Szkodę w mieniu spółki wyrządził prezes jej zarządu zatrudniony na umowę o pracę i jednoosobowo wykonujący czynności z zakresu prawa pracy. Czy to oznacza, że bieg przedawnienia rozpoczyna się ?w chwili, gdy szkoda została wyrządzona, ponieważ wtedy prezes się o niej dowiedział?
Nie. Chwila, w której o wyrządzeniu szkody dowiaduje się jej sprawca należący ?do kręgu osób wymienionych w art. 31 § 1 k.p., nie stanowi momentu, w którym pracodawca poznaje fakty o wyrządzeniu szkody przez pracownika w rozumieniu ?art. 291 § 2 k.p. Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 7 kwietnia 2011 r. (I PK 242/10). W jego opinii przyjęcie odmiennej wykładni umożliwiałoby niemal bezkarne działanie pracowniczych kierowników zakładu, którzy po wyrządzeniu szkody mogliby powołać się na to, ?że w ich osobie pracodawca wiedział o wyrządzeniu szkody.
Czy każde roszczenie z zakresu prawa pracy się przedawni?
Nie. Mimo że w stosunkach pracy przedawniają się nie tylko roszczenia majątkowe, ale ?też niemajątkowe, to z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że przedawnieniu nie ulegają roszczenia o ustalenie. Przykładowo nie przedawni się roszczenie o ustalenie, ?że zdarzenie było wypadkiem przy pracy (por. wyrok SN z 16 marca 1999 r., II UKN 510/98) ?czy o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Rozstrój zdrowia pracownika będący wynikiem dyskryminacji w miejscu pracy ujawnił się dopiero ?po czterech latach od rozwiązania stosunku pracy. Pracownik wniósł pozew o zadośćuczynienie. ?Czy zostanie oddalony, skoro od rozwiązania angażu minęły ponad trzy lata?
Nie. To roszczenie jeszcze się nie przedawniło. Według wyroku SN z 3 lutego 2009 r. ?(I PK 156/08) rozpoczęcie biegu przedawnienia może nastąpić już po ustaniu stosunku pracy. Wymagalność roszczenia o zadośćuczynienie wyprowadzanego z doznania rozstroju zdrowia na skutek stosowania przez pracodawcę praktyk dyskryminacyjnych powstaje nie wcześniej, niż ujawniły się dolegliwości, które w ocenie powoda są skutkiem ?tych działań. Dlatego dzień ustania stosunku pracy nie stanowi daty wymagalności ?roszczenia o odszkodowanie z racji dyskryminacji. Bieg terminu przedawnienia roszczenia ?wywodzonego z art. 18
3d
k.p. rozpoczyna się dopiero po ujawnieniu się szkody na osobie pracownika.
Pracownik wystąpił przeciwko pracodawcy o zapłatę zaległych wynagrodzeń, określając żądaną kwotę na 20 tys. zł, ponieważ samodzielnie nie był w stanie wyliczyć wszystkich składników swojego wynagrodzenia. Po dwóch latach procesu biegły wyliczył, że pracownikowi należy się 5 tys. zł więcej. Rozszerzył powództwo, a pracodawca podniósł zarzut przedawnienia roszczenia w części rozszerzonej. Czy sąd uwzględni ten zarzut?
Tak. Dlatego, że pozew, w którym powód nie wystąpił z całym przysługującym mu ?w stosunku do pozwanego żądaniem, nie przerywa biegu przedawnienia co do tej części roszczenia, która pozostała poza żądaniem tego pozwu (por. wyrok SN z 10 stycznia ?2007 r., III PK 90/06). W stosunku do roszczeń objętych rozszerzonym powództwem przerwa biegu przedawnienia może nastąpić dopiero po ich zgłoszeniu w toku postępowania.
Przed sądem pierwszej instancji zatrudniony się bronił, zgłaszając m.in. zarzut przedawnienia. ?Sąd go nie uwzględnił. Gdy przegrał sprawę, złożył apelację, w której nie ponawiał już zarzutu przedawnienia. Jest on jednak oczywiście uzasadniony. Czy sąd odwoławczy będzie mógł go ?uwzględnić z urzędu?
Tak. Ponieważ przedawnienie jest instytucją prawa materialnego, sąd drugiej instancji musi rozważyć kwestię przedawnienia – w razie podniesienia zarzutu przedawnienia przez tego, przeciwko komu służy roszczenie (art. 117 § 2 k.c.) – bez względu na zarzuty apelacji (por. wyrok SN z 4 marca 2010 r., I CSK 407/09). Warunkiem rozpoznania tego zarzutu jest oczywiście podniesienie go przez uprawnionego we wcześniejszej fazie postępowania.
W wyniku błędów pracodawcy przy wypełnianiu świadectwa pracy zatrudniony otrzymał niższą emeryturę. Czy to roszczenie się przedawnia?
Tak. W wyroku z 17 marca 2011 r. (I PK 61/10) SN wyraził pogląd, że roszczenie ?o odszkodowanie z tytułu otrzymywania niższej emerytury wskutek wydania przez pracodawcę niewłaściwego świadectwa pracy oraz niewydania zaświadczenia o pracy górniczej przedawnia się na podstawie art. 291 § 1 k.p., czyli w terminie trzyletnim, a nie na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Sąd Najwyższy uznał, że przedawnienie roszczeń ?z tytułu odpowiedzialności pracodawcy za wady wynikające z dokumentacji pracowniczej, które wpływają na uprawnienia z ubezpieczeń społecznych, należy do materii prawa pracy, której specyfika dotycząca zarówno roszczeń ze stosunku pracy, jak i roszczeń z nimi związanych, wymaga jednakowego liczenia terminów przedawnienia.
Pracownik wystąpił o ustalenie stosunku pracy. Proces trwał dwa lata. Etatowiec go wygrał, ?ale przeciwko pracodawcy o zapłatę ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy wystąpił dopiero ?po kolejnych dwóch latach. Pracodawca podniósł zarzut przedawnienia, a pracownik dowodził, ?że złożenie pozwu o ustalenie stosunku pracy, przerwał bieg przedawnienia wszystkich ?roszczeń wynikających z ustalonego stosunku pracy. Czy pracodawca ma rację i doszło do ?przedawnienia?
Tak. Pracownik przegra ten proces, gdyż jedynie wytoczenie powództwa o określone świadczenia przerywa bieg przedawnienia takich roszczeń. Tak Sąd Najwyższy uznał m.in. w wyroku z 26 lipca 2011 r. (I PK 23/11). W uzasadnieniu zauważył, że nie jest uznawane za przerywające bieg przedawnienia samo wniesienie pozwu o ustalenie. Orzeczenie ustalające stosunek pracy nie przesądza bowiem w żaden sposób o wynikających z tego ustalenia ewentualnych roszczeniach majątkowych. Strona, która nie dochodziła stosownych roszczeń razem z żądaniem ustalenia stosunku pracy, może domagać się zasądzenia roszczeń wynikających z ustalonego stosunku prawnego w innym postępowaniu. Żądanie ustalenia istnienia stosunku pracy nie jest zatem przedmiotowo identyczne ze zgłoszeniem roszczeń o pracownicze świadczenia z ustalanego stosunku prawnego, których mogły nie zawierać twierdzenia faktyczne strony powodowej.
Rafał Krawczyk sędzia Sądu Okręgowego w Toruniu