Jeżeli kontrahenci pozostają w stałych stosunkach gospodarczych, pojawić się może problem prawidłowego zakwalifikowania nieprawidłowego świadczenia jednego z nich. Przy takiej okazji pomocne są przepisy kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu i świadczeniu nienależnym.

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, zobowiązany jest do wydania jej w naturze, a gdyby to nie było możliwe – do zwrotu jej wartości. Przesłanką omawianej instytucji jest nieuzasadnione żadnymi stosunkami prawnymi (umowami, zobowiązaniami) wzbogacenie jednej osoby kosztem innej. Bezpodstawne wzbogacenie występuje, gdy jeden podmiot świadczył na rzecz innego usługi bez podstawy umownej. Usługodawca nie musi w takiej sytuacji żądać zwrotu swoich świadczeń, ale wtedy, gdy uzna to za potrzebne.

Bezpodstawne wzbogacenie kreuje nowy stosunek zobowiązaniowy: w podanym przykładzie polega on na roszczeniu usługodawcy o zwrot świadczonych usług bez podstawy prawnej.

Nie można łączyć bezpodstawnego wzbogacenia z instytucją odstąpienia od umowy – jest to inna sytuacja, inaczej rozliczana.

Jeśli zobowiązany do wydania uzyskanej bez podstawy prawnej korzyści rozporządził nią dalej, to obowiązek wydania jej przechodzi na osobę, która ją uzyskała. Wszystkie obowiązki związane ze zwrotem korzyści wygasają, gdy ten, kto ją uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy podmiot ten, zużywając korzyść, powinien się obiektywnie liczyć z obowiązkiem jej zwrotu.

Z bezpodstawnym wzbogaceniem łączą się przepisy o świadczeniu nienależnym. Wystąpi ono wtedy, gdy ten, kto je spełnił:

- nie był zobowiązany – ktoś realizuje świadczenie, myśląc, że spełnia swój dług wobec drugiej strony, a go nie miał;

- nie był zobowiązany wobec osoby, której świadczył – przez pomyłkę dokonał przelewu nie tej osobie, wobec której miał uregulować zobowiązanie;

- podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty – w zamian za świadczenie odbiorca miał dokonać świadczenia ekwiwalentnego, ale nie był do tego świadczenia zobowiązany i nie wykonał go;

- czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia – przyczyną takiej nieważności może być wadliwość danej czynności prawnej lub nawet niezachowanie wymaganej formy (np. aktu notarialnego czy też pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi).

Warto pamiętać, że jeżeli osoba, która dokonała świadczenia nienależnego, wezwie drugą stronę do jego zwrotu, to powinien on nastąpić niezwłocznie po wezwaniu.