Bezpośrednią konsekwencją powołania się na te okoliczności jest uznanie porozumienia ?o rozwiązaniu angażu za nieważne, a tym samym kontynuacja stosunku pracy. Prawo do uchylenia się od skutków prawnych porozumienia przysługuje tylko tej jego stronie, której oświadczenie woli było wadliwe.

Błędna ocena

Instytucję błędu reguluje art. 84 kodeksu cywilnego (w zw. z art. 300 k.p.). Przepis ten wprowadza warunki, od których zależy możliwość uchylenia się od skutków prawnych. Zgodnie z nim błąd powinien dotyczyć treści czynności prawnej. Jest to zarówno mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia woli (niezgodność między prawidłowo powziętą wolą a wadliwym jej oświadczeniem), jak i mylne wyobrażenie o okolicznościach faktycznych jemu towarzyszących. Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku 19 marca 2002 r. (I PKN 156/01). Ponadto jeżeli oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, choćby bez jej winy, albo gdy wiedziała o błędzie lub z łatwością mogła go zauważyć.

Błąd powinien być także istotny, czyli uzasadniać przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod jego wpływem i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby takiego oświadczenia. Przykładem działania pod wpływem błędu uprawniającego do uchylenia się od skutków porozumienia o rozwiązaniu umowy jest podpisanie takiego dokumentu przez pracownicę w ciąży w chwili, w której nie wiedziała jeszcze o swoim stanie. W takich okolicznościach nie stosuje się ograniczenia ?o wymogu wywołania błędu przez drugą stronę czynności prawnej. Zgodnie bowiem z orzecznictwem SN konieczność ochrony kobiet w ciąży uzasadnia złagodzenie tych warunków. Tym samym nie jest konieczne, aby błąd co do stanu ciąży wywołał pracodawca, chociażby bez jego winy albo aby wiedział on o błędzie lub z łatwością mógł go zauważyć (wyroki SN ?z: 19 marca 2002 r., I PKN 156/01 i 11 czerwca 2003 r., I PK 206/02).

Celowe zmylenie...

Inną podstawą uchylenia się od skutków prawnych porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę jest złożenie oświadczenia woli pod wpływem błędu wywołanego przez drugą stronę podstępem (art. 86 k.c. w zw. z art. 300 k.c.). Zgodnie z uzasadnieniem wyroku SN ?z 23 marca 2000 r. (II CKN 805/98) podstęp zakłada celowe, umyślne działanie sprawcy skierowane na wywołanie takiego niezgodnego z prawdą obrazu rzeczywistości u osoby, na wolę której oddziałuje, aby zdolny on był do nakłonienia jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści. W takim przypadku uchylenie się od skutków oświadczenia woli może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak i gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.

Przykładem podstępnego działania pracodawcy jest skłonienie pracownika, aby podpisał porozumienie o rozwiązaniu angażu, przez złożenie obietnicy zawarcia innej korzystniejszej umowy bez zamiaru późniejszego zrealizowania tego zapewnienia.

...i nakłonienie do podpisu

Do uchylenia się od skutków porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę uprawnia też podpisanie tego dokumentu pod wpływem groźby. Zgodnie z art. 87 k.c. „kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe". Przykładem takiego działania jest wywoływanie przez pracodawcę presji na etatowcu, aby zmusić go do podpisania porozumienia, grożąc mu, że jeśli nie zgodzi się na nie, rozwiąże z nim umowę o pracę ?w trybie dyscyplinarnym (choć nie ma rzeczywistych podstaw do jego zastosowania).

Należy jednak zwrócić uwagę na to, że tylko wyraźne wymuszenie można zakwalifikować jako podstawę uchylenia się od skutków prawnych. Zwykłe bowiem poinformowanie pracownika przez przełożonego o negatywnej ocenie jego działania i wskazanie mu konsekwencji prawnych, w tym uprzedzenie go o możliwości rozwiązania angażu bez wypowiedzenia, nie stanowi groźby bezprawnej w rozumieniu ?art. 87 k.c. w związku z art. 300 k.p. (wyrok SN ?z 22 stycznia 2004 r., I PK 199/03).

Autorka jest adwokatem ?w kancelarii Nowakowski ?i Wspólnicy

Rok na działanie

Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych wygasa:

- w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia,

- przy groźbie – z upływem roku od chwili, ?kiedy stan obawy ustał.