Ujawnienie przyczyny zwolnienia umożliwia pracownikowi obronę przed postawionymi mu zarzutami, a sądowi pracy ?– sprawdzenie zasadności oraz zgodności wypowiedzenia ?z prawem. Aby osiągnąć ten cel, trzeba podać przyczynę w sposób konkretny (art. 30 § 4 k.p.).

W orzecznictwie sądowym utrwalił się pogląd, według którego jeżeli do dokonania określonej czynności wymagana jest przyczyna uzasadniająca tę czynność, powinna być ona wskazana w taki sposób, aby możliwe było sprawdzenie jej istnienia i zasadności. Nie wystarczy ogólnikowy zwrot (np. brak przydatności) lub powtórzenie wyrażeń ustawowych (np. naruszenie obowiązków pracowniczych), jeżeli nie jest to połączone z wykazaniem konkretnych okoliczności uzasadniających taki ogólny wniosek. Tak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 19 stycznia 2000 r. ?(I PKN 481/99). Dlatego wymówienie bez wskazania przyczyny lub bez jej skonkretyzowania uważa się za dokonane ?z naruszeniem prawa, a ściślej – art. 30 § 4 k.p. Przyczyna powinna być tak sformułowana, aby pracownik wiedział i rozumiał, dlaczego firma go zwalnia, i mógł zdecydować o wniesieniu odwołania do sądu.

Zwykły sposób

Wypowiedzenie umowy ?o pracę jest jednak zwykłym sposobem rozstania. Jego podstawy nie muszą być jakimiś szczególnymi czy nadzwyczajnymi okolicznościami, co pracodawca powinien podnosić w postępowaniu przed sądem. Wskazał na to SN w wyroku z 6 grudnia 2001 r. (I PKN 715/00): przyczyna wymówienia nie musi mieć szczególnej wagi czy nadzwyczajnej doniosłości. Przy czym mogą to być zarówno te zawinione przez pracownika (np. niesumienne wykonywanie poleceń przełożonych), jak i niezawinione (np. spowodowane jego złym stanem zdrowia).

Podany przez szefa powód musi być natomiast prawdziwy, czyli zgodny ze stanem faktycznym. Za uzasadnione przyczyny orzecznictwo uznało np. takie zdarzenia:

Przy likwidacji stanowiska

Wynikający z art. 30 § 4 k.p. wymóg ujawnienia przyczyny wypowiedzenia obejmuje też konieczność podania kryteriów wyboru pracowników do zwolnienia, gdy szef wypowiada umowę z powodu likwidacji jednego z większej liczby takich samych stanowisk. Zwracał na to uwagę SN w wyroku z 10 września 2013 r. (I PK 61/13). Stwierdził, że w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy na czas nieokreślony ?z takiego powodu powinna być podana także przyczyna wyboru pracownika do zwolnienia (kryteria doboru), chyba że jest oczywista lub znana pracownikowi.

Struktura firmy inaczej

Podobnie jest przy zmianach organizacyjnych. SN podkreślił to w wyroku z 16 grudnia ?2008 r. (I PK 86/08). Uznał, że pracodawca, który przy redukowaniu zatrudnienia z przyczyn organizacyjnych stosuje określone zasady (kryteria) doboru podwładnych do zwolnienia, powinien w odniesieniu do wskazanej przyczyny wypowiedzenia nawiązać do zastosowanego kryterium selekcji pracownika do redukcji. Ma także wskazać, że ten dobór jest wywołany i usprawiedliwiony znanymi pracownikowi jego niższymi kwalifikacjami zawodowymi w porównaniu ze wszystkimi, których dotyczyły przyczyny zmuszające pracodawcę do ograniczenia etatów. Podobnie w wyroku z 25 stycznia 2013 r. (I PK 172/12) SN wskazał, że gdy rozwiązanie angażu dotyczy pracownika wybranego przez szefa z większej liczby zatrudnionych na takich samych stanowiskach, przyczyną tego są zarówno zmiany organizacyjne czy redukcja zatrudnienia, jak i określona kryteriami doboru sytuacja konkretnego pracownika. Chodzi tu np. ?o krótszy staż pracy, mniejsze umiejętności, niższe wykształcenie czy inne źródła dochodu, które ma etatowiec, i do nich firma powinna się odwołać ?w piśmie o wypowiedzeniu.

Ryszard Sadlik jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach