Zgodnie z art. 16 § 1 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=186065]kodeksu karnego skarbowego[/link] (k.k.s.) nie podlega karze za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. Wymagana od sprawcy czynność potocznie nazywana jest „zawiadomieniem o czynnym żalu”. Aby odniosło swój skutek, a więc żeby doprowadziło do wyłączenia karalności sprawcy, musi spełniać określone warunki.

[srodtytul]Fiskus nie może jeszcze wiedzieć [/srodtytul]

Przede wszystkim sprawca musi je złożyć w czasie, kiedy organ ścigania (w szczególności urząd skarbowy, urząd celny lub minister finansów) nie dysponuje jeszcze wyraźnie udokumentowaną wiadomością o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Zawiadomienie dla swej skuteczności powinno być również złożone przed rozpoczęciem przez organ czynności służbowej, w szczególności czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

[srodtytul]Brak informacji w systemie...[/srodtytul]

Co oznacza, że organ miał „wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego”? Warto się bliżej przyjrzeć temu warunkowi. W ostatnim czasie w praktyce organów podatkowych pojawiła się bowiem tendencja do kwestionowania skuteczności zawiadomień o czynnym żalu składanych przez podatników w związku z popełnieniem wykroczeń polegających na przekroczeniu terminu składania deklaracji (art. 56 § 4 k.k.s.) oraz informacji podsumowujących (art. 80a § 2 k.k.s.).

Urzędy twierdzą, że w razie przekroczenia terminu wyznaczonego na składanie deklaracji lub informacji podsumowujących zawsze dysponują one „wyraźnie udokumentowaną wiadomością o popełnieniu czynu”. Organy korzystają mianowicie z systemu komputerowego POLTAX, który pozwala m.in. na odnotowanie daty wpływu deklaracji składanych przez podatników. Brak takiej notyfikacji, stwierdzony nawet dopiero po otrzymaniu przez organ podatkowy spóźnionej deklaracji lub informacji podsumowującej wraz z zawiadomieniem o czynnym żalu, jest przez ten organ wskazywany jako rzekoma przyczyna uznania zawiadomienia o czynnym żalu za nieskuteczne. W konsekwencji podatnikowi jest wymierzany mandat za wykroczenie skarbowe.

[srodtytul]... nie wyklucza czynnego żalu [/srodtytul]

Takie działania organów podatkowych należy uznać za niezgodne z prawem co najmniej z dwóch powodów.

Po pierwsze brak notyfikacji o wpływie deklaracji w systemie Poltax nie jest tożsamy z „wyraźnie udokumentowaną wiadomością o popełnieniu wykroczenia skarbowego przez podatnika”. Przyczyną braku terminowego wpływu deklaracji mogą być rozmaite czynniki, np. siła wyższa, nieprawidłowe działanie poczty czy całkowicie usprawiedliwione przyczyny leżące po stronie podatnika. Aby można było mówić o „wyraźnie udokumentowanej wiadomości o popełnieniu wykroczenia skarbowego przez podatnika”, wszystkie wątpliwości co do przyczyny opóźnienia powinny zostać wyeliminowane w ewentualnym postępowaniu dowodowym, a to wymaga wszczęcia postępowania karnego skarbowego.

Po drugie podatnik może odpowiadać za popełnienie wykroczenia polegającego na przekroczeniu terminu złożenia deklaracji tylko wtedy, gdy zostanie mu udowodnione, że działał umyślnie. Wtedy dopiero można bowiem mówić o „wykroczeniu skarbowym”, którym jest czyn zabroniony wymieniony w kodeksie.

Zarówno przekroczenie terminu, o którym mowa w art. 56 § 4 k.k.s., jak i w art. 80a § 2 k.k.s., musi zostać dokonane umyślnie, żeby można było mówić o popełnieniu przez sprawcę wykroczenia skarbowego.

