Jedynie nakaz inspektora pracy pozwala skutecznie wyegzekwować dochodzoną przez podwładnego należność. Gdy nie zostanie wykonany, jako decyzja administracyjna podlega egzekucji. Inaczej wystąpienie inspektora nie jest decyzją administracyjną i nie ma charakteru aktu władczego. Zatem pracodawca nie musi się mu podporządkować.

Tak wynika z postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z 29 maja 2009 r. (I OSK 626/09). Nie jest ono zagrożone sankcją, gdyż ma charakter zalecenia lub postulatu urzędnika skierowanego do pracodawcy.

Istotą wystąpienia jest stwierdzenie faktu naruszenia przepisów i wezwanie pracodawcy do jego usunięcia w wyznaczonym terminie (postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 18 maja 2010 r., III SA/Kr 304/10). Jedynym obowiązkiem pracodawcy związanym z otrzymaniem wystąpienia jest zawiadomienie inspektora pracy, w terminie wskazanym w wystąpieniu, o terminie i sposobie wykonania ujętych w nim wniosków (postanowienie NSA z 23 października 2008 r., I OSK 1029/ 08).

Bezsporność świadczeń

W interesie pracowników leży więc, aby kontrolerzy wydawali jak najwięcej nakazów płacowych. Ten środek jest bowiem bardziej skuteczny niż wystąpienie. Niestety, taki kontroler nie zawsze może wydać nakaz zapłaty należnych w ocenie pracownika świadczeń. Podstawowym warunkiem jego wydania jest bowiem bezsporność świadczenia.

Jeśli nie można stwierdzić w sposób niewątpliwy, że konkretnej osobie nie wypłacono przysługującego świadczenia, inspektor nie może wydać nakazu. Podobnie gdy między stronami istnieje spór dotyczący okresu, wysokości czy tytułu do wypłaty świadczenia lub jeśli pracodawca neguje zasadność roszczenia bądź kwestionuje fakt jego niezaspokojenia (wyrok NSA z 4 stycznia 2010 r., I OSK 791/09).

Zatwierdzone do przelewu

Świadczenie jest bezsporne, gdy zostało naliczone i zatwierdzone do wypłaty przez pracodawcę, ale nie zostało pracownikowi wypłacone. Potwierdził to NSA w wyroku z 21 maja 2009 r. (I OSK 921/08). Uznał, że wydanie przez inspektora nakazu zapłaty wynagrodzenia za pracę jest możliwe, gdy nie ma sporu między pracownikiem a pracodawcą, a wynagrodzenie jest obliczone i zatwierdzone przez szefa oraz zaksięgowane w dokumentach przedstawionych inspektorowi w toku kontroli. Nakaz to urzędowe stwierdzenie istnienia zobowiązania po stronie pracodawcy z jednoczesnym nakazaniem mu w trybie administracyjnoprawnym wypłaty zaległej pensji.

Przykład

Pracownica złożyła skargę do PIP, domagając się wypłaty nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy. Podczas kontroli inspektor pracy stwierdził, że postanowienia obowiązującego w zakładzie regulaminu wynagradzania są niejednoznaczne. Można je bowiem interpretować w ten sposób, że zalicza się ogólny staż pracy u wszystkich pracodawców łącznie lub jedynie staż u tego pracodawcy.

Tego ostatniego stanowiska bronił szef wskazując, że pracownicę zatrudnia zaledwie od dwóch lat i nie ma ona prawa do tego świadczenia. W takim wypadku inspektor nie powinien wydać nakazu, a jedynie pouczyć pracownicę o możliwości dochodzenia wypłaty na drodze sądowej.

W ocenie WSA w Kielcach, wyrażonej w wyroku z 30 września 2008 r. (II SA/KE 294/08), inspektor pracy nie ma prawa uznać określonego świadczenia za należne, jeśli szef nie uznaje go za takie. W konsekwencji więc dopóki nie można w sposób niewątpliwy stwierdzić, że wynagrodzenie lub świadczenie przysługuje konkretnemu pracownikowi, dopóty inspektor pracy nie może skorzystać z uprawnienia z art. 11 pkt 7 ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU z 2012 r., poz. 404 ze zm.), czyli wydać nakazu płatniczego.

Gwarancje z angażu

Drugą grupą świadczeń, wobec których inspektor może zastosować nakaz, są te, gdzie prawo do świadczenia wynika z samych przepisów lub z umowy o pracę albo aktów prawa wewnątrzzakładowego i pracodawca ich nie kwestionuje. Takie wnioski płyną zarówno ze stanowiska Komisji Prawnej GIP z 27 września 2012 r., jak i wyroku WSA w Kielcach z 18 lipca 2008 r. (II SA/Ke 293/08).

Przykład

Pracownik poskarżył się PIP na to, że od trzech miesięcy szef nie wypłaca załodze dodatków za pracę w porze nocnej. Z ewidencji czasu pracy jednoznacznie wynikały rozmiary tej pracy, a pracodawca w trakcie kontroli nie kwestionował zatrudniania personelu w porze nocnej. W takim wypadku inspektor może wydać nakaz zapłaty należnych dodatków.

Wyjątek pojawi się jedynie wtedy, gdy szef określił w przepisach wewnątrz-firmowych zasady naliczania tego dodatku i są na tyle niejednoznaczne, że można je różnie interpretować. Co więcej muszą być one korzystniejsze dla pracowników niż gwarantuje przepis powszechny, gdyż w innym przypadku w ich miejsce należy stosować art. 151

8

§ 1

kodeksu pracy

.

Co obejmuje

Nakaz płacowy może dotyczyć wynagrodzenia za pracę oraz jego poszczególnych składników. Zgodnie z wyrokiem WSA w Gdańsku z 2 lipca 2008 r. (III SA/Gd 62/08) może obejmować też nagrody jubileuszowe czy odprawy emerytalno-rentowe. Wynika to z celu nakazu, jakim jest zdyscyplinowanie pracodawcy poprzez nałożenie grzywny, aby wykonał decyzję. Potwierdza to też Główny Inspektorat Pracy w stanowisku z 27 września 2012 r.

Stanowisko GIP

STANOWISKO KOMISJI PRAWNEJ GŁÓWNEGO INSPEKTORA PRACY Z 27 WRZEŚNIA 2012 R. DOTYCZĄCE STOSOWANIA PRZEZ INSPEKTORÓW PRACY ŚRODKÓW PRAWNYCH W SPRAWACH ZWIĄZANYCH Z WYPŁATĄ WYNAGRODZENIA ZA PRACĘ I INNYCH ŚWIADCZEŃ PRACOWNICZYCH

Zgodnie z art. 11 pkt 7 ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzUz 2012 r., poz. 404 ze zm.) inspektor pracy uprawniony jest do nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu.

Zdaniem Komisji Prawnej Głównego Inspektora Pracy nakazy, o których mowa w art. 11 pkt 7 tej ustawy, powinny być wydawane przez inspektorów pracy jedynie w sytuacjach, gdy wynagrodzenie za pracę lub inne świadczenie pracownicze ma charakter bezsporny. Wskazuje na to użyte w tym przepisie określenie „należne". W praktyce nakaz ten powinien dotyczyć świadczeń naliczonych i zatwierdzonych do wypłaty przez pracodawcę, jednak – z jakichś względów – niewypłaconych pracownikowi.

W uzasadnionych przypadkach inspektor pracy może wydać nakaz również, gdy świadczenie nie zostało naliczone, ale prawo do świadczenia wynika wprost z umowy o pracę, lub przepisów prawa pracy, a pracodawca nie wnosi zastrzeżeń do treści protokołu ustalającego stan faktyczny (np. prawo do dodatku za pracę w porze nocnej, gdy ustalenia z kontroli bezspornie dokumentują fakt pracy w porze nocnej).

W pozostałych sytuacjach (np. zastrzeżenia do protokołu, brak kompletu dokumentów potwierdzających prawo do świadczeń) w pkt 8 art. 11 ustawy pozostawiono możliwość kierowania przez inspektorów pracy wystąpień lub wydawania poleceń usunięcia stwierdzonych naruszeń przepisów prawa pracy, a więc również w sprawach związanych z wypłatą wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń pracowniczych.

