We współczesnym obrocie gospodarczym coraz częściej mamy do czynienia ze współpracą z podmiotami mającymi siedziby poza terenem Polski. Okoliczność ta powoduje dodatkowe problemy w przypadku powstania sporów pomiędzy stronami. Dość często stosowana w razie sporu, w szczególności w celu przerwania przedawnienia, jest instytucja zawezwania do próby ugodowej.
Właściwość sądu
Zgodnie z art. 185 § 1 k.p.c. o zawezwanie do próby ugodowej – bez względu na właściwość rzeczową – można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika. Tym samym sądem miejscowo właściwym dla rozpoznania sprawy o zawezwanie do próby ugodowej jest: w przypadku osób fizycznych – sąd miejsca zamieszkania, a w przypadku osób prawnych – sąd miejsca siedziby przeciwnika. W tym kontekście zrodziło się więc pytanie, czy w ogóle możliwe jest złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej przeciwko podmiotowi niemającemu siedziby w Polsce.
Jurysdykcja krajowa
Przedmiotową kwestią zajął się Sąd Najwyższy i w uchwale z 28 marca 2014 (III CZP 3/14) uznał, iż przepisy o jurysdykcji krajowej mają zastosowanie w postępowaniu o zawezwanie do próby ugodowej. Uchwała została podjęta w związku z wnioskiem sądu okręgowego rozpoznającego zażalenie na postanowienie sądu rejonowego o odrzuceniu wniosku o zawezwanie do próby ugodowej wniesionego przez spółkę z siedzibą na Kajmanach przeciwko spółce z siedzibą na Cyprze. Sąd Najwyższy uznał, iż przepisy o jurysdykcji krajowej mają zastosowanie w postępowaniu o zawezwanie do próby ugodowej. Zdaniem SN postępowanie pojednawcze uregulowane w art. 184–186 k.p.c. ma status postępowania procesowego odrębnego. Zasługuje na aprobatę stanowisko, że jest to postępowanie o charakterze samodzielnym, będące odpowiednikiem postępowania w sprawie, jest to bowiem postępowanie strukturalnie wyodrębnione w kodeksie postępowania cywilnego, stanowiące ustawowy środek umożliwiający rozwiązywanie sporów cywilnoprawnych o charakterze fakultatywnym. Postępowanie to – podobnie jak proces – służy załatwieniu przed sądem sprawy cywilnej przez doprowadzenie do zawarcia przez strony ugody pod kontrolą sądu. Wszczęcie postępowania pojednawczego jest uznawane za czynność, która zmierza bezpośrednio do dochodzenia roszczenia, co powoduje przerwę biegu jego przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Nie można też pomijać, że jurysdykcja krajowa jest ogólną przesłanką dopuszczalności sądowych postępowań cywilnych, niezależnie od ich rodzaju, zatem powinna dotyczyć także postępowania pojednawczego. Z tych względów Sąd Najwyższy przyjął, że w sprawie o zawezwanie do próby ugodowej jurysdykcja krajowa stanowi przesłankę procesową.
Indywidualne przypadki
Do oceny, czy możliwe jest złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej przeciwko podmiotowi niemającemu siedziby w Polsce, istotne jest więc, czy w danej sprawie ma miejsce jurysdykcja krajowa czy nie. Tym samym nie można generalnie uznać, iż w każdym przypadku możliwe jest zawezwanie do próby ugodowej przeciwnika niemającego siedziby w Polsce.
Kwestię tę w każdej sprawie należy rozpatrywać indywidualnie. W sytuacji gdy zachodziłaby jurysdykcja krajowa w ramach postępowania procesowego, wniosek taki mógłby być złożony, natomiast w przypadku braku jurysdykcji krajowej w procesie w danej sprawie wniosek o zawezwanie nie mógłby być skutecznie złożony. Oznacza to, że jeśli w danej sprawie można złożyć pozew przeciwko zagranicznemu podmiotowi przed polskim sądem, to również można w tej samej sprawie przeciwko temu samemu podmiotowi złożyć przed polskim sądem zawezwanie do próby ugodowej w postępowaniu pojednawczym. Jurysdykcja krajowa badana jest zaś w oparciu o przepisy obowiązujące w przypadku postępowania procesowego. Odrębną kwestią jest to, w oparciu o jakie konkretnie przepisy rozstrzygamy, czy mamy do czynienia z jurysdykcją sądów polskich, czy też brak jest takiej jurysdykcji.
Autorka jest radcą prawnym, Kancelaria Nowakowski i Wspólnicy sp. kom.
Przepisy krajowe i międzynarodowe
W polskim prawie kwestia jurysdykcji krajowej w procesie na poziomie ustawy uregulowana jest przez przepisy art. 1097–11051 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.). Jednakże przy ustalaniu jurysdykcji należy mieć na uwadze także umowy międzynarodowe oraz prawodawstwo unijne. Należy tu wspomnieć chociażby o konwencji o jurysdykcji i uznawaniu oraz wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, podpisanej w Lugano dnia 30 października 2007 r. oraz rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych. W świetle postanowień konstytucji (art. 91 ust. 2 oraz ust. 3) ratyfikowane w drodze ustawowej umowy międzynarodowe oraz akty stanowione przez Unię Europejską mają pierwszeństwo przed regulacją ustawową, czyli postanowieniami k.p.c.
