Jakie skutki może mieć postępowanie podatkowe zakończone negatywnym dla podatnika wynikiem? Przede wszystkim obowiązek zapłaty zaległości podatkowych oraz odsetek za zwłokę. Ponadto osoby, które odpowiadają w spółce za rozliczenia podatkowe (co do zasady będą to członkowie zarządu oraz ewentualnie inne osoby, np. dyrektor finansowy), powinny pamiętać o ryzyku wszczęcia przeciwko nim postępowania karnego skarbowego. Z tym zagrożeniem wiąże się też odpowiedzialność spółki jako podmiotu zbiorowego. Mówi o niej ustawa z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (DzU nr 197, poz. 1661 ze zm.), dalej ustawa.

Wprowadziła ona do polskiego systemu prawnego całkowitą nowość, tj. odpowiedzialność karną podmiotu zbiorowego, którym jest m.in. osoba prawna, spółka kapitałowa w organizacji, podmiot w stanie likwidacji.

Katalog przestępstw, które skutkują potencjalnym powstaniem odpowiedzialności spółki jest bardzo szeroki, są to m.in. przestępstwa skarbowe naruszające:

- obowiązki podatkowe i rozliczenia z tytułu dotacji lub subwencji,

- obowiązki celne oraz zasady obrotu z zagranicą towarami i usługami,

- obrót dewizowy,

- organizację gier losowych, gier na automatach i zakładów wzajemnych.

Pierwsza kategoria przesłanek odpowiedzialności spółki dotyczy korzyści materialnych, które osiągnęła lub mogła osiągnąć (art. 3 ustawy). Spółka jest odpowiedzialna za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej:

1) działającej w imieniu lub w interesie spółki, w ramach uprawnienia lub obowiązku do jej reprezentowania, podejmowania w jej imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku,

2) dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa w pkt 1,

3) działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt 1,

- jeżeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową.

Druga kategoria przesłanek odnosi się do wyniku postępowania karnego skarbowego przeciwko osobie, która dane przestępstwo popełniła. I tak spółka podlega odpowiedzialności, jeżeli popełnienie czynu zabronionego przez osobę fizyczną zostało potwierdzone: ¦ prawomocnym wyrokiem skazującym, ¦ wyrokiem warunkowo umarzającym postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe, ¦ orzeczeniem o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo ¦ orzeczeniem sądu o umorzeniu postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy.

Trzecia kategoria przesłanek odnosi się do kontroli spółki nad działaniem osoby fizycznej. Spółka będzie odpowiedzialna, jeżeli do popełnienia czynu zabronionego doszło wskutek co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą - ze strony organu lub przedstawiciela spółki.

Podsumowując, spółka może podlegać odpowiedzialności, jeśli uzyskała (lub mogła uzyskać) korzyść majątkową w wyniku działania osoby uprawnionej do reprezentowania jej spraw oraz jeśli działanie osoby fizycznej było przestępstwem karnym skarbowym stwierdzonym orzeczeniem (np. dobrowolnym poddaniem się odpowiedzialności). Dla przykładu można wskazać sytuację, w której podatnik otrzymał prawomocną decyzję izby skarbowej, określającą wyższe zobowiązanie podatkowe, a wobec osób odpowiedzialnych za rozliczenie postawiono zarzuty o popełnienie przestępstwa karnego skarbowego i został wydany wyrok skazujący lub orzeczenie zezwalające na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Kary, które przewiduje ustawa, można podzielić na wymierzane obligatoryjnie przez sąd oraz na fakultatywne, czyli te, które sąd może orzec. Wśród kar, które sąd ma obowiązek wymierzyć, znalazły się następujące sankcje:

Przepadek nie jest orzekany, jeśli przedmiot lub korzyść majątkowa mają być zwrócone innemu podmiotowi.

Przychód będący podstawą wymierzenia kary pieniężnej określa się na podstawie sprawozdania finansowego lub podsumowania zapisów w księgach podatkowych. Sąd wymierzając karę pieniężną, ma na uwadze różne czynniki, np. rozmiary uzyskanej korzyści, sytuację majątkową spółki, społeczne następstwa ukarania spółki lub wpływ kary na jej dalszą egzystencję.

Wśród kar fakultatywnych należy wymienić zakaz:

Sąd może orzec również podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Zakazy, o których mowa wyżej, orzeka się w latach, na okres od 1 roku do 5 lat. Zakazu prowadzenia określonej działalności podstawowej lub ubocznej nie orzeka się, jeżeli jego orzeczenie mogłoby doprowadzić do upadłości albo likwidacji spółki lub zwolnień pracowników.

Autor jest doradcą podatkowym w Baker & McKenzie Doradztwo Podatkowe

KROK 1. Zminimalizuj ryzyko błędu

Przede wszystkim trzeba tak ułożyć i prowadzić sprawy spółki, by zminimalizować ryzyko negatywnego zakończenia postępowania podatkowego. Oznacza to stworzenie wewnętrznych procedur, które zmniejszą margines błędu możliwego do popełnienia przy rozliczeniach podatkowych. Pozwoli to uniknąć negatywnych skutków kontroli podatkowych oraz ryzyka postępowania karnego skarbowego prowadzonego przeciwko osobom odpowiedzialnym za podatki w spółce.

KROK 2. Broń swoich racji w postępowaniu

Jeśli już jest wszczęte postępowanie podatkowe, spółka powinna aktywnie uczestniczyć we wszystkich jego etapach (wliczając w to również procedurę odwoławczą). Już wtedy trzeba wziąć pod uwagę potencjalne zagrożenie postępowaniem karnym skarbowym dla osób odpowiedzialnych za podatki. Aktywność spółki może spowodować uwzględnienie jej argumentów lub środków dowodowych. KROK 3. Zgłoś swojego przedstawiciela

Co zrobić, gdy organ podatkowy wydał prawomocną decyzję oraz zostało wszczęte postępowanie karne skarbowe przeciwko osobom odpowiedzialnym za podatki? Jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że czyn danej osoby przyniósł spółce korzyść, może zgłosić udział swojego przedstawiciela w postępowaniu przed sądem. Spółce przysługują wtedy prawa quasi-strony, np. zgłaszania wniosków dowodowych, zadawania pytań.

KROK 4. Walcz o jak najniższą karę

Ostatni etap postępowania to obrona spółki w trakcie postępowania w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Niestety, obrona będzie już mocno utrudniona, przede wszystkim ze względu na negatywne rozstrzygnięcia dotychczasowych postępowań, które doprowadziły do postępowania przeciwko spółce. Jeśli bowiem wcześniej nie udało się zbić argumentów i doprowadzić do pozytywnego rozwiązania, to postępowanie w sprawie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych nie daje gwarancji skutecznej obrony prowadzącej do uniknięcia odpowiedzialności. Raczej należałoby koncentrować się na ograniczeniu rozmiarów potencjalnych kar.

Przykładowo w razie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności przez osobę fizyczną dochodzi do ukarania sprawcy czynu zabronionego, jednak bez jakiejkolwiek adnotacji w Krajowym Rejestrze Karnym. Niestety, to zbawienne dla osób fizycznych rozwiązanie prowadzić może w prostej linii do wszczęcia postępowania w sprawie odpowiedzialności spółki. Art. 4 ustawy wyraźnie wymienia orzeczenie o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jako przesłankę odpowiedzialności spółki.