Ustawa o promocji zatrudnienia reguluje też przypadki, kiedy do podejmowania działalności zarobkowej przez obywateli innych państw nie jest potrzebne zezwolenie na pracę od wojewody.
W takim wypadku cudzoziemiec musi jednak w dalszym ciągu legalnie przebywać w Polsce na podstawie dokumentu, który nie wyklucza wykonywania przez niego pracy.
Bez konieczności występowania o zezwolenie na pracę można zatem zatrudnić obcokrajowca:
1. mającego w Polsce zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony. Dotyczy to:
- członków rodziny cudzoziemca w przypadku owdowienia, rozwodu, separacji, śmierci wstępnego lub zstępnego pierwszego stopnia,
- małżonka obywatela polskiego w razie owdowienia lub rozwodu, gdy przemawia za tym szczególnie ważny interes cudzoziemca,
- cudzoziemców mających zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE w celu podjęcia pracy, działalności gospodarczej, studiów lub szkolenia zawodowego,
- ofiar handlu ludźmi, studentów stacjonarnych studiów wyższych lub doktoranckich,
- cudzoziemca będącego naukowcem, który przybywa lub przebywa w Polsce po to, aby prowadzić badania naukowe na podstawie umowy o przyjęciu w celu realizacji projektu badawczego zawartej z placówką naukową zatwierdzoną przez ministra właściwego do spraw nauki;
2. będącego małżonkiem obywatela polskiego lub cudzoziemca (będącego uchodźcą, któremu udzielono w Polsce ochrony uzupełniającej, mającemu zezwolenie na osiedlenie się w RP, mającemu zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE w RP, posiadającego zgodę na pobyt tolerowany w RP, korzystającego z ochrony czasowej w RP, jeśli ma zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium RP udzielone w związku z zawarciem związku małżeńskiego;
3. będącego zstępnym obywatela polskiego lub cudzoziemca, należącego do jednej z podanych grup, w wieku do 21 lat lub pozostającego na jego utrzymaniu, jeżeli ma zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony w Polsce;
4. mającego zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony w Polsce udzielone w celu łączenia rodzin;
5. przebywającego w Polsce i posiadającego stempel w dokumencie podróży potwierdzający, że cudzoziemiec złożył w terminie wniosek o zezwolenie: na zamieszkanie na czas oznaczony, na pobyt rezydenta długoterminowego WE lub na osiedlenie się, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku był zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę na podstawie powyższych okoliczności;
6. mającego ważną Kartę Polaka.
Ten ostatni dokument reguluje ustawa z 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (DzU nr 180, poz. 1280 ze zm.). Kartę Polaka (KP) można przyznać wyłącznie osobie mającej w dniu złożenia wniosku o jej wydanie obywatelstwo Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżańskiej, Republiki Białoruś, Republiki Estońskiej, Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kirgiskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej, Republiki Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy lub Republiki Uzbekistanu albo posiadającej w jednym z tych państw status bezpaństwowca.
Karta Polaka to dokument potwierdzający przynależność do narodu polskiego. Wydaje ją konsul właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Posiadacz KP nie musi mieć zezwolenia na pracę wydawanego przez wojewodę;
7. ubiegającego się o nadanie statusu uchodźcy lub będącego małżonkiem, w imieniu którego został złożony wniosek o nadanie statusu uchodźcy, pod warunkiem posiadania zaświadczenia o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.
Szczegółowo reguluje to ustawa z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej (DzU z 2009 r. nr 189, poz. 1472 ze zm.). Jeżeli po sześciu miesiącach od złożenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy nie została wydana decyzja w pierwszej instancji i przyczyna tego nie leży po stronie wnioskodawcy, na jego wniosek szef Urzędu ds. Cudzoziemców wydaje zaświadczenie.
Ono wraz z tymczasowym zaświadczeniem tożsamości cudzoziemca stanowi podstawę (dla wnioskodawcy i małżonka, w imieniu którego wnioskodawca występuje) do wykonywania pracy w Polsce na zasadach i w trybie określonych w ustawie o promocji zatrudnienia. Zaświadczenie potwierdza okres, jaki upłynął od dnia wszczęcia postępowania oraz okoliczność, że przyczyna braku decyzji w ciągu sześciu miesięcy nie leży po stronie wnioskodawcy. Jest ono ważne do dnia, w którym decyzja w sprawie o nadanie statusu uchodźcy stanie się ostateczna;
8. uprawnionego do przebywania i wykonywania pracy na terytorium państwa członkowskiego UE lub państwa EOG nienależącego do UE lub Konfederacji Szwajcarskiej, który jest zatrudniony przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium tego państwa oraz czasowo delegowany przez tego pracodawcę w celu świadczenia usług w Polsce (wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 9 sierpnia 1994 r. (Raymond Vander Elst przeciwko Office des Migrations Internationales, sprawa C-43/9 ECR I-03803).
Trybunał orzekał, że pracownicy zatrudniani stale i zwyczajowo przez usługodawcę z siedzibą w państwie członkowskim (pochodzenia) mogą być delegowani do innego państwa członkowskiego (przyjmującego) i nie muszą spełniać w tym ostatnim państwie określonych warunków, np. uzyskiwać pozwolenia na pracę.
Zatem przyjmujące państwo członkowskie nie może wymagać od pracowników delegowanych pochodzących z krajów trzecich (spoza EOG), aby spełnili dodatkowe formalności czy warunki, jeśli są legalnie zatrudnieni przez usługodawcę z siedzibą w innym państwie członkowskim, bez uszczerbku dla prawa państwa przyjmującego do sprawdzenia, czy rzeczywiście warunki te zostały spełnione w państwie członkowskim pochodzenia usługodawcy;
9. w stosunku do którego umowy międzynarodowe lub odrębne przepisy dopuszczają wykonywanie pracy bez konieczności posiadania zezwolenia.
to taki przepis, który reguluje 22 przypadki legalnego wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskiwania zezwolenia na pracę.
Dotyczą one m.in. następujących kategorii pracowników:
- prowadzących szkolenia, biorących udział w stażach zawodowych, pełniących funkcję doradczą, nadzorczą lub wymagającą szczególnych kwalifikacji i umiejętności w programach realizowanych w ramach działań UE,
- będących nauczycielami języków obcych, którzy wykonują pracę w przedszkolach, szkołach, placówkach, ośrodkach, zakładach kształcenia nauczycieli lub kolegiach,
- będących członkami sił zbrojnych lub personelu cywilnego,
- będących stałymi korespondentami zagranicznych środków masowego przekazu,
- wykonujących indywidualnie lub w zespołach usługi artystyczne trwające do 30 dni w roku kalendarzowym,
- wygłaszających do 30 dni w roku kalendarzowym okazjonalne wykłady, referaty lub prezentacje o szczególnej wartości naukowej lub artystycznej, jeżeli zachowują miejsce stałego pobytu za granicą,
- będących sportowcami wykonującymi do 30 dni w roku kalendarzowym pracę dla podmiotu mającego siedzibę w Polsce w związku z zawodami sportowymi,
- wykonujących pracę w związku z wydarzeniami sportowymi rangi międzynarodowej, skierowanych przez odpowiednią międzynarodową organizację sportową.
Przykład
Pracodawca X zgłosił w powiatowym urzędzie pracy oświadczenie o zamiarze zatrudnienia obywatela Ukrainy w swojej firmie budowlanej na stanowisku murarza. Z powodu kłopotów branży budowlanej X zrezygnował z zaangażowania obcokrajowca. Polecił go jednak innej firmie budowlanej, w której zatrudnił go pracodawca Y. Takie postępowanie jest nieprawidłowe, gdyż Ukrainiec może podejmować pracę wyłącznie u pracodawcy, który zarejestrował w PUP oświadczenie o zamiarze zatrudnienia cudzoziemca.
Rejestracja jest bezpłatna zarówno dla pracodawcy, jak i cudzoziemca.
Oczywiście obywatele tych wschodnich państw muszą legalnie przebywać na terenie Polski, tj. mieć wizę lub zezwolenie na zamieszkanie, które uprawniają do podjęcia zatrudnienia.
Łatwiej dla Ukrainy, Białorusi, Gruzji, Mołdowy, Rosji
Wśród pracowników, którzy do podjęcia zadań w Polsce nie potrzebują zezwolenia na pracę, umieszczono też obywateli niektórych państw wschodnich. Zgodnie z rozporządzeniem legalnie mogą u nas być aktywni zawodowo Białorusini, Gruzini, Mołdowianie, Rosjanie lub Ukraińcy pod określonymi warunkami:
– praca nie może być wykonywana dłużej niż przez sześć miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, niezależnie od liczby podmiotów powierzających im wykonywanie pracy,
– konieczna jest umowa zawarta w formie pisemnej (zarówno umowa o pracę, jak i cywilnoprawna umowa zlecenia, o dzieło itp.),
– przed podjęciem przez cudzoziemca pracy powiatowy urząd pracy, właściwy dla miejsca pobytu stałego lub siedziby podmiotu powierzającego pracę, musi zarejestrować pisemne oświadczenie pracodawcy o zamiarze powierzenia wykonywania pracy temu cudzoziemcowi, określające nazwę zawodu, miejsce wykonywania pracy, datę rozpoczęcia i okres wykonywania pracy, rodzaj umowy stanowiącej podstawę wykonywania pracy oraz wysokość wynagrodzenia brutto za pracę, informujące o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych na lokalnym rynku pracy oraz o zapoznaniu się z przepisami związanymi z pobytem i pracą cudzoziemców.
Obywatele Turcji też są łagodniej traktowani
Prawo podejmowania pracy bez konieczności uzyskiwania zezwolenia mają też na podstawie tego rozporządzenia cudzoziemcy uprawnieni na zasadach określonych w aktach prawnych wydanych przez organy powołane na mocy układu ustanawiającego stowarzyszenie między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Turcją, podpisanego w Ankarze 12 września 1963 r.
Szczegółowe zasady zatrudnienia Turków bez uzyskiwania zezwolenia na pracę określa decyzja nr 1/80 Rady Stowarzyszenia EWG – Turcja z 19 września 1980 r. Zgodnie z nią Turcy mogą legalnie pracować w Polsce bez zezwolenia po czterech latach legalnego zatrudnienia w Polsce. Dotyczy to także:
- członka rodziny, któremu wydano zezwolenie na dołączenie do niego w ramach łączenia rodzin po pięciu latach legalnego pobytu w Polsce oraz
- dzieci obywatela Turcji, które ukończyły szkolenie zawodowe w Polsce – po trzech latach legalnego zatrudnienia jednego z rodziców w Polsce.
Mały ruch graniczny z Ukrainą
Zezwolenie na przekraczanie granicy w zakresie małego ruchu granicznego dla obywatela strefy przygranicznej Ukrainy nie daje mu podstaw do podejmowania pracy w Polsce.
Mały ruch graniczny to regularne przekraczanie wspólnej granicy umawiających się stron przez mieszkańców strefy przygranicznej jednego państwa po to, aby przebywać w strefie przygranicznej drugiego państwa ze względów społecznych, kulturalnych lub rodzinnych.
Dopuszczalne jest to również z uzasadnionych powodów ekonomicznych, które przepisy wewnętrzne drugiego państwa nie uznają za działalność zarobkową przez okres nieprzekraczający limitów ustanowionych w umowie.
