W polskim prawie brak jest legalnej definicji bancassurance. Natomiast praktyka wykształciła określenie dla współpracy bankowo-ubezpieczeniowej. Przez bancassurance rozumie się usługę polegającą na oferowaniu klientom banków ochrony ubezpieczeniowej na podstawie zawartych przez banki z ubezpieczycielami umów ubezpieczenia grupowego na rachunek tych klientów.
Współpraca banków z ubezpieczycielami w oferowaniu dostępu do ochrony ubezpieczeniowej ma coraz większe znaczenie dla rynku ubezpieczeń, a w szczególności dla ubezpieczeń na życie. Dane statystyczne dają obraz znaczenia tej współpracy.
Jaka składka
W roku 2011 składka przypisana brutto pozyskana w kanale bancassurance stanowiła ponad połowę składki przypisanej brutto w ogólnym przypisie składki z ubezpieczeń na życie, uzyskanej na podstawie 9 500 000 zawartych umów ubezpieczenia.
Dla pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych ten kanał dystrybucji nie jest aż tak istotny, ponieważ udział składki przypisanej brutto pozyskanej w kanale bancassurance w składce ogółem wynosi ok. 9 proc., co przekłada się na około 23 mln zawartych umów ubezpieczenia.
Ubezpieczenia oferowane klientom przez banki można podzielić na:
- ubezpieczenia bezpośrednio powiązane z produktem bankowym; są to zwykle ubezpieczenia majątkowe ubezpieczenia kredytu, ubezpieczenia niskiego wkładu oraz ubezpieczenia na życie kredytobiorców, stanowiące zabezpieczenie zaciąganego kredytu lub pożyczki,
- ubezpieczenia niepowiązane bezpośrednio z nabywanym produktem bankowymi włączając w to ubezpieczenia zarówno majątkowe, jak i na życie, ze szczególnym uwzględnieniem ubezpieczeniowych produktów o charakterze oszczędnościowo-inwestycyjnym.
Cudzy interes majątkowy
Banki zawierają grupowe ubezpieczenia na rzecz swoich klientów, wykorzystując regulacje art. 808 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „Ubezpieczający może zawrzeć umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek”. Na podstawie zawieranej umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek bank, będący w stosunku ubezpieczeniowym ubezpieczającym, ubezpiecza cudzy interes majątkowy, ale działa przy tym we własnym imieniu.
Ubezpieczony klient, niebędący stroną umowy ubezpieczenia, musi wyrazić zgodę na objęcie go ochroną ubezpieczeniową. W umowie ubezpieczenia na życie na cudzy rachunek odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się nie wcześniej niż następnego dnia po tym, gdy ubezpieczony oświadczył stronie wskazanej w umowie, że chce skorzystać z zastrzeżenia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej.
Oświadczenie powinno obejmować także wysokość sumy ubezpieczenia. Zmiana umowy na niekorzyść ubezpieczonego lub osoby uprawnionej do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie śmierci ubezpieczonego wymaga zgody tego ubezpieczonego. Oprócz uregulowań z kodeksu cywilnego sytuację prawną klienta regulują przepisy ustawy z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej.
Zgodnie z art. 13 ust. 3c ustawy, osoba objęta ubezpieczeniem grupowym ma prawo do uzyskiwania od zakładu ubezpieczeń pisemnych informacji dotyczących zmiany umowy lub prawa właściwego dla zawartej umowy ubezpieczenia wraz z określeniem wpływu takich zmian na sytuację ubezpieczonego.
Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 13 ust. 3b ustawy w przypadku, kiedy dochodzi do zawarcia umowy na rzecz osoby trzeciej, a w szczególności umowy ubezpieczenia grupowego, takie informacje jak wysokość premii, zmiany umowy i ich wpływ, wysokość świadczenia, powinny być przekazywane ubezpieczonemu.
Samoregulacje rynku, czyli wprowadzenie dobrowolnej regulacji rynku bancassurance w formie przyjęcia rekomendacji dobrych praktyk, stanowią wypełnienie luki prawnej i ustalenie jednolitych zasad prowadzenia tego rodzaju działalności. Należy jednak zaznaczyć, że rekomendacje nie stanowią źródła powszechnie obowiązującego prawa.
Jednakże w przypadku stosowania przez banki lub zakłady ubezpieczeń praktyki odmiennej od ustalonej w przyjętej przez te podmioty rekomendacji dobrych praktyk taka działalność może być uznana za sprzeczną z przepisami prawa. Zastosowanie będą miały przede wszystkim przepisy ustawy z 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.
Zgodnie z art. 5 ust. 2 pkt 4 tej ustawy, za nieuczciwą praktykę rynkową uznaje się m.in.: „praktykę rynkową wprowadzającą w błąd polegającą na nieprzestrzeganiu kodeksu dobrych praktyk, do którego przedsiębiorca dobrowolnie przystąpił, jeżeli przedsiębiorca ten informuje w ramach praktyki rynkowej, że jest związany kodeksem dobrych praktyk”.
Związek Banków Polskich, dostrzegając konieczność określenia spójnych norm dotyczących współpracy między bankami i ubezpieczycielami, działając wspólnie z Polską Izbą Ubezpieczeń, przyjął już trzy rekomendacje dobrych praktyk na polskim rynku bancassurance:
- rekomendację dobrych praktyk na polskim rynku bancassurance w zakresie ubezpieczeń ochronnych powiązanych z produktami bankowymi;
- rekomendację w sprawie dobrych praktyk w zakresie ubezpieczeń finansowych powiązanych z produktami bankowymi zabezpieczonymi hipotecznie;
- rekomendację dobrych praktyk na polskim rynku bancassurance w zakresie ubezpieczeń z elementem inwestycyjnym lub oszczędnościowym.
Rekomendacja dobrych praktyk na polskim rynku bancassurance w zakresie ubezpieczeń ochronnych powiązanych z produktami bankowymi weszła w życie 1 listopada 2009 r., natomiast 25 czerwca 2012 r. została przyjęta tzw. druga edycja tej rekomendacji.
Omawiana rekomendacja dotyczy zasad świadczenia usług bancassurance oraz obsługi posprzedażowej klientów wyłącznie w zakresie umów ubezpieczenia grupowego w zakresie produktów, które powiązane są bezpośrednio z produktami bankowymi, w których bank jest ubezpieczającym, a klient ubezpieczonym.
Dostęp do informacji
Postępowanie banków i ubezpieczycieli ma chronić ekonomiczne i prawne interesy klientów banku oraz zapewnić przejrzystość dokumentacji związanej z zawarciem umowy lub objęciem ochroną ubezpieczeniową, gwarancję stosownych kompetencji personelu i odpowiednich standardów obsługi klienta.
W rekomendacji wprowadzono zasadę, że materiały informacyjne zawierają informacje o stosowaniu zasad określonych w rekomendacji, co ma przeciwdziałać stosowaniu nieuczciwych praktyk rynkowych.
Zgodnie z ustalonymi regułami postępowania bank powinien zapewniać klientowi dostęp do dokumentacji i materiałów informacyjnych. Minimalny zakres treści informacji przekazywanych klientowi w dokumentacji obejmuje m.in. zakres ochrony ubezpieczeniowej, sumę ubezpieczenia, okres trwania ochrony ubezpieczeniowej wraz z informacją o zasadach kontynuacji i wznowień.
Określa obowiązki ubezpieczonego, wyłączenia i ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela, kosztów ochrony ubezpieczeniowej ponoszonych przez ubezpieczonego, informacje o prawie do rezygnacji z ochrony ubezpieczeniowej oraz jej skutkach wraz z informacją o rozliczeniu kosztów, sposobów załatwiania reklamacji czy też podmiotu uprawnionego do otrzymywania świadczenia z umowy ubezpieczenia.
Zawiera też opis czynników w metodach kalkulacji rezerw techniczno- -ubezpieczeniowych, które mogą mieć wpływ na zmianę wysokości świadczenia.
Przed przystąpieniem klienta do umowy ubezpieczenia grupowego bank powinien zweryfikować, czy klient spełnia warunki objęcia go ochroną ubezpieczeniową (np. wiek). Musi poinformować klientów, którzy nie spełniają odpowiednich warunków, a ponadto zapewnić im prawo do rezygnacji z ochrony ubezpieczeniowej. Gdy ubezpieczenie jest zabezpieczeniem dla produktu bankowego, bank powinien przekazać klientowi informacje o tym, że rezygnacja z ochrony ubezpieczeniowej może się wiązać z koniecznością ustanowienia innego zabezpieczenia lub zmianą warunków umowy zawartej z bankiem bądź kosztów z nią związanych.
W II edycji rekomendacji uregulowany został problem dochodzenia roszczeń. W przypadku, gdy bank jest uprawniony do otrzymania od ubezpieczyciela świadczenia ubezpieczeniowego, przeznacza je na spłatę zobowiązań klienta wynikających z umów o produkt bankowy, z którym było powiązane ubezpieczenie. W przypadku, gdy świadczenie ubezpieczeniowe swoją wartością będzie przewyższać wartość zobowiązań, o których mowa w zdaniu poprzedzającym, wówczas nadwyżka świadczenia należna jest klientowi lub innej osobie uprawnionej albo spadkobiercom.
Natomiast w przypadku częściowej lub całkowitej odmowy wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego przez ubezpieczyciela, jeżeli bank uzna za niezasadne dalsze dochodzenie roszczenia od ubezpieczyciela, na wniosek osoby uprawnionej albo spadkobiercy, bank zawiera umowę przelewu wierzytelności umożliwiającą dochodzenie roszczeń bezpośrednio od ubezpieczyciela.
Z hipotecznym zabezpieczeniem
Rekomendacja w sprawie dobrych praktyk w zakresie ubezpieczeń finansowych powiązanych z produktami bankowymi zabezpieczonymi hipotecznie weszła w życie 1 lipca 2011 r.
Przedstawia ona ogólne zasady postępowania banku zawierającego we własnym imieniu i na własny rachunek umowę ubezpieczenia grupowego związaną z kredytem lub pożyczką zabezpieczoną hipotecznie. Ma zastosowanie wyłącznie do grupowych umów ubezpieczenia i obejmuje swoim zakresem relacje pomiędzy bankiem a ubezpieczycielem oraz bankiem i jego klientem w zakresie ubezpieczeń: pomostowych, niskiego wkładu (brakującego wkładu własnego), wartości nieruchomości i tytułu prawnego.
Bank powinien zapewnić klientowi informacje o zawartej przez siebie umowie ubezpieczenia, która związana jest z kredytem lub pożyczką zabezpieczoną hipotecznie, zaś z dokumentacji powinno jasno wynikać, że ubezpieczyciel obejmuje ryzyko banku ochroną ubezpieczeniową z chwilą wypłaty całości kwoty kredytu lub pożyczki albo pierwszej transzy.
W rekomendacji został na bank nałożony obowiązek zawarcia w dokumentacji informacji o uprawnieniu ubezpieczyciela do regresu, ze szczególnym uwzględnieniem sposobu określania jego maksymalnej wartości.
Rekomendacja zawiera także szczegółowe uregulowania dotyczące zawartości przekazywanej klientowi dokumentacji oraz materiałów informacyjnych, a także zasady dotyczące obsługi klientów objętych ochroną ubezpieczeniową, analogiczne jak ustalone w rekomendacji dobrych praktyk na polskim rynku bancassurance w zakresie ubezpieczeń ochronnych powiązanych z produktami bankowymi.
Beata Mrozowska radca prawny, kancelaria Hogan Lovells
Komentuje Beata Mrozowska radca prawny, kancelaria Hogan Lovells
Ostatnia z wymienionych obok Rekomendacji dotyczy dobrych praktyk na polskim rynku bancassurance w zakresie ubezpieczeń z elementem inwestycyjnym lub oszczędnościowym.
Została ona już przyjęta przez Zarząd Związku Banków Polskich 10 lipca 2012 r., lecz wejdzie w życie 1 stycznia 2013 r., i będzie odnosić się do umów zawartych po tym terminie.
Rekomendacja swoim zakresem obejmować ma produkty ubezpieczeniowe z elementem inwestycyjnym lub oszczędnościowym. W Rekomendacji w sposób szczegółowy zostały określone wymagania, co do minimalnego zakresu informacji, które powinny zostać zawarte w dokumentacji. Zmiany wynikają przede wszystkim z charakterystyki produktów ubezpieczeniowych z elementami inwestycyjnymi lub oszczędnościowymi.
W szczególności dokumentacja przekazywana klientowi powinna zawierać informacje o zasadach ustalania wysokości świadczeń należnych klientowi oraz o możliwości wystąpienia ryzyka związanego z daną inwestycją, co jest m.in. wymogiem określonym w Dyrektywie MIFID, nakładającej na banki obowiązek należytej staranności przy oferowaniu klientom ubezpieczeń, kierując się potrzebami, wiedzą i doświadczeniem.
