Kara pieniężna za naruszenie prawa konkurencji także dla prezesa

Nowelizacja przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (ustawa OKiK), która weszła w życie 18 stycznia 2015 r., wprowadziła kolejny środek prawny mający na celu niedopuszczenie do stosowania praktyk ograniczających konkurencję. Przyznaje ona bowiem kompetencję prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów do nakładania kar pieniężnych na osoby fizyczne za naruszenie przepisów dotyczących porozumień ograniczających konkurencję.

Kto zarządza przedsiębiorstwem

Ustawa OKiK definiuje osobę zarządzającą jako kierującego przedsiębiorstwem, w szczególności osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy. Niewątpliwie więc osobą wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy będzie członek zarządu spółki kapitałowej. Należy również przyjąć, że osobą zarządzającą będzie wspólnik spółki osobowej uprawniony do prowadzenia jej spraw. Warto zauważyć, że definicja osoby zarządzającej odnosi się do osoby kierującej przedsiębiorstwem, a nie przedsiębiorcy. Wydaje się więc, że osobą zarządzającą jest także osoba, która nie będąc wpisana do właściwego rejestru, faktycznie podejmuje decyzje biznesowe odnoszące się do całego przedsiębiorstwa. Oczywiście wątpliwości mogą powstać, gdy np. dana umowa zostanie wynegocjowana i podpisana przez pełnomocników przedsiębiorcy. Niewątpliwie zakres definicji zostanie wyjaśniony przez orzecznictwo prezesa UOKiK oraz Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Zakres odpowiedzialności

Na gruncie ustawy OKiK osoba zarządzająca ponosi odpowiedzialność, gdy dopuści do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów dotyczących porozumień, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym.

Osoba zarządzająca nie będzie jednak odpowiadać na podstawie ustawy OKiK w przypadku dopuszczenia przedsiębiorcy do zawarcia lub trwania porozumienia polegającego na uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny (art. 6 ust. 1 pkt 7). Wskazany czyn może stanowić przestępstwo w rozumieniu kodeksu karnego.

Zgodnie z nowelizacją osoba zarządzająca nie będzie na jej podstawie ponosiła odpowiedzialności, gdy doprowadzi przedsiębiorcę do nadużywania pozycji dominującej albo gdy ze względu na jej działania przedsiębiorca dopuści się praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Jak się wydaje, ustawodawca wyszedł z założenia, że porozumienia antykonkurencyjne stanowią najistotniejsze zagrożenie dla konkurencji na rynku właściwym.

Należy zauważyć, że ustawa OKiK nadaje kompetencję prezesowi UOKiK do nakładania na osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy kary pieniężnej w wysokości do 50-krotności przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli osoba ta umyślnie albo nieumyślnie m.in. nie zgłosi zamiaru koncentracji przedsiębiorców.

Umyślność naruszenia

Osoba zarządzająca ponosi odpowiedzialność za naruszenie przepisu dotyczącego porozumień antykonkurencyjnych, jeżeli w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie trwania stwierdzonego naruszenia umyślnie dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia przez przedsiębiorcę tego przepisu. Definicja pojęcia „umyślność" znajduje się w art. 9 § 1 kodeksu karnego. Na jego mocy czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, tj. chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Pomimo że kodeks karny jest odrębną ustawą od ustawy OKiK, to ze względu na podobieństwo funkcji kary pieniężnej przewidzianej w ustawie OKiK i kar przewidzianych w kodeksie karnym sądzę, że można bazować na przedstawionej definicji jako właściwej do oceny umyślności naruszenia zakazów dotyczących porozumień antykonkurencyjnych przez osobę zarządzającą.