Jak wynika z orzecznictwa sądów administracyjnych (wyrok NSA, I OSK 1186/08 lub wyrok WSA w Gdańsku, III SA/Gd 153/09), nakazy wypłaty mogą dotyczyć również należności byłych pracowników i obejmować (poza wynagrodzeniem za pracę i jego składnikami) w szczególności następujące świadczenia:

- odprawy emerytalno-rentowe,

- odprawy pieniężne w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracowników,

- nagrody jubileuszowe,

- ekwiwalenty pieniężne z tytułu niewykorzystania urlopów wypoczynkowych w związku z rozwiązaniem umów o pracę.

Natomiast nakazy, o których mowa w art. 11 pkt 7 ustawy o PIP, nie mogą obejmować:

- świadczeń wynikających z ubezpieczenia społecznego,

- świadczeń będących przedmiotem toczącego się postępowania sądowego lub objętych wyrokiem sądu pracy,

- odsetek za zwłokę w wypłacie wynagrodzeń lub innych świadczeń należnych ze stosunku pracy lub odsetek z tytułu nieterminowego wykonania wyroku sądowego,

- odszkodowania lub wynagrodzenia przysługującego z tytułu rozwiązania lub wypowiedzenia umowy o pracę.

W ocenie Komisji Prawnej nakazy powinny konkretnie wskazywać, na rzecz którego/ych pracownika/ów pracodawca ma dokonać wypłaty określonego świadczenia, z podaniem jego wysokości i rodzaju. Zarządzenie nakazowe powinno dotyczyć jednego rodzaju świadczenia, niezależnie od liczby pracowników i okresu, za który ono przysługuje. Ponadto nakaz może zawierać uzasadnienie prawne i faktyczne.

Stwierdza w nim, że poza nagrodami jubileuszowymi i odprawami emerytalno-rentowymi nakaz może dotyczyć także odpraw pieniężnych przyznawanych w związku z rozwiązaniem umowy z przyczyn niedotyczących pracowników oraz ekwiwalentów pieniężnych za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w razie rozwiązania stosunku pracy.

Jakie skutki

Ze względu na ważny interes pracownika nakaz płacowy z mocy prawa podlega natychmiastowemu wykonaniu (art. 11 pkt 7 ustawy o PIP w związku z art. 108 § 1 kodeksu postępowania administracyjnego). Oznacza to, że nawet wniesienie odwołania od takiej decyzji z zachowaniem 14-dniowego terminu nie wstrzymuje jej realizacji. Pracodawcy powinni jednak pamiętać o tym, że gdy nie wykonują nakazu, dopuszczają się wykroczenia z art. 283 § 2 pkt 7 k.p., zagrożonego karą grzywny.

To jednak nie koniec dolegliwości, jakie dotkną szefa, który uchyla się od wykonania decyzji inspektora pracy. Przeciwko opornemu pracodawcy urzędnik może bowiem wszcząć postępowanie egzekucyjne, w toku którego nakłada grzywny, aby przymusić go do określonych działań. To oczywiście krok ostateczny, ale bardzo dotkliwy dla pracodawców, gdyż grzywny wolno nakładać kilkakrotnie, w tej samej lub wyższej wysokości.

Przy czym maksymalna grzywna dla osoby fizycznej wynosi 10 tys. zł, a dla osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej aż 50 tys. zł (art. 121 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 1015 ze zm.).

Łącznie zaś kary nie mogą przekroczyć 50 tys. zł dla osoby fizycznej i 200 tys. zł dla osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Na szczęście, jeśli szef wykona obowiązek określony w nakazie, nałożone a nieuiszczone lub nieściągnięte grzywny w celu przymuszenia są umarzane (art. 125 § 1 ustawy).

Niezależnie zaś od skutków wydania nakazu płatniczego szef musi pamiętać, że niewypłacenie, zaniżenie lub opóźnienie wypłaty wynagrodzenia lub innych świadczeń ze stosunku pracy stanowi wykroczenie, zagrożone grzywną od 1 tys. do 30 tys. zł (art. 282 § 1 pkt 1 k.p.).