Dopóki organ podatkowy nie będzie dysponował dowodami potwierdzającymi umyślność działania sprawcy, dopóty nie będzie posiadał „wyraźnie udokumentowanej wiadomości o popełnieniu wykroczenia skarbowego przez podatnika”.

Mimo tych oczywistych argumentów podatnicy, którzy składają zawiadomienie o czynnym żalu w związku z przekroczeniem terminu wyznaczonego na składanie deklaracji lub informacji podsumowujących, powinni się liczyć z tym, że urzędy podejmą próbę podważania jego skuteczności.

[srodtytul]Można nawet ustnie [/srodtytul]

Forma zawiadomienia o czynnym żalu zasadniczo powinna być pisemna, choć dopuszcza się również możliwość ustnego złożenia zawiadomienia do protokołu, co zazwyczaj wiąże się z wizytą podatnika (sprawcy) w urzędzie. Należy pamiętać, że każde takie zawiadomienie jest składane przez sprawcę, czyli przez osobę fizyczną. Nie spełni zatem ono swojej roli, jeżeli będzie składane w imieniu spółki czy też w imieniu jej organu (np. zarządu).

[srodtytul]Czasami wystarczy korekta [/srodtytul]

Kary za błędy w rozliczeniach uniknie też podatnik, który złoży prawnie skuteczną korektę deklaracji wraz z uzasadnieniem jej przyczyn oraz uiści niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony do tego organ należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie. Tak wynika z art. 16a k.k.s. O zasadach składania korekty deklaracji mówi art. 81 – 81b ordynacji podatkowej.

[ramka][b]Warto złożyć zawiadomienie[/b]

Celem instytucji czynnego żalu w postępowaniu karnym skarbowym jest zwiększenie ściągalności należności publicznoprawnych poprzez stworzenie zachęty w postaci możliwości uniknięcia dotkliwej kary przez sprawcę wykroczenia lub przestępstwa skarbowego.

Przyglądając się funkcjonowaniu tej instytucji w praktyce, należy zwrócić uwagę na jeszcze jeden jej aspekt. Otóż, jak wynika z art. 4 § 1 k.k.s., przestępstwo lub wykroczenie skarbowe można popełnić zasadniczo umyślnie, a nieumyślnie tylko wówczas, gdy możliwość taka wyraźnie wskazana jest w kodeksie. Zatem składanie zawiadomienia o czynnym żalu ma uzasadnienie jedynie w tych przypadkach, gdy sprawca dopuścił się popełnienia czynu zabronionego umyślnie, a nieumyślnie – tylko wtedy, gdy tego rodzaju działanie podlegałoby sankcji zgodnie z przepisami k.k.s.

Niemniej jednak ostrożność procesowa osób potencjalnie narażonych na postępowanie karne skarbowe skłania je do składania zawiadomień o czynnym żalu niemal w każdym przypadku wykrytej nieprawidłowości. Ma to swoje uzasadnienie w tym, że skuteczne złożenie zawiadomienia o czynnym żalu w ogóle wyłącza możliwość wszczęcia wobec jego autora postępowania karnego skarbowego, a więc zaoszczędza mu stresu i kłopotów związanych z ewentualnymi przesłuchaniami.

Jeśli jednak zawiadomienie o czynnym żalu jest składane przez podatnika jedynie z ostrożności procesowej, powinien zamieścić on taką informację w samym zawiadomieniu, a to z uwagi na to, że w przypadku, gdyby okazało się nieskuteczne, zawarte w nim oświadczenia mogą być wykorzystane przeciwko sprawcy w ewentualnym postępowaniu dowodowym.

Taka informacja w zawiadomieniu o czynnym żalu, w razie uznania go za nieskuteczny, pozwoli autorowi na prezentowanie konsekwentnej linii obrony opartej na braku możliwości przypisania mu umyślnego działania w związku z wykrytą nieprawidłowością.[/ramka]

[i]Autorka jest adwokatem, partnerem w MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy[/i]