Jaka wysokość

Zgodnie z ustawą OKiK prezes UOKiK jest uprawniony do nałożenia na osobę zarządzającą kary pieniężnej do 2 mln zł, jeżeli umyślnie dopuściła do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów dotyczących porozumień antykonkurencyjnych. Przepisy ustawy OKiK określają, jakimi przesłankami organ antymonopolowy ma obowiązek się kierować przy ustalaniu wysokości kary pieniężnej nakładanej na osobę zarządzającą. Prezes UOKiK weźmie pod uwagę: stopień wpływu zachowania osoby zarządzającej na naruszenie, którego dokonał przedsiębiorca, przychody uzyskane przez osobę zarządzającą u przedsiębiorcy, z uwzględnieniem okresu trwania naruszenia, oraz okres i skutki rynkowe naruszenia.

Wtórność odpowiedzialności

Osoba zarządzająca może ponieść odpowiedzialność określoną w ustawie OKiK tylko w przypadku, gdy sam przedsiębiorca zostanie obciążony karą pieniężną za dopuszczenie się do naruszenia zakazów dotyczących porozumień antykonkurencyjnych. Dodatkowo tylko w decyzji dotyczącej ukarania przedsiębiorcy może się znaleźć dodatkowy punkt nakładający karę pieniężną na osobę zarządzającą. Odpowiedzialność finansowa osoby zarządzającej nie będzie miała zatem racji bytu, jeżeli przedsiębiorca nie zostanie ukarany karą finansową w tej samej decyzji, w której zostanie ukarana osoba zarządzająca.

Warto także zauważyć, że jeżeli osoba zarządzająca będąca jednocześnie przedsiębiorcą została ukarana karą pieniężną bezpośrednio na podstawie przepisów o karach pieniężnych nakładanych na przedsiębiorców za dopuszczenie się praktyki ograniczającej konkurencję, to niedopuszczalne jest ukaranie jej również na podstawie odpowiedzialności finansowej osób zarządzających za dopuszczanie się takiej praktyki. W przeciwnym wypadku mogłoby dojść do tego, że osoba zarządzająca będąca przedsiębiorcą zostałaby ukarana zarówno na podstawie przepisów dotyczących kar pieniężnych nakładanych na przedsiębiorców, jak i na podstawie przepisów dotyczących nakładania kar pieniężnych na osoby zarządzające.

Wejście w życie przepisów

Zgodnie z ustawą nowelizującą ustawę OKiK osoba zarządzająca ponosi odpowiedzialność za działania i zaniechania mające miejsce od dnia jej wejścia w życie, a więc od 18 stycznia 2015 r. W konsekwencji wszelkie zachowania osoby zarządzającej dokonane w imieniu przedsiębiorcy mające charakter porozumień antykonkurencyjnych, które zakończyły się przed 18 stycznia 2015 r., nie wiążą się z jej osobistą odpowiedzialnością. Gdy natomiast porozumienie antykonkurencyjne zostało zawarte przed 18 stycznia 2015 r. i jest stosowane również po tym dniu, osoba zarządzająca może za nie ponieść osobistą odpowiedzialność finansową, jednak tylko za działania i zaniechania mające miejsce po tym dniu.

Zdaniem eksperta

Mateusz Oskroba, radca prawny, Kancelaria Prawna Piszcz, Norek i Wspólnicy

Z uwagi na brak orzecznictwa prezesa UOKiK w zakresie ustalania odpowiedzialności zarządzających za czynności spełniające przesłanki porozumień antykonkurencyjnych, trudno jest dziś ocenić, w jaki sposób prezes UOKiK będzie podchodził do tej kwestii. Niewątpliwie jednak ryzyko obciążenia osoby zarządzającej karą do 2 mln zł (niezależnie od kary pieniężnej nakładanej na przedsiębiorcę, która może wynosić maksymalnie do 10 proc. przychodów tego przedsiębiorcy za poprzedni rok) powinno wpływać na osoby kierujące przedsiębiorstwami, aby nie wchodziły z innymi uczestnikami rynku w porozumienia, które w rozumieniu przepisów ustawy UOKiK mogą naruszać konkurencję na rynku.