Postępowanie karne w sprawach o przestępstwa skarbowe, mimo ścisłego związania z modelem „powszechnego” procesu karnego, charakteryzuje się kilkoma różnicami. Przede wszystkim przedmiotem tego postępowania jest, obok wykrycia i ukarania sprawcy, ochrona interesów finansowych Skarbu Państwa.

Ustawodawca upoważnił również dodatkową grupę podmiotów do prowadzenia postępowania przygotowawczego.

Kierował się przy tym niewątpliwie troską o merytoryczne przygotowanie osób prowadzących ten etap procesu karnego.

Należy bowiem podkreślić, że prawo karnoskarbowe ze względu na swoje ścisłe powiązanie z materią podatkową jest wyjątkowo trudne w prawidłowym stosowaniu.

Kto prowadzi postępowanie

Zgodnie z art. 133 k.k.s. postępowanie przygotowawcze prowadzą:

- urząd celny – w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe określone w art. 63 – 75c, art. 85 – 96 § 1, art. 106h i art. 107 – 111 § 1 oraz w sprawach ujawnionych w zakresie swojego działania przez urzędy celne z art. 106e, art. 106f i art. 106k, a także w sprawach w zakresie swojego działania z art. 54, art. 56, art. 57 § 1, art. 60, art. 61, art. 76, art. 80, art. 83 oraz art. 84 § 1;

- urząd skarbowy – w sprawach o pozostałe przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe;

- inspektor kontroli skarbowej – w sprawach ujawnionych w zakresie działania kontroli skarbowej.

Wolno mieć obrońcę

Ustawodawca postanowił, że do postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe zasadniczo stosować należy przepisy kodeksu postępowania karnego, z wyłączeniem norm regulujących status pokrzywdzonego oraz przepisów dotyczących mediacji.

Podejrzany (a więc osoba, której organ przedstawił zarzut popełnienia przestępstwa skarbowego) może korzystać z pomocy obrońcy, którym może być wyłącznie osoba uprawniona według przepisów o ustroju adwokatury.

Niestety zbyt często osoby podejrzane o popełnienie przestępstwa skarbowego próbują same stawić czoła organom prowadzącym postępowanie bądź kuszone przez nie obietnicą szybkiego zakończenia sprawy decydują się na skorzystanie z instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Pomijając uzasadnione przypadki takiej postawy, należy wskazać, że przyznanie się do winy w postępowaniu karnym może mieć bezpośrednie przełożenie na postępowanie podatkowe.

Każdy argument podatnika będzie obalany faktem, że został on prawomocnym wyrokiem skazany za przestępstwo skarbowe o znamionach rodzących również odpowiedzialność na gruncie prawa podatkowego.

Podejrzani, będący pod działaniem silnego stresu, nie zdają sobie sprawy, że przysługuje im prawo do odmowy składania zeznań przed organem oraz odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania. To organ prowadzący postępowanie winien w teorii zebrać materiał dowodowy wskazujący dobitnie na fakt popełnienia czynu zabronionego i winę sprawcy. W praktyce organy czekają na zakończenie sprawy podatkowej i na tej bazie formułują linię oskarżenia.

Zawieszają, bo się boją przedawnienia...

Stałą praktyką organów prowadzących postępowanie jest jego wszczęcie, a następnie natychmiastowe zawieszenie do czasu prawomocnego zakończenia postępowania podatkowego, a często i również postępowania przed sądem administracyjnym.

Związane jest to z komentowanym głośno art. 70 § 6 pkt 1 ordynacji podatkowej, zgodnie z którym bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego ulega zawieszeniu z chwilą wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania.

...bo tak wygodniej

Prowadzący postępowanie podatkowe przesyłają do właściwej komórki organizacyjnej swojego urzędu wniosek o wszczęcie postępowania karnego wraz z najważniejszymi informacjami dotyczącymi sprawy. Jest to nagminna praktyka, zwłaszcza w przypadku gdy toczące się postępowanie podatkowe dotyczy daniny publicznej, co do której zbliża się termin przedawnienia. W ten sposób organ prowadzący postępowanie podatkowe ma niemal nieograniczony czas na wydanie i doręczenie decyzji podatkowej.

Opisany sposób postępowania został usankcjonowany wprost przez ustawodawcę, który w 2010 r. dodał do k.k.s. art. 114a, który w zdaniu pierwszym wskazuje, że postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe może być także zawieszone, jeżeli jego prowadzenie jest w istotny sposób utrudnione ze względu na toczące się postępowanie przed organami kontroli skarbowej, organami podatkowymi, organami celnymi lub sądami administracyjnymi.

Praktyka wskazuje, że organy skarbowe korzystają z instytucji zawieszenia postępowania karnego ze szczególną częstotliwością w sytuacjach, gdy z jednej strony zbliża się termin przedawnienia zobowiązania podatkowego, a z drugiej stan faktyczny sprawy nie jest jednoznacznie rozstrzygnięty.

W takich przypadkach wolą wstrzymać się z prowadzeniem postępowania karnego do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia spornych kwestii natury prawno-podatkowej.

Czasem warto się przyznać...

Spora część postępowań karno-skarbowych kończy się poprzez dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sprawców. W ten sposób unikają oni wpisu do Krajowego Rejestru Karnego, a organy podatkowe oszczędzają czas i środki.

W sytuacji gdy podejrzany nie przyznaje się do zarzucanego mu czynu bądź nie może skorzystać z instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, to sprawa wraz z aktem oskarżenia jest przekazywana do sądu.

Z praktycznych aspektów należy wskazać, że sporo przestępstw skarbowych można popełnić, wyłącznie działając umyślnie. Zatem taktyka procesowa oskarżonych, w przypadku gdy naruszenie określonych przepisów prawa podatkowego jest niesporne, może sprowadzać się wyłącznie do wykazania, że działali nieumyślnie.

...albo przyjąć mandat

W razie popełnienia wykroczenia skarbowego postępowanie najczęściej kończy się na ukaraniu sprawcy poprzez nałożenie na niego mandatu karnego. Postępowanie mandatowe można przeprowadzić jedynie wtedy, gdy osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości.

W drodze mandatu karnego sprawcę wykroczenia skarbowego można ukarać wyłącznie grzywną, której wysokość nie może przekroczyć dwukrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Postępowania mandatowego nie stosuje się również do sprawców wykroczeń skarbowych polegających na uszczupleniu należności publicznoprawnej, chyba że przed nałożeniem mandatu należność ta została uregulowana. Warunkiem koniecznym do nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego jest zgoda sprawcy wykroczenia, która jest odnotowywana na druku mandatowym.

Gdy sprawca wykroczenia nie przyjmuje mandatu bądź nie jest możliwe zastosowanie tego postępowania w stosunku do niego, to organ kieruje do sądu wniosek o ukaranie.