Komu przysługują prawa autorskie do utworu: pracodawcy czy pracownikowi

Prawa autorskie do utworu, zgodnie z dyspozycją art. 8 ustawy ?o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: ustawa) przysługują twórcy, a ich nabycie następuje z mocy prawa z chwilą stworzenia utworu. Należy jednak zwrócić uwagę na uregulowanie szczególne zawarte w ustawie, które odnosi się do twórczości pracowniczej.

Zgodnie z art. 12 ustawy, jeżeli umowa o pracę lub ustawa nie stanowi inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe do utworu w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Można postanowić ?inaczej

Należy podkreślić, że przepis ten ma charakter względnie obowiązujący. Oznacza to, że znajdzie on zastosowanie, o ile strony nie postanowią inaczej, czyli nie uregulują kwestii praw autorskich w sposób odmienny w zawieranej umowie o pracę.  W powołanym przepisie ustawy ustawodawca wprowadza dwa wymogi, które muszą zostać spełnione, aby prawo do utworu stworzonego przez pracownika przysługiwało pracodawcy – przedsiębiorcy.

Po pierwsze, dzieło musi pozostawać w bezpośrednimi związku z obowiązkami pracownika. Należy wskazać, że nie budzi wątpliwości, że sam fakt wykorzystania przez pracownika zaplecza technicznego przedsiębiorcy, jego np. sprzętu, narzędzi nie stanowi wystarczającej przesłanki do zakwalifikowania danego utworu jako utworu pracowniczego.

Generalnie pracodawca ma dwa lata na rozpowszechnianie utworu

Konieczne jest bowiem, aby utwór był konsekwencją wykonywania przez pracownika powierzonych mu w ramach stosunku pracy obowiązków. Warto przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 4 października 2011 r. V ACa 422/11, w którym sąd wskazał: „Aby utwór miał charakter pracowniczy, nie wystarcza jakikolwiek związek łączący powstanie utworu ze stosunkiem pracy; niezbędne jest, aby stworzenie utworu nastąpiło w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy".

Innymi słowy, chodzi o te przypadki, gdy stworzenie danego dzieła należało do zakresu zadań (obowiązków) pracownika. Obowiązki takie mogą być sprecyzowane w samej umowie o pracę, ?w bezpośrednich poleceniach służbowych (jednak tylko tych, które zostały wydane w granicach obowiązków pracowniczych danego twórcy).

Nie jest natomiast wystarczającą podstawą do stwierdzenia pracowniczego charakteru utworu (w rozumieniu art. 12  ustawy) „posłużenie się w procesie twórczym urządzeniami lub materiałami należącymi do zakładu pracy, przygotowanie utworu w czasie pracy twórcy, sfinansowanie pracy twórczej przez zakład pracy lub udział w procesie twórczym innych osób zatrudnionych w tym zakładzie oraz tolerowanie przez twórcę faktu eksploatowania bez porozumienia z nim utworu przez zakład pracy".

Znaczenie ?przyjęcia dzieła

Drugim warunkiem, o którym jest mowa w art. 12, jest przyjęcie utworu. Przyjęcie może nastąpić ?w różnej formie, zarówno przez złożenie oświadczenia woli w tym zakresie, jak również może mieć charakter dorozumiany.

Należy jednak pamiętać o treści art. 13 ustawy, zgodnie z którym, jeżeli pracodawca – przedsiębiorca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Oczywiście strony w umowie mogą odmiennie określić termin na przyjęcie utworu i wtedy tak jak w przypadku pozostałych regulacji dotyczących utworów pracowniczych, przywołana regulacja znajdzie zastosowanie tylko, o ile strony nie postanowią inaczej.

Warto zwrócić uwagę na to, że zgodnie z przeważającymi poglądami doktryny, przepis art. 12 ustawy jest uregulowaniem szczególnym w stosunku do regulacji normatywnej zawartej w dziale 5 ustawy. Takie ukształtowanie przepisów w odniesieniu do twórczości pracowniczej oznacza, że w przypadku, gdy zagadnienie praw autorskich będzie regulowane art. 12 ustawy, nie będzie konieczne wskazywanie pól eksploatacji danego utworu w umowie, które ?w przypadku typowego przenoszenia praw autorskich są elementem niezbędnym, a ich brak powoduje nieważność umowy w tym zakresie.

Jakie wynagrodzenie

Co do wynagrodzenia za przeniesienie praw autorskich przyjmuje się również, że o ile umowa ?o pracę nie stanowi inaczej, o tyle wynagrodzenie za pracę stanowi jednocześnie wynagrodzenie za utwory powstałe w ramach stosunku pracy. Wskazać należy, że strony mogą określić procentowo, jaka część obowiązków pracownika, ?a co za tym idzie wynagrodzenia, dotyczy wykonywania utworów ?i do tej części stosować 50-proc. koszty uzyskania przychodu, stosownie do treści art. 11 ust. 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Jak jest ?z rozpowszechnianiem

Przedsiębiorcy zapominają często o brzmieniu art. 12 ust. 2 ustawy. ?Z uwagi na to, że rodzi on doniosłe konsekwencje, warto pamiętać, zawierając umowę z pracownikiem, który ma być jednocześnie twórcą, ?o tej regulacji. Jeśli bowiem w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu pracodawca nie przystąpi do rozpowszechniania utworu, twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu. Po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę, wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy.

Często wskazany w przepisie okres 2 lat na przystąpienie do rozpowszechniania utworu nie znajduje uzasadnienia gospodarczego dla pracodawcy, warto więc odmiennie uregulować te kwestie w umowie ?o pracę lub pamiętać o konsekwencjach wynikających z omawianego przepisu i tym samym ryzyku dla pracodawcy w związku z nieprzystąpieniem do rozpowszechniania we wskazanym czasie.

Zdaniem autorki

Marta ?Ślusarska-Gajek aplikant adwokacki ?Kancelaria Gajek i Wspólnicy

Podsumowując, w przypadku ?gdy twórcą będzie pracownik zatrudniony na umowę o pracę, ?a utwory przez niego stworzone będą pozostawały w bezpośrednim związku z jego obowiązkami pracowniczymi, prawa autorskie ?do nich nabędzie pracodawca, ?o ile strony nie postanowią inaczej. Zatem w przypadku pracowników sytuacja jest dość prosta, ?a jednocześnie odmienna ?od standardowych umów mających ?za przedmiot majątkowe prawa autorskie z uwagi na brak konieczności wskazywania pól eksploatacji, na jakich następuje przeniesienie praw.

Należy jednak pamiętać, ?że regulacja art. 12 ustawy ?nie znajdzie zastosowania ?w przypadku zawierania ?umów o dzieło czy umów-zleceń, gdzie konieczne będzie uregulowanie wszelkich istotnych kwestii zgodnie ?z postanowieniami rozdziału 5. ustawy. Niewskazanie w takich umowach wspomnianych pól eksploatacji czy wynagrodzenia będzie wywoływać doniosłe konsekwencje dla zleceniodawcy czy zamawiającego.