Nie tylko prezes spółki odpowiada za działanie na jej szkodę

Prawidłowe funkcjonowanie obrotu gospodarczego uzależnione jest między innymi od  uczciwości podmiotów w nim uczestniczących. Przy podejmowaniu decyzji powinny się one kierować wskaźnikami ekonomicznymi, a nie innymi, niczym nieuzasadnionymi i nie zawsze uczciwymi kryteriami. Ponadto dla prawidłowego funkcjonowania obrotu bardzo ważne jest, aby osoby zajmujące w podmiotach gospodarczych kluczowe funkcje kierowały się nie osobistymi korzyściami, ale interesami firm, które reprezentują.

W celu zagwarantowania prawidłowego funkcjonowania obrotu gospodarczego ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie surowych sankcji karnych za nadużycie zaufania w obrocie gospodarczym. Zgodnie z art. 296 § 1 kodeksu karnego gdy osoba, która obowiązana jest do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą przedsiębiorcy, nadużywa uprawnień lub nie dopełnia obowiązków i wyrządza przez to znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat pięciu.

Przepisy, decyzja lub umowa

Zgodnie z tym przepisem nie każda osoba, która jest w jakikolwiek sposób powiązana z podmiotem gospodarczym lub jest w nim zatrudniona, może popełnić to przestępstwo. Ma ono bowiem charakter indywidualny. Dopuścić się go mogą wyłącznie osoby, które są obowiązane na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Jak zauważył Sąd Najwyższy, przestępstwo z art. 296 kodeksu karnego jest przestępstwem indywidualnym i jego sprawcą może być tylko osoba zobowiązana do zajmowania się sprawami majątkowymi różnych podmiotów na podstawie przepisu prawnego, decyzji właściwego organu lub umowy (postanowienie SN z 3 listopada 2004 r., IV KK 173/04). W tym samym postanowieniu SN wyjaśnił, że przez sprawy majątkowe rozumieć należy wszystko, co związane jest z majątkiem i sytuacją majątkową danego podmiotu. Innymi słowy, zajmowanie się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa polega na prowadzeniu całości albo części interesów tego przedsiębiorstwa.

Dyrektorzy muszą uważać

Jakie zatem w praktyce osoby mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 296  § 1 kodeksu karnego?

Przede wszystkim będą to osoby zobowiązane do prowadzenia całości albo części interesów przedsiębiorstwa, z prawem do samodzielnego podejmowania istotnych decyzji dotyczących jego majątku. Do osób odpowiedzialnych należy zatem zaliczyć m.in. członków zarządu, syndyków oraz likwidatorów spółek handlowych. Do grupy tej mogą być zaliczeni dyrektorzy wyodrębnionych zakładów spółek kapitałowych i ich zastępcy. Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Katowicach w swoim wyroku z 27 października 2005 r. (II AKa 88/05) dyrektorzy i ich zastępcy poszczególnych, wyodrębnionych zakładów (działów), funkcjonujących w ramach spółki kapitałowej i zatrudnieni w niej na podstawie umowy o pracę, mimo że nie wchodzą w skład statutowych władz tej spółki, z samego faktu pełnienia takich funkcji kierowniczych, w odniesieniu do części majątku tego podmiotu, posiadają określone władztwo kształtujące ich możliwości decyzyjne wobec mienia. Niezależnie zatem od braku uszczegółowienia ich kompetencji w zakresie czynności mają oni obowiązek zajmowania się chociażby działalnością gospodarczą w powierzonym im fragmencie globalnej działalności spółki. Mogą być oni zatem uznani za osoby kwalifikowane do ponoszenia odpowiedzialności karnej z art. 296 § 1 kodeksu karnego.

Zdolność do ponoszenia takiej odpowiedzialności mają również pełnomocnicy przedsiębiorcy, jak np. menedżerowie czy adwokaci i radcowie prawni. W ściśle określonych sytuacjach, jak np. zawarcie ugody w procesie w imieniu spółki bez zgody jej władz, mogą być oni uznani za osoby zajmujące się cudzymi sprawami majątkowymi.

Pracownika nie można ukarać

Do odpowiedzialności za przestępstwo z art. 296 § 1 kodeksu karnego nie mogą natomiast zostać pociągnięte osoby, które w podmiocie gospodarczym wykonują wyłącznie czynności służbowe i realizują precyzyjne polecenia swoich przełożonych. Jak zauważył w swoim wyroku Sąd Najwyższy, zajmowanie się sprawami, jako równoważne z pojęciami prowadzi  lub rządzi, charakteryzuje się samodzielnością działania podmiotu. Stąd nie mieści się w pojęciu zajmowania się wypełnianie czynności ściśle wykonawczych (służbowych) ani też wypełnianie ściśle oznaczonych i precyzyjnych poleceń lub też wykorzystanie obowiązków jedynie w zakresie dbałości o to, aby stan mienia powierzonego nie uległ pogorszeniu. Zdaniem Sądu Najwyższego z tych względów do kręgu podmiotów przestępstwa określonego w art. 296 § 1 kodeksu karnego nie mogą zostać zaliczone osoby wykonujące ściśle określone czynności w sposób niesamodzielny, jako wykonawcy cudzych poleceń (wyrok SN z 18 grudnia 2007 r., WA 53/07). Odpowiedzialności karnej z tego artykułu nie mogą zatem ponosić zwykli pracownicy danego podmiotu gospodarczego wykonujący polecenia przełożonych czy też osoby administrujące jego majątkiem.

Nieuzasadnione wydaje się również pociąganie do odpowiedzialności karnej za czynności formalne podejmowane przy tworzeniu spółki handlowej. Nie są to bowiem czynności polegające na zajmowaniu się sprawami majątkowymi w rozumieniu art. 296 § 1 kodeksu karnego.

Autor jest asesorem Prokuratury Rejonowej Warszawa-Ochota

podstawa prawna: Art. 296 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553 ze zm.)

Jakie przysługują prawa

Podmiotowi gospodarczemu w postępowaniu karnym przysługuje prawo do: